Największe katastrofy naturalne w Polsce na archiwalnych zdjęciach: powodzie, tornada i orkany. Jak walczyliśmy z żywiołem?

Powódź tysiąclecia, archiwum Dziennika Zachodniego

12 - 14 lipca 1903: powódź w Galicji

Powódź, która nawiedziła Kraków i zachodnią Galicję w 1903 roku była największą klęską od początku XIX wieku - czasów wielkiej powodzi. Woda z Wisły, Soły, Rudawy, Raby i Dunajca zalały powierzchnię 3000 km², w tym kilka dzielnic Krakowa. Podtopieniu uległo 28 wsi w powiecie krakowskim, zaś ponad 1500 gospodarstw uległo zniszczeniu.

W samym Krakowie zalaniu uległy Błonia, park Jordana, kościół na Skałce oraz ulice: Wolska, Zwierzyniecka, Smoleńsk, Garncarska, Retoryka, Koletek i św. Agnieszki. Poziom wody w kilku dzielnicach wynosił 5,2 m ponad normę. Starty w całej Galicji oszacowano na około 30 milionów ówczesnych koron. W związku z opadami deszczu, które wciąż trwały po powodzi, gniło zboże i ziemniaki.

Narodowe Archiwum Cyfrowe

13 - 22 lipca 1934: największa powódź w międzywojennej Polsce

Lipiec to najwyraźniej miesiąc sprzyjający powodziom. Jedna z największych, jakie miały miejsce w międzywojennej Polsce, nawiedziła południe kraju właśnie w tym miesiącu. Wszystko zaczęło się od intensywnych opadów deszczu. 16 lipca został osiągnięty, nie pobity nawet w czasie powodzi tysiąclecia, polski rekord wysokości opadów w ciągu jednej doby - na Hali Gąsienicowej jednego dnia spadło 255 mm deszczu.

16 lipca wylały drobne rzeki, dzień później większe, w tym dorzecza Dunajca, Raby, Wisłoki i Skawy. Fala powodziowa dotarła do Wisły 19 lipca, do Warszawy 22 lipca, jednak już o zmniejszonej sile. W sumie zalaniu uległo 1 260 km², zginęło 55 osób. Wartość szkód oceniono na 60,3 miliona przedwojennych złotych.

Narodowe Archiwum Cyfrowe

29 grudnia 1978 - luty 1979: zima stulecia

To jedna z wielu fotografii upamiętniających zimę stulecia, trwającą na przełomie 1978 i 1979 roku. W jej trakcie odnotowano rekordowo wysoką pokrywę śnieżną, największą zaś w Suwałkach - 84 cm. Pierwsze wyraźne ochłodzenie nadeszło w nocy z 29 na 30 grudnia.

Od 1 stycznia 1979 roku cały kraj był już sparaliżowany przez zaspy i kilkunastostopniowy mróz. Z dniem 1 stycznia wojewoda gdański wprowadził na terenie województwa stan klęski żywiołowej. Siarczysty mróz przyczynił się także do wybuchu gazu w rotundzie PKO w Warszawie.

Narodowe Archiwum Cyfrowe

29 grudnia 1978 - luty 1979: zima stulecia

Narodowe Archiwum Cyfrowe

26 - 30 sierpnia 1992: pożar w Kuźni Raciborskiej

Wszystko zaczęło się, jak wierzą niektórzy, od niejasnego incydentu. Wiosną 1992 roku w nieznanych okolicznościach skradziono obraz z kościoła w lesie, między Rudami A Tworogiem. Był to wizerunek św. Marii Magdaleny. Andrzej Musiał z Ochotniczej Straży Pożarnej w Tworogu wspomina: Jak się ten obraz stracił, miejscowi godali, że coś złego się stanie, że będzie tragedia. To, co działo się kilka miesięcy później, niektórzy nazywają piekłem na ziemi.

Sierpień 1992 roku był bardzo gorący, w dodatku w dniu rozpoczęcia pożaru - 26 sierpnia - wiał halny. Do zapłonu doszło prawdopodobnie od iskry z pociągu. Pożar udało się ugasić dopiero cztery dni później, a jego dogaszanie trwało do 12 września. Był to największy pożar, jaki miał miejsce w Polsce oraz Europie Środkowej po II wojnie światowej. Trwał od 26 do 30 sierpnia 1992 i strawił 9062 ha (90,62 km²) lasu. W pożarze zginęły 2 osoby - obie były strażakami. Ucierpiała także młoda matka, która wpadła pod rozpędzony wóz strażacki.

Archiwum Dziennika Zachodniego

5 lipca - 6 sierpnia 1997: powódź tysiąclecia

Jedna z największych powodzi, jakie nawiedziła Europę, miała miejsce w lipcu 1997 roku na terenach południowej i zachodniej Polski, Czech, wschodnich Niemiec, północno-zachodniej Słowacji oraz wschodniej Austrii. Wylały wówczas wody dorzeczy wielu rzek, w tym Odry, górnej Wisły i Łaby. W Polsce początkowo nie spodziewano się, że fala powodziowa i zniszczenia będą tak ogromne. Sytuacja zmieniła się dopiero po zalaniu Opola i bezpośrednim zagrożeniu Wrocławia. Na wieść o powodzi, z północy kraju ruszyły konwoje samochodów wiozących wodę pitną do Wrocławia czy Opola.

Powódź doprowadziła do śmierci w sumie 114 osób oraz szkód materialnych wycenianych na blisko 4,5 miliarda dolarów amerykańskich. Na terenie samej Polski zginęło 56 osób. Za przyczynę kataklizmu uznaje się dwie następujące po sobie fale obfitych opadów, które przyniósł niż znad morza Czarnego i Śródziemnego.

archiwum Dziennika Zachodniego

28 stycznia 2003: lawina pod Rysami

W 2003 roku miało miejsce jedno z tragiczniejszych wydarzeń w historii polskiego, tatrzańskiego himalaizmu. 28 stycznia z Rysów zeszła lawina, która porwała dziewięć osób spośród trzynastoosobowej grupy. Uczestnikami wycieczki byli uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego im. Leona Kruczkowskiego w Tychach a także osoby związane z działającym w tej szkole Klubem Sportowym „Pion”.

Warunki pogodowe tego dnia nie były sprzyjające: w nocy wystąpiło ocieplenie i opad deszczu, wszystko to przy pokrywie śnieżnej sięgającej kostek. Obowiązywał drugi stopień zagrożenia lawinowego. Wielkość lawiny, która zeszła w stronę Czarnego Stawu, ocenia się na na 13 hektarów, zaś masę spadającego śniegu – na 26 000 ton. Uderzenie lawiny częściowo roztrzaskało pokrywę lodową Czarnego Stawu. 9 osób zginęło, 4 znalazły się nad obrywem masy śnieżnej, dzięki czemu nie odniosły obrażeń.

Inną tragiczną w skutkach lawiną w Polskich Tatrach była ta z 20 marca 1968 roku. Porwała 24 osoby idące dnem Białego Jaru w Karkonoszach. 5 spośród nich udało się uratować; pozostałych 19: 13 Rosjan, 4 obywateli NRD, i dwoje Polaków – zginęło.

Archiwum Naszego Miasta, fot. Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe

21 sierpnia 2007: biały szkwał

W 2007 roku na Mazurach miał miejsce tzw. biały szkwał - uderzeniowa fala wiatrowa, która w ciągu jednej chwili zmiotła z powierzchni wody setki żaglówek, zabijając 12 osób. W czasie burzy, która spustoszyła obszar Wielkich Jezior Mazurskich 21 sierpnia, zmierzono największą prędkość wiatru w Mikołajkach w historii pomiarów.

Nieszczęśliwym zbiegiem okoliczności w tym dniu dane z radaru meteorologicznego w Legionowie nie były dostępne ze względu na przerwaną łączność. Pojęcie "biały szkwał" zostało wylansowane przez media - zaczerpnięto je z literatury marynistycznej. Nie jest to określenie prawidłowe, gdyż dotyczy sytuacji, w której niebo byłoby bezchmurne.

Archiwum Gazety Współczesnej, fot. A. Zgiet

29 lutego - 2 marca 2008: orkan Emma

Emma to huragan szalejący od 29 lutego do 2 marca 2008 r. nad Europą Środkową, który przyniósł śmierć w sumie 14 osobom w Austrii, Niemczech, Czechach i w Polsce. Największe szkody wyrządził 1 marca.

Orkan przetoczył się także przez Belgię, Francję, Szwajcarię i Holandię. W Grindelwald odnotowano największą prędkość wiatru, sięgającą 224 km/h. Emma narodziła się nas Wyspami Owczymu. Nad samym Bałtykiem przemieszczała się prawie przez dwie doby.

Archiwum Gazety Lubuskiej

15 - 16 sierpnia 2008: seria tornad

2008 rok obfitował w anomalie pogodowe, szczególnie pod kątem silnego wiatru. Początek roku naznaczony był obecnością Orkana Emma, sierpień zaś przyniósł serię najsilniejszych od kilkudziesięciu lat tornad. Przetoczyły się przez kraj w dniach 15–16 sierpnia, uszkadzając lub niszcząc 770 budynków.

W kilku miejscowościach wiatr w wirze mógł osiągać nawet 333-419 km/h. W całym regionie częstochowskim bez prądu było 20 tys. odbiorców.

Wikimedia Commons/ Przykuta (talk) / CC BY-SA 4.0

14 maja - 9 czerwca 2010: powódź w Europie Środkowej

2010 rok przyniósł kolejną powódź, która nawiedziła Europę Środkową, w tym Czechy, Ukrainę, Niemcy, Austrię, Węgry i Polskę. Była ona jedną z największych powodzi w Polsce. I fala powodziowa nadeszła w drugiej połowie maja, II zaś na początku czerwca. Kulminacja fali na Wiśle była największa od 160 lat, zaś poziom wody w kilku miejscowościach przekroczył ten notowany podczas powodzi tysiąclecia w 1997.

Woda zalała ok. 554 000 hektarów w 2157 miejscowościach. Ewakuowano ponad 30 000 osób. Straty materialne według szacunków MSWiA wyniosły ponad 10 mld złotych. W samej Polsce zginęło 12 osób. Powódź przyniosła więcej szkód, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka - w wyniku zalania doszło do licznych osuwisk, o czym można przeczytać na kolejnym slajdzie.

Archiwum Dziennika Zachodniego, fot. Arkadiusz Gola

2010 - katastrofa osuwiskowa wywołana powodzią

Powódź przyniosła skutki, których nikt się nie spodziewał - osuwiska. Klęska dotknęła Śląsk, Małopolskę i Podkarpacie. W samej Małopolsce wystąpiło 1300 osuwisk. Uszkodzonych i zagrożonych uszkodzeniem zostało ponad 1060 domów, 500 osób przesiedlono.

W większości przypadków do osuwisk dochodziło na zboczach, po których biegną drogi i tory kolejowe. W ponad 200 miejscach osuwająca ziemia poważnie uszkodziła drogi, wyłączając je z użytkowania. Była to największa katastrofa osuwiskowa ostatnich 100 lat. Uważa się, że skala zniszczeń w 2010 roku przewyższyła skalę zagrożeń geologicznych z 1997 r.

Archiwum Gazety Krakowskiej, fot. Małgorzata Targosz-Storch

11 - 12 sierpnia 2017: nawałnica w Suszku

Latem 2017 roku przez Polskę przetoczyła się fala nawałnic. Najgwałtowniejsze z burz nawiedziły kraj 11 i 12 sierpnia. Były to burze szczególne - wielokomórkowe typu bow echo o długości 300 km. W ich wyniku zginęło 6 osób.

Najsilniejsza burza przeszła w godzinach popołudniowych, wieczornych oraz w nocy z 11 na 12 sierpnia 2017 w pasie od Dolnego Śląska przez Wielkopolskę i Kujawy po Pomorze Gdańskie oraz Warmię. Prędkość wiatru w porywach przekraczała 150 km/h. Jednym z najgłośniejszych wydarzeń była tragedia na obozie harcerskim zorganizowanym przez Okręg Łódzki ZHR, odbywającym się w lesie pomiędzy miejscowościami Suszek i Lotyń. Wiatr był tak silny, że dosłownie ściął większość drzew. W wyniku nawałnicy śmierć poniosły dwie harcerki, a ponad 20 harcerzy zostało rannych.

Oszacowane straty w budynkach - zostało ich uszkodzonych prawie 12,5 tys - wyniosły ponad 250 milionów złotych.

Archiwum Dziennika Bałtyckiego, fot. Piotr Hukało