Zakopane jest najwyżej położonym miastem w Polsce
Zakopane to oficjalnie najwyżej położone polskie miasto, choć jego wysokość podaje się w różnych sposób. Wszystko zależy od tego, czy jako część Zakopanego policzycie także Świnicę, której szczyt leży oficjalnie w granicach miasta, choć poza tym nie ma zbyt wiele wspólnego z aglomeracją. Jeśli tak, to Zakopane leży oficjalnie na wysokości od 750 do 2031 m n.p.m. (tyle ma Świnica).
W Zakopanem znajduje się też najwyżej położona karczma w Polsce. To Honielnik na szczycie Gubałówki, koło wyciągu narciarskiego na Polanie Szymoszkowej. Budynek stoi na wysokości 1120 m n.p.m.
XIX-wieczna moda na Zakopane
Największy rozkwit Zakopane przeżywało w XIX wieku. Ściągali tu znakomici twórcy – malarze, literaci – ze wszystkich ziem polskich i monarchii Habsburgów. Uważano, że Podhale to jedna z kolebek polskości, romantyczna kraina, w której zachował się polski narodowy duch, nie wspominając o walorach krajobrazowych i klimatycznych.
W swoim czasie w szalenie modnym Zakopanem pomieszkiwali np. Henryk Sienkiewicz, Stanisław Staszic, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, czy Jan Kasprowicz.
Stanisław Witkiewicz (ojciec) stworzył nawet unikalny styl architektoniczny, nazywany zakopiańskim, który miał stać się nowym narodowym nurtem polskiej architektury. Pierwszym obiektem, wzniesionym w stylu zakopiańskim Witkiewicza, była willa Koliba, zbudowana w 1893 r. Styl zakopiański chętnie wykorzystywano w pensjonatach i sanatoriach na wszystkich ziemiach polskich, możecie zobaczyć podobne budowle np. w Krynicy, Wiśle czy Truskawcu.
Z mody na Zakopane miasto oczywiście wiele skorzystało. Rozwinęła się turystyka, np. w 1873 r. założono Towarzystwo Tatrzańskie, popularyzujące taternictwo, a w 1909 r. powołano TOPR do ratowania turystów. W 1900 r. powstał Związek Przyjaciół Zakopanego.
Zastrzyk pieniędzy posłużył do założenia w Zakopanem poczty, telegrafu, oświetlenia ulic. Zbudowano też Dworzec Zakopiański. W 1899 r. otwarto linię kolejową, łączącą Zakopane z Chabówką, co stało się kamieniem milowym w historii rozwoju gospodarki Zakopanego.
Zakopane było uzdrowiskiem! Czy nadal nim jest?
Choć dziś turystów, a nawet mieszkańców Zakopanego, może to dziwić, to pozostaje faktem, że dawniej Zakopane było uzdrowiskiem. Walory tutejszego powietrza i gorących źródeł dostrzegł i spopularyzował doktor Tytus Chałubiński (dziś jego imię nosi zakopiańskie Muzeum Tatrzańskie). Dzięki jego zabiegom w 1886 r. Zakopane otrzymało status uzdrowiska, co wydatnie zwiększyło jego popularność. Zaczęła się prawdziwa moda na Zakopane, a w 1898 r. otwarto pierwsze podhalańskie sanatorium.
Po II wojnie światowej walory uzdrowiskowe Zakopanego podupadły. Miasto zrobiło się tłoczne i zadymione, sanatoria zaczęto zamykać. Świadectwem tego upadku są ruiny pensjonatu Sanato, opuszczonego w latach 90. XX w., w którym leczono choroby płuc i gruźlicę. Zamknięcie pensjonatu nie dziwi. W 2016 r. WHO uznało Zakopane za 45. najbardziej zanieczyszczone miasto świata.
Dziś Zakopane nie ma już statusu uzdrowiska, ale nadal pobierana jest opłata miejscowa (inaczej klimatyczna) w wysokości 2 zł za noc.
Na zdjęciu: Sanatorium Uniwersytetu Jagiellońskiego dla dzieci chorych na gruźlicę na Bystrem w Zakopanem, 1933 r.
Rzeczpospolita Zakopiańska: niepodległe państwo z własnym prezydentem
Zakopane było stolicą niepodległego państwa! Wprawdzie tylko przez 35 dni, od 13 października do 16 listopada 1918 r., ale zawsze. Niewiele polskich miast może to o sobie powiedzieć.
Jak doszło do powstania Republiki Zakopiańskiej? Był to jeden z tworów politycznych, powołanych spontanicznie przez Polaków w okresie rozpadu monarchii Habsburgów po I wojnie światowej. Różne polskie organizacje na różnych polskich ziemiach w różny sposób starały się uniezależnić od zaborców i przyłączyć do formułującego się nowego państwa Polaków. Nie inaczej było w Zakopanem, ale to właśnie tutaj najwcześniej ludność odważyła się jawnie wystąpić przeciw zaborcy i to z sukcesem.
Zaczęło się od wiecu, któremu przewodniczył pisarz Stefan Żeromski. Przedstawiciele lokalnych organizacji odrzucili zwierzchność Austrii, a 31 października 1918 r. rozbroili austriackich żołnierzy. Powołano Radę Narodową Rzeczypospolitej Zakopiańskiej, de facto niepodległego państewka, którego prezydentem został właśnie Żeromski. Sprawował on władzę tylko czasowo, celem Rzeczypospolitej Zakopiańskiej było przyłączenie Podhala do odradzającej się Polski. Stało się to 16 listopada 1918 r., gdy Rada Likwidacyjna objęła władzę nad Galicją Zachodnią, a Rzeczpospolita Zakopiańska została włączona do Polski.
