Kapitan Paweł Cyms był powstańcem wielkopolskim, powstańcem śląskim, uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej oraz wojny 1939 roku. Był pracownikiem Banku Handlowego urzędnikiem Komisariatu Generalnego w Gdańsku, sekretarzem Spółdzielni Stolarskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej oraz sekretarzem gminy w Bystrej.
Dom Rodzinny Pawła Cymsa
Paweł Cyms urodził się 2 marca 1894 roku w Pawłowie pod Gnieznem. Jego rodzice (Leon i Paulina) pochodzili z Kaszub.
- Paweł miał piątkę rodzeństwa, dwóch braci młodszego Adolfa i starszego Leona, oraz trzy siostry Monikę, Paulinę i Marię. Dzieci otrzymały solidne wykształcenie. Rodzice kładli duży nacisk na ich patriotyczne wychowanie. Paweł i Adolf walczyli w powstaniu wielkopolskim, młodszy z Cymsów poległ pod Rynarzewem (10 Pułk Strzelców Wielkopolskich). Leon był kapelanem służył w 2 Kompanii Grodziskiej - wylicza Magdalena Basińska z bydgoskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.
W 1914 roku Paweł Cyms ukończył Królewskie Gimnazjum w Gnieźnie. Będąc jego uczniem przystąpił do konspiracyjnej młodzieżowej organizacji "Towarzystwo Tomasza Zana". Organizacja powstała na gruncie tajnych stowarzyszeń uczniowskich, będącą wyrazem buntu młodzieży polskiej przeciw germanizacji i cenzurze kultury polskiej. Po złożonym egzaminie dojrzałości wstąpił do Seminarium Duchownego w Poznaniu.
Paweł Cyms na I wojnie światowej
Po ukończeniu pierwszego roku studiów Paweł Cyms został przymusowo wcielony do armii pruskiej. Trzy lata (1915-1918) walczył na frontach I wojny światowej wschodnim i zachodnim.
- Brał udział w bitwach pod Verdun i Sommą. Dwukrotnie został ranny (we wrześniu 1915 roku oraz w sierpniu 1918 roku). W 1917 roku ukończył szkołę oficerską w Biederitz koło Magdeburga, uzyskując stopień podporucznika. Po klęsce Niemiec i wybuchu rewolucji wrócił do Gniezna. W 1918 roku przyłączył się do Polskiej Organizacji Wojskowej. 28 grudnia 1918 roku uczestniczył w wyzwoleniu Gniezna - relacjonuje Magdalena Basińska z IPN.
Marsz powstańców wielkopolskich na Inowrocław
Na rozkaz majora Wojciecha Jedliny-Jacobsona porucznik Paweł Cyms objął dowództwo kompanii liczącej około 100 ochotników z Gniezna, Wrześni i Witkowa.
- Oddział pod jego dowództwem wyruszył 1 stycznia 1919 roku z Gniezna i tego samego dnia bez walki zajął Trzemeszno. Następnie skierował się w kierunku Mogilna, które wyzwolono wcześniej, stamtąd w stronę Strzelna. W nocy z 2 na 3 stycznia 1919 roku wyzwolona została Kruszwica, gdzie skoncentrowano wszystkie oddziały powstańcze. 5 stycznia 1919 roku o godzinie 4 zgrupowania wyruszyły z Mątew w kierunku Inowrocławia. Grupa kapitana Zabdyra miała wkroczyć do akcji o godzinie 7, grupa podporucznika Cymsa godzinę później. Pierwsza formacja zgodnie z opisanym planem szybko opanowała śródmieście Inowrocławia i podeszła pod koszary 140 pułku piechoty. Po drodze stoczono walkę, między innymi o budynek poczty. Zdobyto dworzec kolejowy, jednak Niemcy skutecznym kontratakiem dwóch kompanii odbili budynek. W nocy z 5 na 6 stycznia 1919 roku zawarto formalne zawieszenie broni, przewidujące opuszczenie miasta przez Niemców z bronią w ręku. 6 stycznia 1919 roku o godzinie 22 Inowrocław był wolny - opisuje Magdalena Basińska z Instytutu Pamięci Narodowej.
Między 7 a 11 stycznia 1919 roku podporucznik Paweł Cyms w wyzwolonym już Inowrocławiu zorganizował 1 Pułk Grenadierów Kujawskich, którego został dowódcą. Z tą formacją wziął udział w walkach o Bydgoszcz pod Złotnikami Kujawskimi, Łabiszynem i Brzozą.
