Cmentarz żydowski w Częstochowie
Jeden z największych kirkutów w Polsce. Zajmuje powierzchni ok. 8,5 ha. Założony pod koniec XVIII wieku, obecnie znajduje się przy Hucie Częstochowa.
Prawie w całości porośnięty jest lasem. Znajduje się w nim ok. 4-5 tysięcy macew. Cmentarz prezentuje się malowniczo – większość nagrobków porośnięta jest bluszczem. Niestety, pomniki są mocno zanieczyszczone. W głównej mierze są to zanieczyszczenia z pobliskiej huty.
Warto zaznaczyć, że między obrządkiem chrześcijańskim a żydowskim istnieje różnica dotycząca dbania o groby. Chrześcijanie mogą po pewnym czasie naruszyć grób i np. w miejscu jednego pochówku dokonać drugiego. Możliwa jest także likwidacja cmentarzy. W przypadku cmentarzy żydowskich nie jest to możliwe.
Judaizm zakazuje niszczenia grobów i cmentarzy. Cmentarz ma być nienaruszalny tak długo, jak długo jest znana jego lokalizacja.
Cmentarz muzułmański w Lebiedziewie
W podzięce za wierną służbę Jan III Sobiecki nadawał Tatarom ziemię i szlachectwo. W Lebiedziewie w 1679 r. płk Samuel Murza Korycki osiadł wraz ze swoją kompanią. Zamieszkali tu muzułmanie przenieśli się do innych wniosek dopiero po pożarze tutejszego meczetu (przełom XIX/XX wieku).
Ślad jednak pozostał. Na piaszczystej wydmie do dziś znajduje się cmentarz muzułmański (czyli mizar). Jest tutaj najstarszy datowany tatarski nagrobek w Polsce. Pochodzi z 1704 r.
Do naszych czasów zachowało się ok. pięćdziesięciu nagrobków o wschodniej ornamentyce z inskrypcjami w języku rosyjskim i arabskim.
Latarnia umarłych w Krakowie
W parafii św. Mikołaja w Krakowie znajduje się unikatowa latarnia umarłych. Pochodzi z XIV w. Co istotne – zachowała niemal oryginalny wygląd. Wybudowana w stylu gotyckim, ma ok. 3,5 m.
Celem stawiania latarni umarłych było ostrzeganie żywych przed niebezpieczeństwem – zwykle ustawiano je obok szpitali dla trędowatych, na rozstajach dróg lub na cmentarzach. Wierny, patrzący na latarnię, powinien sobie przypomnieć o konieczności odmawiania modlitw za zmarłych.
Latarnia zmarłych przy Parafii św. Mikołaja w Krakowie ostrzegała przed wejściem do szpitala św. Walentego dla trędowatych (szpital znajdował się na Kleparzu).
Krakowscy Ormianie, nie mający w Krakowie swojego cmentarza, przez lata składali wieńce i zapalali znicze pod latarnią zmarłych przy Parafii św. Mikołaja po mszy upamiętniającej ludobójstwo Ormian. W 2004 r. przy kościele, w pobliżu latarni, ustawiono ormiański chaczkar – kamień krzyżowy. To monument, który w kulturze Ormian upamiętnia zmarłych.
Chaczkar symbolizuje wszystkich Ormian, którzy mieszkali i umarli w Polsce.
Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie
Najbardziej znany i najstarszy zespół cmentarzy we wschodniej Polsce. Przy ul. Lipowej w Lublinie znajdują się cmentarze:
- rzymskokatolicki
- ewangelicko-augsburski
- prawosławny
- wojskowo-komunalny
Nekropolia powstała w 1794. Jest cennym zabytkiem historycznym – m.in. ze względu na swój wielowyznaniowy i wielonarodowy charakter.
Ciekawa jest historia związana z powstaniem tak dużego cmentarza. Do końca XVIII wieku zmarłych grzebano zwykle przy małych cmentarzach przykościelnych. Trudno było zwiększać ich powierzchnię, ponieważ zabudowa średniowiecznych miast cechowała się skrupulatnym zapełnianiem przestrzeni. Miasta były bardzo zwarte. Z tego powodu zmarłych grzebano w kilku warstwach. Ostatnia często znajdowała się zaledwie kilkanaście centymetrów pod powierzchnią ziemi.
Na początku XVIII wieku zaczęły podnosić się głosy o szkodliwości śródmiejskich cmentarzy. Mogły być one źródłem epidemii. 18 lutego 1792 r. Komisja Policji wydała uniwersał o przeniesieniu w terminie do 1 maja 1792 r. wszystkich cmentarzy za miasto.
W najstarszej części cmentarza w Lublinie znajduje się ok. tysiąca grobów z XIX wieku. Większość z nich wymaga odnowienia. Od 1985 r. nekropolia ma status zabytku.
