Smereczne (w latach 1977–1981 Świerkowa)

Niezamieszkała wieś łemkowska w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla. Leży w dolinie potoku Wadernik. W 1592 r. miejscowość posiadali Męcińscy, którzy dziedziczyli ją do końca XIX w. W 1889 roku wieś liczyła 158 mieszkańców (36 domostw): 148 grekokatolików, 8 Żydów, 2 rzymskich katolików.

We wrześniu 1944 r., wskutek walk frontowych, większość chałup we wsi spłonęła, mieszkańcy ją opuścili i nigdy do niej nie wrócili – także za sprawą wysiedleń Łemków w ramach Akcji „Wisła” w roku 1947 i następnych.

Po II wojnie światowej grunty doliny Smerecznego użytkował kombinat rolniczy „Iglopol”, potem przeszły w ręce prywatne. Po dawnej wsi zachowały się do dziś widoczne: krzyż kamienny z końca XIX w., resztki niemieckiej strażnicy oraz wyrobiska po szybach naftowych.

Na zdjęciu pomnik upamiętniający nieistniejącą wieś Smereczne.

Stare Brusno

Dawna wieś, obecnie uroczysko w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój. Od początku istnienia wsi mieszkańcy zajmowali się kamieniarstwem, korzystając z miejscowych złóż piaskowca i wapienia, pod górą Brusno (364,8 m).

Wieś została spalona przez Ludowe Wojsko Polskie 21 września 1945 podczas operacji przeciwko Ukraińskiej Armii Powstańczej. Część mieszkańców wysiedlono do ZSRR, a pozostałą część w 1947 r., podczas akcji „Wisła”. Teren dawnej wsi należy administracyjnie do Nowego Brusna.

Na zdjęciu cmentarz greckokatolicki i ewangelicki w Starym Bruśnie.

Tworylne (w latach 1977–1981 Słoneczna)

Nieistniejąca już osada w powiecie bieszczadzkim, w gminie Czarna. Leży nad rzeką San. W 1921 r. wieś liczyła 119 gospodarstw z 721 mieszkańcami, z czego 691 grekokatolików oraz 30 wyznania mojżeszowego. Istniał tu również dwór rodziny Łęckich.

Po 17 września 1939 roku przez wieś przebiegała granica między Niemcami a ZSRR. Znajdowała się tu niemiecka strażnica graniczna, której pozostałości można oglądać do dzisiaj. 18 stycznia 1945 r. miał miejsce mord w Tworylnem. Partyzanci UPA uprowadzili najpierw Marię Kucharz i jej dwoje dzieci do lasu, a następnie wszystkich zamordowali. W tym samym dniu banderowcy zamordowali ukraińską rodzinę Gałuszków. W 1947 r. w ramach Akcji „Wisła” wieś została kompletnie spalona przez oddział Ludowego Wojska Polskiego na oczach wysiedlanej ludności, której kazano spakować cały dobytek i w ciągu godziny opuścić domostwa, a następnie przesiedlono ją w Olsztyńskie.

Na zdjęciu ruiny stodoły dworskiej w Tworylnem.

Wołtuszowa

Wieś leżała na terenie Rymanowa-Zdroju. Zamieszkana była przez ludność łemkowską wyznania greckokatolickiego. W latach okupacji hitlerowskiej przez Wołtuszową wiódł jeden ze szlaków kurierów beskidzkich, którzy przeprowadzali ludzi z terenów Generalnego Gubernatorstwa na Słowację i dalej na Węgry.

Podczas pierwszej fali wysiedleń w czerwcu 1945 r. całą ludność wsi przesiedlono na Ukrainę, w rejon Tarnopola. Opustoszałą wieś spalił doszczętnie w styczniu następnego roku oddział UPA, by nie mogli jej zająć polscy osadnicy. Na polach przez pewien czas gospodarowali później polscy gospodarze z okolicznych wsi. W latach 80. XX w. na wołtuszowskich łąkach wypasali swe owce bacowie z Podhala.

Na zdjęciu pozostałości cmentarza łemkowskiego w Wołtuszowej.