Powrót do pracy w czasie pandemii. Czy szef może zmusić pracownika do szczepienia?

Z dnia na dzień przybywa osób zaszczepionych przeciwko COVID-19. Statystyki zachorowań i umieralności nie są już tak przerażające, jak jeszcze kilka miesięcy temu, dlatego wiele firm zdecydowało się wrócić do normalnego trybu pracy.
To dotyczy m.in. biur, które przez ostatnie 1,5 roku na różne sposoby radziły sobie z pandemiczną rzeczywistością. W niektórych firmach wprowadzono podział na grupy, tj. w jednym tygodniu część pracowników wykonywała swoje obowiązki stacjonarnie, a druga część zdalnie, po czym następowała zmiana. Miało to oczywiście na celu stworzenie takich warunków, w których ryzyko zakażenia w biurze będzie ograniczone do minimum. Teraz wiele firm decyduje się na powrót do przedpandemicznej normy, ale jest kilka pułapek, na które warto zwrócić uwagę.

Jakie to pułapki?
Przedsiębiorcy muszą działać legalnie, a więc zgodnie z prawem, ale jednocześnie tak, by dać pracownikom poczucie komfortu. Na ten komfort wpływa również to, by osoba zatrudniona w danej firmie nie przychodziła do pracy z duszą na ramieniu, obawiając się zakażenia. To bezpieczeństwo psychiczne jest co najmniej tak ważne jak fizyczne środki zapobiegające zarażeniu. W planowaniu powrotu bardzo dużą rolę odgrywa spokój i rozwaga kadry zarządzającej. To nie są zmiany, które da się wprowadzić z dnia na dzień. Wiele firm oferuje swoim pracownikom wsparcie psychologiczne oraz fizjoterapeutyczne, bo okres izolacji nie sprzyjał zdrowiu fizycznemu i psychicznemu.

Wakacje to dobry moment na przeprowadzenie takiej małej rewolucji w firmie?
Wręcz idealny. Okres wakacyjny w tym względzie jest sprzymierzeńcem, dlatego wiele firm właśnie teraz planuje takie „powroty do normy”. Część pracowników wyjeżdża na wakacje, zespoły są mniejsze, więc organizacyjnie łatwiej taki proces przeprowadzić. Z im większym wyprzedzeniem przygotujemy plan – tym lepiej. Najlepiej, by był on wypracowany wspólnie ze służbami BHP. Taki powrót przebiegnie sprawniej, jeśli będzie oparty o zrozumiałe przepisy wewnętrzne. Procedury powinny być przejrzyste i zakomunikowane pracownikom w przystępny sposób. Lepiej niż elaboraty na temat zasad funkcjonowania w biurze sprawdzą się przejrzyste schematy, rysunki, a nawet filmiki. Chodzi o to, by pracownicy wiedzieli, jak poruszać się w tej nowej-starej rzeczywistości. Warto zorganizować konsultacje dla nich z ekspertem np. lekarzem, który rozwieje wątpliwości na temat potencjalnych zagrożeń, a jednocześnie zwróci uwagę na podstawowe elementy profilaktyki zdrowotnej.

Idealnie by było, gdyby większość załogi wróciła do pracy zaszczepiona. Czy szef może próbować wpłynąć na tych niezaszczepionych, którzy potencjalnie mogą być źródłem zagrożenia?
Szczepienia przeciw COVID-19 są nieobowiązkowe, dlatego pracodawca na pewno nie może podzielić zespołu na tych zaszczepionych i niezaszczepionych, bo byłby to przejaw dyskryminacji, a takie sprawy mogą mieć finał na sali sądowej i zakończyć się koniecznością wypłaty zadośćuczynienia. To uderza nie tylko w kieszeń przedsiębiorstwa, a przede wszystkim w budowany - często latami - wizerunek. Niedopuszczalne jest piętnowanie, czy wywieranie wpływu na tych, którzy z takich czy innych względów ze szczepień zrezygnowali. Wątpliwości prawników budzą też kwestie dotyczące przetwarzania przez zakład pracy danych osobowych pracowników w zakresie szczepień. Większość z nich stoi na stanowisku, że są to dane dotyczące stanu zdrowia, a więc dane wrażliwe, podlegające szczególnej ochronie w ramach RODO. Pracownik oczywiście może sam powiedzieć przełożonemu, że jest zaszczepiony, ale w mojej ocenie szef nie ma prawa tej wiedzy wykorzystać na zewnątrz. Jednocześnie nic nie stoi na przeszkodzie, aby promować szczepienia, bo to jest korzystne zarówno dla pracowników, jak i pracodawców. Promocja musi się jednak odbywać przez pokazywanie pozytywów, a nie przez wywieranie nacisku. Pamiętajmy, że część osób, które się nie zaszczepiły, podjęły taką decyzję nie ze względu na swój kaprys, ale ze względu na przeciwwskazania zdrowotne. Tak więc sugeruję promowanie pozytywnych aspektów szczepień, jednak bez wykorzystywania danych osobowych pracowników. Warto przy tym wykorzystać ekspertów, o których wcześniej wspominałem, bo wokół szczepień także powstało mnóstwo mitów i kontrowersji, które mogą być wyjaśnione przez osoby posiadające rzetelną wiedzę. Do tego celu warto zaangażować jednostkę medyczną, z która firma współpracuje.

Zderzenie się w jednym miejscu pracy osób zaszczepionych i niezaszczepionych to potencjalne źródło konfliktu…
Oczywiście i coraz częściej dostaję pytania właśnie o tę kwestię. Osoby zaszczepione chcą na przykład wiedzieć, czy mogą odmówić pracy w jednym pomieszczeniu z tymi, którzy się nie zaszczepili. Rozwiązanie kwestii organizacji pracy pozostaje po stronie kierownictwa. Oczywiście szef może zignorować taką prośbę, wydać polecenie pracy i je wyegzekwować, ale nie jest to dobre rozwiązanie. Efektywniejsze będzie jednak znalezienie kompromisu i przekonanie pracowników do wspólnej pracy z zachowaniem reżimu sanitarnego. Już wyżej wspomniałem, że jestem zdecydowanym przeciwnikiem dzielenia zespołów na zaszczepionych i niezaszczepionych. Po pierwsze bardzo łatwo w tej sytuacji narazić się na zarzut dyskryminacji, po drugie jest to prosta droga do generowania konfliktów międzyludzkich w miejscu pracy, co przekłada się na jakość i efektywność pracy. Przypominam także, że podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest kształtowanie zasad współżycia społecznego w zakładzie pracy, a takie działania, w mojej ocenie były także sprzeczne z tym zobowiązaniem.

W przestrzeni publicznej maseczki nie są obowiązkowe. Jak to wygląda w biurach?
Regulacja rozporządzenia w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii mówi, że w pomieszczeniu, w którym pracuje więcej niż jedna osoba, pracownicy muszą nosić maseczki. Nie każdy pracownik i nie w każdym obszarze będzie chciał się temu podporządkować. Jesteśmy już zmęczeni maseczkami, a przepracowanie w niej nawet pół godziny znacząco wpływa na nasz komfort. Wyobraźmy sobie, na ile efektywny będzie pracownik, gdy każemy mu pracować w maseczce przez 8 godzin. Dobra informacja jest taka, że pracodawca ma możliwość zniesienia tego obowiązku w swoim zakładzie, zapewniając alternatywne środki ochronne, na przykład przyłbice czy tablice pleksi, rozdzielające stanowiska pracy. Warto też zadbać o dostęp do płynu dezynfekcyjnego. Decyzja o rezygnacji z pracy w maseczkach powinna być podjęta z dużą rozwagą i po analizie potencjalnego ryzyka we współpracy ze służbą BHP zakładu pracy.