System kaucyjny w Polsce dopiero będzie, a w Europie działa od dziesiątek lat. Czy korzyści są warte zachodu?

Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, od 2025 roku w Polsce będzie obowiązywał system kaucyjny, który wesprze zarządzanie i gospodarowanie odpadami i opakowaniami jednorazowymi. Tego typu systemy działają już w Europie w dwunastu krajach, a kolejne dążą do wprowadzenia go. Na portalu kaucyjny.pl możemy znaleźć przykłady funkcjonowania systemów kaucyjnych w Europie. Zestawiliśmy je z polskim pomysłem.

Skandynawię, w pewnym sensie, można nazwać kolebką europejskiego systemu kaucyjnego. To właśnie w tych państwach system ten zaczął funkcjonować jako pierwszy. Pierwszym krajem pod tym względem była Szwecja, która ów system wprowadziła już w 1984 roku! Tamtejsza struktura jest scentralizowana, zarządzana przez sam przemysł i obejmuje plastiki oraz metale.

Drugim krajem, chociaż nie będącym do końca państwem skandynawskim, ale jednak, w pewnym sensie, mogącym zostać za takim uznany, jest Islandia praktykująca te przepisy od 1989 roku. System w tym kraju działa niemalże na takiej samej zasadzie, jednak poza plastikiem i metalem, obejmuje dodatkowo szkło.

Finlandia rozpoczęła działanie systemu od puszek w 1996 roku. W 2008 dołączyła plastik, a szkło w 2012. Operatorem gospodarowania jednorazowymi odpadami jest jedna firma - Palpa. W tym przypadku portal podaje nam konkretne stawki, jakie obowiązywały na produkty w tym kraju w 2019 roku.

Finowie za aluminiową puszkę płacili 0,15 euro, za plastikową butelkę do 350 mililitrów - 0,10 euro, butelkę do litra - 0,20 euro, a ponad litrową - 0,40 euro. Butelka szklana kosztuje natomiast 0,10 euro. Zwrot samych butelek następuje natomiast w specjalnie wyznaczonych pojemnikach.

Następne - i ostatnie - ze Skandynawii do projektu dołączyły Norwegia (1999 rok) i Dania (2002). Tam system obowiązuje identycznie, jak w poprzednich krajach, jednakże w Norwegii obejmuje plastiki i metal, a w Danii plastiki, metal i szkło.

Co ciekawe, również wszystkie kraje bałtyckie mają swoje systemy kaucyjne. Pierwsza w tym rejonie była Estonia, która swój program utworzyła już w 2005 roku. Systemowo nie odstaje on od wymienionych wcześniej. Obejmuje wszystkie materiały - plastik, metal, szkło i jest scentralizowany oraz prowadzony przez firmę przemysłową.

Druga była Litwa, która na takich samych zasadach ogólnych działa ze swoim sposobem gospodarowania odpadami jednorazowymi od 2016 roku.

Najmłodsza w rejonie, ale nie odstająca zorganizowaniem, jest Łotwa, w której system wszedł w życie dopiero w 2022 roku. Operatorem całej struktury jest jedna organizacja non- profit utworzona przez producentów napojów, punkty handlowe i recyklerów. Jak czytamy, tamtejszy system obejmuje "opakowania szklane, PET oraz metalowe puszki od napojów bezalkoholowych, piwa i innych napojów o zawartości alkoholu do 6%", a "wysokość kaucji została wyznaczona na 0,10 euro".

Jeśli chodzi o miejsca, system obowiązuje na terenach miejskich dla punktów o powierzchni powyżej 300 metrów kwadratowych, a na terenach wiejskich dla punktów handlowych o powierzchni większej lub równej 60m2.

Kolejne dwa państwa, znajdujące się na południe od Polski, w których obowiązują systemy kaucyjne, to Chorwacja i Słowacja. Państwo bałkańskie wprowadziło go w 2006 roku i obejmuje wszystkie trzy rodzaje materiałów, działając w systemie scentralizowanym.

Słowacja natomiast jest "świeżym" uczestnikiem systemu kaucyjnego, bo wprowadziła go w 2022 roku. System obejmuje opakowania plastikowe oraz metalowe puszki od napojów bezalkoholowych i piwa o pojemności od stu mililitrów do trzech litrów. Kaucja w Słowacji to natomiast 0,15 euro, a system jest narzucony dla punktów handlowych o powierzchni równej lub większej niż 300 m2. Mniejsze sklepy mogą natomiast dołączyć do niego dobrowolnie.

Chociaż mogłoby się wydawać, że państwa na zachód od Polski będą przodować w tego typu zestawieniach, to systemy obowiązują tylko w dwóch krajach - Niemczech i Holandii, jednak trzeba mieć na uwadze, że wiele z nich czeka w kolejce i niebawem może ogłosić swoje wejście.

Oba państwa mają jednak ciekawe podejście do tych systemów. Holandia, która jest "w grze" od 2006 roku, owszem, jest scentralizowana, ale zarządza tylko plastikiem.

Jeszcze ciekawsza sytuacja ma miejsce w Niemczech, które, jako jedyne w Europie są zdecentralizowane. Ich system funkcjonuje od 2003 roku, jednak regularnie jest modyfikowany, a ostatnie zmiany miały miejsce w 2022 roku. Operatorem - od 2005 roku - jest spółka non-profit Deutsche Pfandsystem GmbH.

Systemowo objęte zostały opakowania wykonane z każdego tworzywa, o wielkości od 0,11l do trzech litrów. Punkty handlowe powyżej 200m2 "są zobowiązane do przyjmowania opakowań jednorazowych po napojach, które podlegają kaucji. Dotyczy to jednak tylko opakowań tego samego rodzaju i z tego samego materiału co opakowania znajdujące się w ich własnej ofercie. Niezależnie od tego, czy dane opakowanie zostało u nich sprzedane" - podaje portal kaucyjny.pl - "Jednostki handlowe, których powierzchnia wynosi poniżej 200 m2 są zwolnione z tego obowiązku, muszą natomiast przyjmować opakowania po produktach, które sprzedają, niezależnie, gdzie zostały zakupione.".

Minimalna wartość kaucji na każdy rodzaj opakowania to natomiast ćwierć euro. Ponadto, w Niemczech obowiązuje też równoległy dobrowolny system dla opakowań po napojach wielokrotnego użytku. Wartość takowych kaucji wynosi od 0,08 do 0,15 euro.

W przypadku Polski jeszcze nie wszystko zostało potwierdzone, stąd wiele może ulec zmianie. Na ten moment jednak, system kaucyjny będzie obejmował:

• opakowania z tworzyw sztucznych po napojach o pojemności do 3 litrów,
• opakowania szklane wielokrotnego użytku po napojach o pojemności do 1,5 litra,
• puszki aluminiowe o pojemności do 1 litra.

Maksymalna stawka kaucji w Polsce ma wynosić 2zł, jednak ta wartość zostanie ustalona w późniejszym rozporządzeniu wykonawczym. Sam projekt nie precyzuje też liczby istniejących systemów kaucyjnych, więc możliwe, że będzie jeden lub kilka działających obok siebie.

• Zabezpieczenie Polski surowcowo - system pozwala na tworzenie dodatkowych strumieni surowcowych poprzez zwiększenie znaczenia recyklingu.
• Zyski dla gmin i instytucji państwowych - obecnie za gospodarowanie odpadami odpowiedzialne są gminy, a wprowadzenie systemu pozwala im na zaoszczędzanie znaczących kwot, podobnie zaoszczędzić mogą instytucje na zmniejszeniu kosztów czyszczenia przestrzeni publicznej z odpadów.
• Impuls inwestycyjny - czas przeznaczony na wdrożenie systemu to około dwa lata, w których podmioty go tworzące będą musiały zainwestować w infrastrukturę niezbędną do jego funkcjonowania.
• Oszczędności dla budżetu kraju - dodatkowy recykling tworzyw sztucznych wpływa na obniżenie należności Polski z tytułu podatku od plastiku na kwotę około 400 milionów rocznie.
• Poparcie ponad 90 procent Polaków - tak wynika z badania Ibris w 2022 roku.

lena