Krótki poradnik, jak przeżyć prawie idealne święta z nieidealną rodziną

Badania psychologiczne nie pozostawiają złudzeń: Święta Bożego Narodzenia są jednym z najbardziej stresujących okresów w roku. Jak przetrwać czas przygotowań, porządków i zakupów? Jak mądrze spędzać czas z rodziną?

Dom musi lśnić czystością, choinka - mieć symetryczny kształt i piękne ozdoby, wigilijny stół powinien uginać się od mnogości świątecznych potraw, a prezenty mają spełnić marzenia całej rodziny. Świąteczny stres wywołany jest przez angażujące nasz czas i energię przygotowania. Reklamy prezentują obrazki wesołych spotkań w życzliwej atmosferze, przy suto zastawionym stole, wokół którego zgromadzeni są uśmiechnięci, zadowoleni i zrelaksowani najbliżsi.

A w nas narasta poczucie, że powinniśmy dążyć do takich standardów. Myślimy: „święta” i wpadamy w popłoch na samą myśl o ogromie rzeczy do zrobienia. Bywa i tak, że nie potrafimy prosić o pomoc lub odrzucamy ją przekonani, że sami wszystko zrobimy lepiej. Boże Narodzenie chcemy przygotować perfekcyjnie, a to generuje stres, zmęczenie i przepracowanie.

- W wirze przedświątecznych przygotowań wielu z nas zapomina, że istotą Bożego Narodzenia są wartościowe chwile spędzone z bliskimi. Warto się wyciszyć, zatrzymać i cieszyć wspólnym czasem - stwierdza prof. Ewa Gurba z Zakładu Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej im. Stefana Szumana Uniwersytetu Jagiellońskiego. - W tym roku będą to inne święta, ponieważ spotkamy się w mniejszym gronie. Tym samym przygotowań będzie mniej, dzięki czemu jest szansa na głębsze przeżycie Bożego Narodzenia.

W przedświątecznym okresie w większości z nas odzywa się dziecko, które z utęsknieniem czeka na Boże Narodzenie jak na piękny, bajkowy czas. Przywołujemy w pamięci apetyczne zapachy, smak wigilii u babci, kadry ze wzruszających świątecznych filmów. Nasze oczekiwania rosną i rozpoczynamy „wyścig” po idealne Boże Narodzenie. Wszystko kończy się ogromnym wysiłkiem i stresem, być może dlatego, że swoją energię koncentrujemy nie na tym, co najważniejsze.

- Ja też staram się, aby wszystkie elementy tradycji świątecznej, również te zapamiętane z dzieciństwa, były obecne w mojej rodzinie. Warto jednak mieć świadomość tego, co świętujemy - zauważa prof. Ewa Gurba. - Boże Narodzenie to czas spotkań. W tym roku będzie nieco inaczej z powodu pandemii. Jednak przypomnienie sobie, z jakiej okazji się odwiedzamy, pomoże nam wprowadzić hierarchię w różne działania i decyzje. Świętujemy narodziny Chrystusa; przez jednych uznawanego za Zbawiciela, przez innych - za proroka, a dla jeszcze innych będącego postacią historyczną. Przypomnijmy sobie, jak się świętuje narodzenie dziecka czy rocznicę urodzin, a wtedy być może łatwiej będzie o atmosferę radosnego spotkania - dodaje psycholog.

Co zrobić, kiedy pojawia się w nas lęk, a nasze samopoczucie nie ma nic wspólnego ze świąteczną atmosferą? Boimy się: nie zdążymy, nie damy rady, nie mamy pieniędzy, nie wiemy, jakie kupić prezenty. Lampki na choinkę nie świecą, sernik się przypalił, a zamówiony w ostatniej chwili prezent nie dotarł na czas.

- Jeśli coś nie wyszło, powiedzmy o tym. Pozwoli to na wprowadzenie spontanicznej atmosfery - mówi prof. Ewa Gurba. - Nie chodzi o to, by błyszczeć, ale żeby to było życzliwe, rodzinne spotkanie mimo nieudanych wypieków czy innych niedociągnięć. Jestem przekonana, że obecne czasy pozwolą się łatwiej przełamać i cieszyć samą możliwością spotkania - mówi Ewa Gurba.

Nie wypada nie zaprosić cioci z mężem, skoro przychodzą do nas od lat. Cóż z tego, że nie przepadamy za sobą, nie znajdujemy wspólnych tematów, dzieli nas światopogląd, słowo „wypada” bierze górę. „Wypada” także spędzić święta z siostrą, która jest samotna. Nie ma znaczenia, że jesteśmy w konflikcie, przecież Boże Narodzenie to czas wybaczenia i cudów, w którym nawet zwierzęta przemawiają ludzkim głosem.

Z takim nastawieniem dość łatwo przewidzieć bieg wydarzeń. W Wigilię obudzimy się z nadzieją, że „tym razem będzie inaczej”. Umęczeni do granic wytrzymałości, bo do późna dekorowaliśmy świąteczne ciasta i odkurzaliśmy mieszkanie, w biegu szykujemy wigilijną kolację. W końcu wieczorem przywitamy w drzwiach ciocię, z którą nie mamy o czym rozmawiać i siostrę, która się nie odzywa.

- Święta to projekt zbiorowy - mówi Ewa Gurba. - Warto, aby każdy poczuł się odpowiedziany za atmosferę panującą przy stole. Niezależnie, czy jest gościem, czy domownikiem.

Psycholog zauważa też, że gotowość do bycia razem przekłada się na sposób, w jaki porozumiewamy się z innymi. Dlatego stawiajmy na autentyczność, szacunek, życzliwość i zrozumienie, włączmy nasze poczucie humoru i zdrowy dystans do siebie samego.

Spodziewamy się niewygodnych i drażliwych pytań w formie złośliwego punktowania: „Dlaczego jeszcze nie wyszłaś za mąż?”, „Kiedy w końcu doczekamy się wnuków?”, „Nadal jesteś bez pracy?” i tak dalej. Bywa, że rozmawiamy o polityce czy religii, co zwykle prowadzi do kłótni albo wywołuje niemiłą atmosferę. Co zrobić, by nie ziścił się ten czarny scenariusz?

- Dowcip to chyba najlepsze wyjście z sytuacji - stwierdza prof. Gurba. - Poczucie humoru jest świetną strategią radzenia sobie z niewygodnymi pytaniami. Śmiech ułatwia życie, pomaga opanować stres, zjednuje ludzi. Łatwiej pokonać problemy, jeśli oswoimy je śmiechem. Powiedzmy otwarcie: kolacja wigilijna czy świąteczny obiad to nie jest odpowiednia pora, aby roztrząsać powody takiej czy innej sytuacji. Można też wcześniej przygotować schemat reagowania, żeby nie być zaskoczonym - dodaje.

Zdaniem profesor warto szczerze powiedzieć, że niektóre tematy są dla nas zbyt trudne, dlatego nie chcemy o czymś rozmawiać. Mamy prawo do decydowania, którymi apeksami życia chcemy się dzielić z innymi. Nawet jeśli ktoś poczuje się urażony, nie można pozwolić na naruszenie naszych granic.

- Spróbujmy zwizualizować trudną sytuację, wyobrazić sobie, że możliwe są trudne pytania i przemyśleć, jak sobie z nimi poradzić - mówi psycholog. - Warto uświadomić sobie, że pytania, które traktujemy jako wścibskie, mogą być przejawem troski. Jeśli tak je potraktujemy, może zmienimy nastawienie. Zwłaszcza w sytuacji covidowej, gdy nasze kontakty są tak ograniczone, warto je doceniać - stwierdza.

Żal i rozczarowanie sprawiają, że nie doceniamy tego, co jest tu i teraz. A przecież za rok możemy tęsknić za miejscem, w którym obecnie jesteśmy, a ludzi, którzy tak nas drażnią, może już nie być wśród nas. Nie chodzi więc o to, by w wigilię pogrążać się w czarnych myślach, ale by poczuć wdzięczność za moment, w którym się znajdujemy. Za święta - może nie idealne, ale rzeczywiste i nasze.