Jan Matejko namalował obraz „Hołd Pruski” w latach 1879-1882. Polski nie było wtedy na mapach świata, gdyż była pod zaborami. Jednym z zaborców były Prusy. Obraz ma pokazać wielkość Polski w XVI wieku. Po skończeniu malowania go Matejko podarował „Hołd Pruski” Polsce podczas Sejmu Krajowego we Lwowie. Działo się to 7 października 1882 roku. Obraz przeczekał II wojnę światową w podziemiach Zamościa. Ukrył go ks. Wacław Staniszewski, który został aresztowany przez Niemców i zesłany do obozów koncentracyjnych w Sachsenhausen i Dachau.
Jan Matejko namalował na obrazie 31 postaci historycznych. Większość z nich wykonuje gesty, które symbolizują późniejsze losy Polski. Oto najciekawsze z nich.
Albrecht Hohenzollern (1) jest za obrazie łatwo dostrzegalny. Klęczy przed Zygmuntem Starym na środku obrazu. Klęczy na obu kolanach. Taki gest był praktykowany wyłącznie podczas modlitwy. Taki gest symbolizuje gotowość do walki narodu niemieckiego z Polską. Hohenzollern dotyka ręką biblii, ale dotyka ją ledwo rozluźnioną ręką. W drugiej ręce wielki mistrz trzyma chorągiew na, której widoczna jest litera S. Litera ta uwłacza zakonnikowi, gdyż litera S, znaczy Sigismundus (9), czyli łacińskie imię Zygmunta. Hohenzollern to wie i trzyma chorągiew bardzo mocnym chwytem. Chorągiew to tak naprawdę drzewiec kopii rycerskiej. Przed Hohenzollernem i Zygmuntem Starym leży rzucona przed wielkiego mistrza rękawica. Symbolizuje ona to, że Prusy w przyszłości nie odpuszczą i zaatakują Polskę.
Za Zygmuntem Starym stoi mały chłopiec ubrany na czerwono (2). W rzeczywistości jest to Zygmunt August, syn króla i następca tronu. Chłopiec w trakcie Hołdu Pruskiego nie stał przy ojcu, a siedział na kolanach dyplomaty Hieronima Łaskiego, który na obrazie stoi za chłopcem. Zygmunt August trzyma w rękach złoty łańcuch i się nim bawi. Zabawa ta symbolizuje zabawą losami Prus.
Hołd Pruski. Pyszna Bona, zmarła księżniczka i Matejko razy dwa
Kolejną postacią wartą uwagi, jest stojąca na skraju podium królowa Bona (4). Monarchini wydaje się stać pyszna i niezbyt zainteresowana całym wydarzeniem. Matejko poprosił, aby wizerunku Bonie, użyczyła żona malarza Teodora Matejko. Była znana ze swojej buty i arogancji. Bona tak naprawdę nie stała wśród tłumu, a było ją widać w oknach zamku.
Nieopodal Bony stoi księżna Anna (5). Była władczynią ziem Mazowieckich. Z obecnością księżnej Anny był pewien problem, gdyż już nie żyła. Zmarła w 1522 roku. Matejko namalował księżną, gdyż chciał pokazać ważność Mazowsza.
Jan Matejko w swoich obrazach często malował swoją twarz. Tak samo było i tym razem. Twarz malarza na obrazie „Hołd Pruski” znajduje się bowiem dwukrotnie. Łatwo dostrzec Stańczyka (6), błazna nadwornego Jagiellonów. Stańczyk nie jest zachwycony Hołdem. Stańczyk na obrazie rozmyśla nad przyszłością Polski.
Jan Matejko po raz drugi występuje na obrazie po lewej stronie. Postacią tą jest Bartolomeo Berrecci (7) – artysta i twórca zamku na Wawelu w stylu renesansowym.
Ostatnim symbolem na obrazie jest słabo widziana gołębica na niebie (8). Ptak ten symbolizuje Świętą Trójcę i pokój. Gołębica na obrazie odlatuje w dal. To oznacza, że potęga Polski nie potrwa długo.
