Emil Barchański, czyli najmłodsza ofiara stanu wojennego. Brutalne tortury i śmierć z niewyjaśnionych przyczyn

Mateusz Zbroja
Mateusz Zbroja
Emil Barchański był najmłodszą ofiarą stany wojennego. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach, a jego ciało wyłowiono z Wisły.
Emil Barchański był najmłodszą ofiarą stany wojennego. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach, a jego ciało wyłowiono z Wisły. Fot. Wikimedia Commons
Emil Barchański był najmłodszą ofiarą stanu wojennego. Zginął z niewyjaśnionych przyczyn cztery miesiące po jednej z najbardziej spektakularnych akcji "małego sabotażu" podczas stanu wojennego, w której grupa nastolatków podpaliła pomnik Feliksa Dzierżyńskiego w Warszawie. Akcja przeprowadzona została 10 lutego 1982 roku, a gdy 3 czerwca szesnastoletni Emil "poszedł po słońce", już nigdy nie wrócił do domu, a jego ciało znaleziono w Wiśle.

Emil Barchański, uczeń Liceum im. Mikołaja Reja w Warszawie, zaangażował się w działalność opozycyjną już w 1981 r., jako szesnastolatek. Wydawał wraz z kolegą szkolnym Leszkiem Czajkowskim pismo satyryczne „Kabel” oraz prowadził szkolny kabaret „Wywrotowiec”.

Po wprowadzeniu stanu wojennego stał się członkiem organizacji Konfederacja Młodzieży Polskiej „Piłsudczycy”. 10 lutego 1982 r. m.in. z Markiem Marciniakiem i Arturem Nieszczerzewiczem wziął udział w akcji „Cokół”, której celem było oblanie farbą i podpalenie pomnika Feliksa Dzierżyńskiego w Warszawie.

Jedno z najbardziej spektakularnych wydarzeń stanu wojennego

10 lutego 1982 r. grupa młodych chłopców, w której skład wchodził właśnie Emil Barchański dokonała jednego z najbardziej spektakularnych wydarzeń podczas stanu wojennego. Oblali farbą i podpalili pomnik Feliksa Dzierżyńskiego, którego cień padał na obecny Plac Bankowy. Niemal wszystkim udało się uciec, jednak funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej zatrzymali Marka Marciniaka, jednego z członków grupy podpalającej pomnik radzieckiego rewolucjonisty. Podczas brutalnego przesłuchania wykazał się jednak niesamowitą odwagą. Nie wyjawił nazwisk swoich współtowarzyszy.

Akcja była upokorzeniem dla Służby Bezpieczeństwa oraz funkcjonariuszy milicji. Nie dość, że nie udało się zapobiec akcji podpalenia pomnika Dzierżyńskiego, to niemal wszyscy sprawcy uciekli przed wymiarem sprawiedliwości.

Warto również zaznaczyć, że tydzień po podpaleniu pomnika w przypadkowej szarpaninie doszło do postrzelenia podoficera milicji, Zdzisława Karosa. SB szybko powiązała obydwie sprawy pomimo tego, że grupa Piłsudczyków nie miała nic wspólnego ze śmiercią funkcjonariusza.

Jak doszło do zatrzymania Emila Barchańskiego?

Pomimo tego, że Marek Marciniak nie ujawnił podczas przesłuchania danych osobowych swoich kolegów, to Służbie Bezpieczeństwa udało się namierzyć Emila Barchańskiego. Wpadł wraz ze swoim kolegą Szymonem Pochwalskim podczas drukowania prasy podziemnej. Jak się okazało, osoba, która prowadziła punkt drukarski była Tajnym Współpracownikiem, i najprawdopodobniej to właśnie ona przekazała SB dane dotyczące Barchańskiego.

Emil trafił na brutalne przesłuchania pałacu Mostowskich, choć był niepełnoletni i takie działanie było bezprawne. Podczas przesłuchań wymuszono od niego pewne zeznania. Nie wyjawił wiele, ponieważ podczas bicia i tortur zdradził jedynie pseudonimy swoich kolegów. Po kilku dniach przesłuchań i bicia został przeniesiony do Zakładu Poprawczego dla Nieletnich na Okęciu.

Jednodniowa rozprawa odbyła się 17 marca przy drzwiach zamkniętych. Sąd określił podpalenie pomnika jako akt polityczny, a nie chuligański, i skazał chłopca na dwa lata więzienia w zawieszeniu, dodatkowo ustalając nad nim dozór kuratora.

Wezwany na przesłuchanie odwołał swoje zeznania

W maju Emil Barchański został wezwany na kolejne przesłuchanie, tym razem jako świadek. Proces dotyczył jego kolegów, i według jego matki, Krystyny Barchańskiej, grożono mu, że jeśli będzie zeznawał inaczej niż do tej pory, jego samego lub jego rodzinę może spotkać coś złego. Sugerowano, że może nagle wypaść z okna lub zginąć w wypadku, albo się utopić.

Chłopak nie dał się jednak zastraszyć i na procesie, tym razem otwartym dla publiczności, Barchański, tak jak planował, odwołał wszystkie swoje dotychczasowe zeznania. Przekonywał, że zostały one wymuszone szantażem i biciem, odgrażając się zarazem, że będzie nagłaśniał metody śledcze SB. Zadeklarował, że zidentyfikuje funkcjonariuszy, którzy go bili.

- Ci panowie, kiedy biją, nie przedstawiają się, ale jestem gotów w każdej chwili ich rozpoznać - stwierdził.

Takie zachowanie było bardzo ryzykowne, ponieważ na sali obecni byli przedstawiciele międzynarodowi, a odwołanie zeznań i opowiedzenie o tym, jak traktowali go komuniści wiązało się z kompromitacją całego MSW.

Tajemnicza śmierć Emila Barchańskiego

Dwa tygodnie po głośnej rozprawie Emil Barchański udał się nad Wisłę wraz ze swoim sąsiadem. "Poszedłem po słońce" – karteczkę z taką informacją zostawił matce, kiedy wychodził 3 czerwca z domu. Dwa dni później ciało Barchańskiego zostało wyłowione z Wisły przez patrolującego teren funkcjonariusza MO.

Co działo się podczas wyjścia można dowiedzieć się jedynie z zeznań sąsiada Barchańskiego, który zmieniał je jednak wielokrotnie. W pierwszych przekonywał, że Emil został gdzieś po drugiej stronie Wisły. Hubert (tak nazywał się sąsiad Barchańskiego) dostrzegł tam również jakiś samochód i dwóch ludzi. Barchański miał iść w ich stronę, w samych szortach i sandałach. W kolejnych dniach student już więcej nie wspomniał o tajemniczym samochodzie i dwóch osobach. Zaczął za to przekonywać, że w pewnej chwili Barchański wpadł do wody, goniąc aportującego psa.

Sużby wstrzymywały sekcję zwłok na tyle, że po jej przeprowadzeniu jedynym możliwym powodem śmierci Barchańskiego było utonięcie. Zmiany były na tyle duże, że trudno było stwierdzić inny powód śmierci. Sprawę szybko zamieciono pod dywan, umarzając ją ze względu na brak jakichkolwiek przesłanek, że powód śmierci Barchańskiego mógł być inny.

Jeżeli jednak weźmiemy pod uwagę wszystkie zdarzenia, które miały miejsce wcześniej, a które uderzały w komunistów i wywoływały ich wściekłość na Emila, oraz zeznania jego matki, która mówiła o groźbach w kierunku do jej syna, można stwierdzić, że Barchański nie wskoczył do wody sam z siebie, i ktoś mógł mu w śmierci pomóc. Do tej pory nie ustalono jednak, czy osoba trzecia mogła być w to zamieszana.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Powrót reprezentacji z Walii. Okęcie i kibice

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na i.pl Portal i.pl