Kto może liczyć na spadek

Czytelnicy najczęściej pytają, co to jest zachowek, jaka jest kolejność dziedziczenia, w jakich częściach dziedziczą krewni zstępni, a w jakich dalsza rodzina? Czy spadek trzeba przyjąć, czy można go odrzucić? Ile kosztuje załatwienie spraw spadkowych w sądzie, a ile u notariusza? Odpowiadamy na wszystkie te pytania.

Kto co dostanie

Z mocy ustawy - jeżeli spadkodawca nie zdecydował inaczej, sporządzając testament - majątek dziedziczą w pierwszej kolejności:
a małżonek zmarłego,
a jego dzieci.
W przypadku potomstwa, chodzi zarówno o dzieci pochodzące z małżeństwa, jak i pozamałżeńskie.
Dalsza rodzina zmarłego może dziedziczyć majątek na mocy testamentu lub z ustawy. W drugim przypadku tylko wówczas, gdy spadkodawca nie posiadał współmałżonka i dzieci. Dziedziczyć mogą więc np.
* rodzeństwo zmarłego,
* jego wnuki,
* rodzice,
* dzieci rodzeństwa.
Reszta rodziny - dalsi krewni -_dziedziczą jedynie wtedy, gdy zostaną uwzględnieni w testamencie.
Uwaga!
Gdyby jednak osoba zmarła nie pozostawiła ani testamentu, ani zstępnych, małżonka, rodziców i rodzeństwa lub zstępnych rodzeństwa, wówczas cały spadek przy_padnie gminie lub Skarbowi Państwa.
Pamiętaj! Wnuki dziedziczą ustawowo jedynie w sytuacji, gdy ich rodzice nie dożyli otwarcia spadku lub odrzucili spadek.
Przykład:
Zmarły miał dwoje pełnoletnich dzieci: syna i córkę, oraz żonę, którzy dziedziczą po nim z mocy ustawy. Syn zmarł przed nim i nie dożył otwarcia spadku. Natomiast pozostawił trzy córki i żonę, czyli synową zmarłego.
Spadek po spadkobiercy z mocy ustawy dziedziczą: małżonka, trzy wnuczki i córka. Do spadku nie jest powołana synowa. Wdowa i córka obejmą po jednej trzeciej spadku. Natomiast pozostała jedna trzecia tego spadku zostanie podzielona pomiędzy trzy wnuczki, które w równych częściach dziedziczą udział swojego ojca.

Ile zatem z całego spadku, który zostawił zmarły, przypada z mocy ustawy jego najbliższym - żonie i dzieciom? Przepisy jasno to określają.
Współmałżonek i dzieci mają prawo do równych części masy spadkowej.
Przykład:
Zmarły zostawił żonę i troje dzieci. Podział wygląda następująco: żona - jeżeli nie było rozdzielności majątkowej w małżeństwie - jest właścicielką połowy majątku.
Do podziału spadkowego pozostaje więc druga połowa majątku. Ta połowa jest dzielono równo pomiędzy spadkobiercami. W opisanym przypadku będzie więc dzielona na cztery równe części.

Pamiętaj!
Prawo do spadku mają wszystkie dzieci zmarłego, zarówno te małżeńskie, jak i pozamałżeńskie.
W spadku nie uczestniczy współmałżonek zmarłego, jeżeli przed jego śmiercią sąd orzekł separację pary.

A co zrobić z wyrodnym synem lub córką, których rodzice postanowili pozbawić spadku? Wydziedziczenie to swoista kara, ale tylko pod pewnymi warunkami.
Pamiętaj!
Spadkobiercę ustawowego można wydziedziczyć tylko w testamencie.
Wydziedziczenie oznacza, że spadkobierca nie ma żadnego udziału w masie spadkowej, jest pozbawiony także zachowku.
Ważne!
Prawo nie pozwala na dowolne wydziedziczanie osób. Aby można to było zrobić, konieczne są pewne okoliczności.
Wydziedziczenie następuje, gdy:
1. Spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, czyli normami godziwego postępowania.
2. Spadkobierca dopuścił się wobec spadkodawcy albo najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci.
3. Spadkobierca uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Spadkodawca nie może jednak wydziedziczyć spadkobiercy, jeśli mu przebaczył.

Prawo zezwala na wolne dysponowanie prywatnym majątkiem. Oznacza to, że w drodze testamentu można zapisać swój majątek dowolnej osobie.
Biorąc jednak pod uwagę fakt, że ów majątek najczęściej gromadzony był wspólnie z rodziną i przy jej wydatnej pomocy, prawo przewiduje zabezpieczenie interesów najbliższych osób zmarłego. Temu właśnie służy zachowek.

Pamiętaj!
Uprawnienie do zachowku po_wstaje wówczas, gdy spadkodawca sporządził testament i powołał do dziedziczenia osoby spoza kręgu bliskich krewnych, odsuwając tych ostatnich od dziedziczenia w ogóle, lub jeżeli udział spadkowy członka najbliższej rodziny nie pokrywa należnego mu z ustawy zachowku.
Zachowek polega więc na zapewnieniu określonym w ustawie osobom pewnej korzyści pieniężnej ze spadku.
Korzyść ta stanowi równowartość części udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu, gdyby dziedziczył z ustawy. Osobie niewskazanej w testamencie, a mającej prawo do spadku z mocy ustawy, przysługuje więc roszczenie o zachowek względem wyznaczonych przez spadkodawcę spadkobierców.
Uprawniony do zachowku otrzymuje pieniężną rekompensatę, natomiast nie staje się spadkobiercą (wkonsekwencji np. nie odpowiada za długi spadkowe).

Zachowek należy się pominiętym w testamencie:
* małżonkowi,
* dzieciom, a gdy te nie przeżyły spadkodawcy, jego
* wnukom,
* prawnukom, a także
* rodzicom, jeśli z braku dzieci czy wnuków spadkodawcy byliby powołani do spadku według reguł dziedziczenia ustawowego.
Zachowek, do którego wypłaty obowiązany jest spadkobierca, wynosi jedną drugą tego, co należałoby się danej osobie na podstawie reguł dziedziczenia ustawowego, a dwie trzecie - gdy uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni.

Prawa do zachowku nie mają:
* małżonek, gdy spadkodawca wystąpił o rozwód z winy tego małżonka,
* osoba, która na mocy umowy zrzekła się dziedziczenia,
* osoba, która odrzuciła spadek (czyli nie chciała dziedziczyć i dostać spadku),
* osoba, która została uznana za niegodną,
* osoba, która została wydziedziczona.

Bywają w życiu takie sytuacje, gdy spokojne spisanie testamentu - własnoręcznie lub u notariusza - nie jest możliwe.
Pamiętaj!
Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci albo - wskutek szczególnych okoliczności - zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie w obecności co najmniej trzech świadków.
Jako obawę rychłej śmierci prawo uznaje stany chorobowe lub skutki nagłych wypadków, które w świetle wiedzy medycznej i tzw. doświadczenia życiowego mogą spowodować śmierć.
Uwaga! Wiek nie jest wystarczającą przesłanką do uznania obawy rychłej śmierci.
Za okoliczności uniemożliwiające lub znacznie utrudniające możliwość sporządzenia zwykłego testamentu uznaje się zdarzenia o szczególnym charakterze, np. powódź.
Ważne!
Okoliczności te muszą wystąpić w sytuacji, gdy testator nie może sporządzić testamentu własnoręcznego. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona poprzez spisanie ustnego oświadczenia przez jednego ze świadków testamentu lub osobę trzecią przed upływem roku od jego złożenia.

W dokumencie należy podać:
* miejsce i datę złożenia oświadczenia,
* miejsce i datę sporządzenia pisma.
Pismo muszą podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
Jeżeli nie zostało sporządzone pismo, w którym stwierdzono treść testamentu ustnego, można tę treść ustalić w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe, sąd może poprzestać na przesłuchaniu dwóch świadków.

Uwaga!
Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można testament sporządzić przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca spisuje treść testamentu, w obecności świadków odczytuje ją, po czym podpisują się pod treścią:
* spadkodawca,
* świadkowie,
* dowódca.

Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności uzasadniających jego sporządzenie, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.
Taka forma wyrażenia ostatniej woli ma jednak wady.
Testamenty szczególne mogą nieprecyzyjnie określać wolę spadkodawcy, bo pamięć ludzka jest zawodna. Poza tym istnieją pewne ograniczenia w możliwości bycia świad_kiem testamentu.

Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:
a osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych (ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie oraz taka, która nie ukończyła 18. roku życia),
* niewidoma, niema lub głucha,
* która nie może czytać i pisać,
* która nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza tes_tament,
* skazana prawomocnym wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Świadkiem ustnej ostatniej woli nie może być ponadto osoba będąca pod wpływem alkoholu, narkotyków. osoba, dla której spadkodawca przewidział jakąkolwiek korzyść. Potwierdzać ostatniej ustnej woli spadkodawcy nie może również małżonek tej osoby, jej najbliżsi krewni i powinowaci.

Opłata sądowa od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku jest stała i bez względu na wartość spadku wynosi 50 zł.
Jeśli w tym samym piśmie znajdzie się wniosek o odebranie przez sąd oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, opłata sądowa wyniesie w sumie 100 zł.
Za sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia opłata notarialna wynosi maksimum 50 zł, ale za sporządzenie poprzedzającego jego wydanie protokołu dziedziczenia notariuszowi wolno pobrać 100 zł (+ 22 proc. VAT), a za otwarcie i ogłoszenie testamentu dodatkowo 50 zł (+ 22 proc. VAT).
Nowe przepisy w Prawie pracy
W zmienionym w tym roku Prawie pracy pojawiła się nowa definicja dyskry zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika i stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery.
Zorientuj się, czy warto przyjąć spadek

Spadek to nie tylko korzyści, ale i często przejęcie po zmarłym jego zobowiązań, w tym finansowych. Warto wiedzieć, czy opłaca się przyjąć spadek. Może się bowiem zdarzyć, że zamiast spodziewanego zysku czekają nas straty, np. spłata cudzych długów. Decyzja musi być podjęta w wymaganej przepisami formie.

Spadkobierca ma trzy możliwości:
* odrzucenie spadku,
* przyjęcie spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie proste),
* przyjęcie spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza).

W przypadku prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swojego majątku. Jeśli więc ma jakiekolwiek informacje na temat istniejących długów spadkodawcy, powinien raczej skorzystać z ostatniej możliwości, czyli przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Odrzucenie spadku, podobnie jak przyjęcie, jest oświadczeniem woli, które spadkobierca musi złożyć w odpowiedniej formie i terminie. Oświadczenie to składa się przed sądem lub notariuszem. Można je złożyć ustnie lub z podpisem urzędowo poświadczonym.

W przypadku złożenia ustnego oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku przed notariuszem sporządza on protokół. Sądem właściwym do przyjęcia owiadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest sąd rejonowy.

Termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu/przyjęciu spadku wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o spadku. Termin ten nie zależy więc od daty śmierci spadkodawcy. Jeśli spadkobierca nie złoży oświadczenia w wymaganym terminie, jest to równoznaczne z prostym przyjęciem spadku, czyli powstaniem nieograniczonej opowiedzialności za długi spadkowe.