Czerwony krawat Wajdy

Paweł Zastrzeżyński
Reżyser Bohdan Poręba, gdy dostał się do „filmówki” w Łodzi wspominał, że „Szkoła Filmowa była bardzo czerwona. Pamiętam czerwone krawaty Wajdy, Morgensterna, Kutza. Mówiono nam oficjalnie, że mamy być agitatorami politycznymi. Bardzo było pro radziecko. Bardzo było czerwono”.

W październiku 1948 r. Andrzej Wajda razem z Konradem Nałęckim w tygodniku WIEŚ pisze, że „Plenum Zarządu Okręgowego Akademickiego Zw. Młodzieży Polskiej obradujące przed kilkoma dniami w Krakowie postawiło jasno sprawę niewspółmierności między żądaniami młodzieży postępowej, stawianymi nauce, a więc i swym profesorom, a możnością ich zaspokojenia. [---]I kiedy dziś młodzież domaga się wprowadzenia na uniwersytety metod naukowych marksizmu, to urzeczywistnienie tych żądań nie sprowadza się tylko do głoszenia marksizmu z katedr, bo również ważnym jest, kto go będzie głosił. Studenci robotnicy i chłopi muszą widzieć w profesorach oddanych im sojuszników w walce klasowej”.

Gdy Andrzej Wajda pisał te słowa, nie był studentem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Jaka jest powszechna wiedza. Był wolnym słuchaczem. Właśnie kilka tygodni po opublikowaniu tego tekstu jego kariera nabiera rozpędu. W udostępnionych przez Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie dokumentach, z 7 grudnia 1948 r. u góry arkusza ocen napisane jest czerwonym tuszem, że Andrzejowi Wajdzie „Uchwałą Rady Prof. ASP z dnia 07.12.1948 nr 15 przyznano prawa studenta z zaliczeniem poprzednich studiów zwyczajnych”.

Podkreślił to również nieżyjący już reżyser, absolwent PWSTiF w Łodzi Piotr Włodarski który w swojej książce „Pan Andrzej - Kłamca, Mitoman Czy Konformista - rzecz o towarzyszu Andrzeju Wajdzie”, pisze: „Dziwne, prawda? W jakich więc kategoriach interpretować Uchwałę Rady Prof. ASP? 26 lutego 1949 r. - zaliczono Panu Andrzejowi 5 semestr z dodatkową adnotacją: pochwała za rysunki wieczorne. [---] Nie wiem, jak bez sarkazmu skomentować kolejne pochwały, nie mówiąc już o fakcie przyznania stypendium. A wszystko to nastąpiło po omawianym artykule.

Bardzo mnie kusi, żeby jeszcze raz zestawić wymienione już fakty: przyjęcie do ASP jako wolnego słuchacza; notatka w dokumentach o konieczności wyjaśnienia sprawy zaginionego ojca; cztery semestry studiuje jako wolny słuchacz; i nagle w ciągu roku aż tyle zmian: wstąpienie do PPR, artykuł w gazecie, uznanie matury, przyznanie praw studenckich, pochwały oraz stypendium. I to na przełomie lat 1948-49 - najtrudniejszych lat dla dzieci przedwojennych oficerów Wojska Polskiego. Oczywiście, wszystko to mogło być tylko zbiegiem okoliczności”…

***
Tu trzeba podkreślić, że Pan Piotr Włodarski daleki jest od bezpodstawnych oskarżeń czy ocen. Wnioski opiera o dokumenty, które pomimo to ponownie zostały zweryfikowane. Książka Piotra Włodarskiego w czasie wydania została zablokowana. Nie znajdzie się jej na półkach księgarskich. A mit Andrzeja Wajdy urósł do rozmiarów wieszcza narodowego. Zresztą on sam tą retorykę budował.

W kilkunastogodzinnym wywiadzie, który został udostępniony przez „Web of Stories - Life Stories of Remarkable People” Andrzej Wajda wspomina ASP im. J. Matejki w Krakowie: „Kiedy patrzę tak z perspektywy na moją obecność na tej uczelni [---] to nagle zdałam sobie sprawę, że ten problem, który wyznaczył Matejko swojej uczelni, swoim następcom, ja zrealizowałem! Tylko nie zrealizowałem go jako malarz, ale jako reżyser filmowy [---] Kilka lat temu dla francuskiej telewizji Canal Plus wykonałem 5 filmów, nazywa się to moje notatki z historii [---] ułożyłem historię Polski z fragmentów moich filmów [---]. W związku z tym właściwie stałem się reżyserem filmowym na wzór Jana Matejki!”.

W tym samym nagraniu mówi także o swoim wykształceniu: „Zdałem małą maturę. Na tej małej maturze skończyła się moja nauka. Doszedłem do wniosku, że zostać jeszcze rok, to ja rok stracę, a Akademia w Krakowie czeka na mnie, a ja jeszcze robię jakąś maturę. Zupełnie niepotrzebnie! Z małą maturą udałem się do Krakowa. Zabrałem swoje obrazy, te które namalowałem w międzyczasie, żeby je pokazać. I muszę powiedzieć, że dostałem się bez trudności do akademii, od pierwszego razu. Bo widocznie spodobały się moje prace. Zostałem przyjęty na pierwszy rok.

Nikt tego nie (zauważył), że nie mam matury. Nie zauważył dlatego że w Krakowskiej Akademii była tradycja, że młodzi artyści przychodzili z różnych stron. Przychodzili górale, którzy mieli tylko wyrzeźbioną ciupagę i to była ich praca, żeby ich przyjąć na rzeźbę. Także krakowska Akademia nie zwróciła uwagi specjalne, że nie mam matury. Zresztą ja coś tam opowiadałem, że w międzyczasie będę zrobię maturę, że przyniosę jakieś papiery. No ale na drugim, trzecim roku wszyscy o tym zapomnieli [---] Pojechaliśmy do Łodzi. Okazuje się, że egzaminy nie był specjalnie trudne. Byłem już po trzecim roku Akademii Sztuk Pięknych więc myślałem, że to też zostało wzięte pod uwagę przez egzaminatorów. Także (to, że) nie mam matury zostało pominięte”.

***
Zwróciliśmy się do rektora reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej i Telewizyjnej w Łodzi o udostępnienie dokumentów związanych z Wajdą, które wcześniej opublikował Piotr Włodarski w książce. Na początku wyrażono zgodę. W kolejnej korespondencji wskazano, że wgląd do dokumentów będzie możliwy, gdy zgodzą się spadkobiercy Andrzeja Wajdy. Dopiero odwołanie do Sądu Administracyjnego, zmusiło władze uczelnie do ukazania części dokumentów.

Nie udostępniono brulionów Andrzeja Wajdy, których treść publikuje Pan Włodarski: „Na stronie 5 znajdujemy notatkę: «Podżegacz» Treść: Dzieci bawią się na podwórzu, jedno rysuje kredą domek i ludzi na ścianie. Wchodzi otyły typ. Kapitalista, zabiera kredę dziecku dorysowuje ludziom karabiny, samolot rzuca bomby na domek [---] na stronie 3: «Snobizm» Pokazać kretynów snobizujących się na Amerykę”.

20 sierpnia 1949 r. Andrzej Wajda miał skończone 23 lata. Wśród dokumentów udostępnionych przez PWSTiF w Łodzi znalazł się wniosek do Dyrekcji Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi, który sporządził młody adept sztuki filmowej: „Proszę o przyjęcie mnię (red. tak w oryginale) na studia w Wyższej Szkole Filmowej na Wydział Reżyserii. Ukończyłem trzeci rok na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Decyzję studiowania w PWSF motywuję wg. formularza załączonego do podania. Jestem członkiem podstawowej organizacji PZPR przy ZPAP w Krakowie. W ZAMP na ASP jestem kierownikiem wydziału kadr ZU. Resztę danych w załącznikach które nadeślę do dn. 24 bm. Wajda Andrzej”.

19 września 1949 r. Andrzej Wajda przystępuje do egzaminu pisemnego, Piotr Włodarski wskazuje, że „to, co zaskakuje, to pewnego rodzaju pasja i zdecydowanie w prezentowaniu poglądów. Zaskakuje też dość duża ilość błędów ortograficznych - kilkakrotnie powtarzane «tródności», poza tym: «wrzóca», «niepowtażalny», «mgliste pejzarzy», «komentarz muwiony». Ale to drobiazgi. Ciekawsze są wypowiedzi Pana Andrzeja, i tu problem na ile głosił je „pod komisję”, a na ile to były jego własne sądy i przemyślenia? Za tą drugą wersją przemawia styl, język pełen wewnętrznego przekonania i zdecydowania co do głoszonych racji. Cytuję: «Stojąc na stanowisku realizmu socjalistycznego który twierdzi, że każde dzieło sztuki jest odbiciem istniejącej sytuacji społecznej i politycznej a w ostatniej instancji ekonomicznej musimy stwierdzić, że film ten jest również wynikiem (odbiciem) warunków, które go wydały»”.

Natomiast w kwestionariuszu Andrzej Wajda napisał: „Decydując się na studia w Wyższej Szkole Filmowej, po ukończeniu trzech lat Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a więc po okresie doświadczeń, tak co do zainteresowań jak i co do moich zapatrywań społ.-politycznych, robię to z przekonaniem że dadzą mi one rodzaj sztuki najbardziej bliski współczesnemu człowiekowi. Sztukę która jest najważniejsza, przy przekształcaniu człowieka na drodze do nowego ustroju. [---] Wybór mój nie jest przypadkowy. [---] Zrezygnowałem ze studiowania na ASP po długiej dyskusji jaka rozpoczął na naszym terenie szkolnym artykuł napisany wspólnie z kol. Nałęckim Konradem a ogłoszony w tygodniku „Wieś ”.

Dyskusja skończyła się stworzeniem zespołu samokształceniowego przy Z. U. ZAMP na naszej uczelni, który przez pracę zespołową, kolektywną i stosowanie oceny przydatności politycznej obrazu ma realizować realizm socjalistyczny w plastyce. [---] Realizatora filmowego poza talentem i poczuciem rzeczywistości musi cechować marksistowska postawa wobec życia i sztuki”. [---] Artyści którzy w kieszeni noszą legitymację partyjną tworzą sztukę niezgodną z ideologią Marksizmu-Leninizmu. Gorzej, ich wiedza i ocena zjawisk w sztuce jest sprzeczna z tą ideologią”.

Te założenia Andrzej Wajda całkowicie realizuje w swoim debiucie „Pokolenie”. W ekspozycji filmu ukazany jest dialog głównego bohatera, granego przez Tadeusza Łomnickiego z majstrem Sekułą, który z uśmiechem mówi: - Był taki jeden mądry, brodaty człowiek, nazywał się Karol Marks, on kiedyś napisał, że robotnikowi płaci się tylko tyle, aby mógł odnowić swoje siły do pracy. Teraz nawet i tego nam nie płacą. Musimy robić małe fuszerki, aby ratować się jakoś.
- A my robotnicy nic? Pyta Tadeusz Łomnicki.
- Żebyś to chłopie wiedział ile ludzkiej krwi popłynęło? Robotnicy walczą o swoje. Zawsze walczyli.
- A teraz?
- Teraz także.
- Panie Sekuła, pan powiedział, że robotnicy walczą? A pan?
- Co ja?
- Czy pan walczy?
- Wiesz co, skorośmy ustalili, że obaj jesteśmy robotnikami. Mów do mnie „wy”. Nie mów do mnie pan. Panowie uciekli…

Po latach tak A. Wajda wspomina debiut: „Mało mnie interesowała ideologia w tym filmie. Była tylko jedna scena ideologiczna, w której majster tłumaczy młodemu bohaterowi tego filmu, na czym polega wartość dodatkowa według Karola Marksa. Opowiada, że był taki człowiek z długą brodą nazywał się Karol Marks, co właśnie odkrył tę wielką prawdę, że to wartość dodatkową zbiera kapitalista robotnikowi, który pracuje i że z tej nad wartości buduje swój kapitał. Jego pozbawiając, jego wynajmując tylko do pracy. No to dobrze rozumiem to, bo pracowałam całą wojnę i właśnie byłem robotnikiem.

Więc ta ideologia była mi bliska. Wiem ile zarabiałem a ile zarabiał warsztat. Co jest ciekawe, że wydawałoby się że taka scena powinna wzbudzić entuzjazm u tych którzy ten film przyjęli? Ta scena uratowała się tylko dzięki gwałtownej mojej interwencji, że nie chce jej wyciąć! [---] Ta scena otwierała oczy siedzącym w kinie robotnikom, że ktoś im zabiera pieniądze, że to co prawda nie jest już kapitalista tylko zabiera im państwo pieniądze! To mi się udało dopiero pokazać w filmie Człowiek z marmuru”.

Przegląd „Człowieka z Marmuru”, zwłaszcza przeszło 20 minutową ekspozycję stalinowską ukazuje jednoznaczny pogląd Wajdy, który jest spójny z ówczesną linią partii. Film „Pokolenie” zwłaszcza rzewną sceną zamykającą film jednoznacznie ukazuje sens ideologiczny. To nie jest prawda, że w filmie jest tylko jedna scena ideologiczna; nie ma ani jednej sceny nie ideologicznej! Zresztą, jak napisze przyjaciel Wajdy, Adam Michnik, tak naprawdę jedynymi sprawiedliwymi w „Pokoleniu” są komuniści.

***
Tu trzeba zaznaczyć, że Piotr Włodarski prezentował inną perspektywę patrzenia na Wajdę w tym okresie. Był z rodziny szlacheckiej. Wiedział dokładnie na jakiej zasadzie komuniści wprowadzali swój ład polityczny. Wiedział co uzasadniał Wajda swoim filmem. Co uzasadniali też jego koledzy. „Jerzy Kawalerowicz - od początku zadeklarowany jako członek i działacz PPR, PZPR, działacz polityczny; Czesław Petelski - od kwietnia 1945 należał do PPR, wybrany z ramienia PPR na radnego w Tomaszowie Mazowieckim, potem członek PZPR; Konrad Nałęcki - członek PPR, potem w PZPR, w 1968 wybrany do egzekutywy POP przy Zjednoczonych Zespołach Realizatorów Filmowych; Andrzej Wajda? Kim wtedy był Pan Andrzej? Członek dawnego PPR, następnie kandydat PZPR? Co on robi w tym towarzystwie? Czyżby je współtworzył? W tym wypadku wiele spraw staje się jasne i nie wymaga ani wyjaśnień, ani komentarza”.

Spójrzmy na nagłówki prasowe tuż po premierze „Pokolenia” Andrzeja Wajdy. W jednym z artykułów Zobaczyłem bardzo bliskich mi ludzi Wojciech Kozłowicz podsumowuje: „To co napisałem nie jest wcale próbą oceny filmu, zrobią to zawodowi krytycy. Nie wiem jakie będzie ich zdanie, wiem, że w «Pokoleniu» zobaczyłem bardzo bliskich mi ludzi i że piękny podarek otrzymała młodzież polska od twórców „ «Pokolenia»” w dniu II Zjazdu ZMP”. Ten prezent partii robi Andrzej Wajda.

31 stycznia 1955 r. w gazecie Po Prostu Andrzej Wajda mówi o swoim filmie, że „sprawa, którą poruszał scenariusz była bliska mojemu sercu. Zresztą nie tylko mojemu. (Zrealizowanie filmu) byłoby bardzo trudne, gdyby nie nasza współpraca z reżyserem Aleksandrem Fordem. Asystując przy filmie „Piątka z ulicy Barskiej” poznaliśmy już nieco jego metody pracy i rozpoczynając samodzielną realizację filmu mieliśmy w posiadaniu pewną ilość zasad, które pozwoliły nam uniknąć wielu błędów kardynalnych - tak formułują się prawdziwe szkoły artystyczne oparte na przekazywaniu doświadczeń. (...) Temat filmu był nam bardzo bliski. Czuliśmy pełną odpowiedzialność, która ciążyła nad nami, w pewnym sensie kontynuatorami walki bohaterów filmu.

Bohdan Czeszko był tym łącznikiem pomiędzy nami a niedaleką historią, w której sam uczestniczył. Tak stanęły obok siebie dwa pokolenia, to, które walczyło z pistoletem w dłoni i to, które kontynuuje walkę w innych warunkach historycznych. To zobowiązywało zwłaszcza wobec młodzieży, która wychowując się po wojnie, w innych warunkach wiedzę o tamtych dzielnych chłopcach i dziewczętach czerpać będzie z naszego filmu”.

W Po Prostu, nr 7 z 1955 r. napisano, że „Autor scenariusza wybrał jednostkowych bohaterów po to, ażeby przez ich los ukazać wartości moralne, jakie nabierała młodzież uczestnicząca w walce prowadzonej przez Związek Młodzieży Wiejskiej”.
Nowa Kultura nr 6 z roku 1955 podaje: „W filmie Pokolenie pulsować poczyna tętno nowego romantyzmu związanego z walką młodego pokolenia rewolucjonistów”. Natomiast publikacja z 5 lutego 1955 r. w Trybunie Ludu nie pozostawia cienia wątpliwości, dlaczego Andrzej Wajda zrealizował film Pokolenie: „Sekuła, stary towarzysz ukazuje promień światła w królestwie mroku - drobnych kradzieży, wódki, nieróbstwa. Sekuła odsłania światło prawdy komunizmu. (...) Pokolenie przepełnione jest romantyzmem ludzkiej godności bronionej przez komunistów.

Pokolenie to nie tylko film o młodości, ale film o młodych. Począwszy od reżysera filmu Andrzeja Wajdy, poprzez Czeszkę, Markowskiego i aktorów Tadeusza Łomnickiego, Tadeusza Janczara, Urszuli Modrzyńskiej. Mamy do czynienia z ludźmi młodymi, często debiutującymi w tej robocie. (...). Nie zważając na takie czy inne braki, na takie czy inne niedociągnięcia, pragnie się uścisnąć ręce twórcom filmu i powiedzieć: Serdecznie dziękujemy, towarzysze!”.

22 lipca 1955 r. w trakcie corocznie hucznie obchodzonego przez władze komunistyczne święta wręczono liczne nagrody w sekcji filmu, w tym wyróżnienie zespołowe za realizację filmu Pokolenie dla A. Wajdy - reżysera i operatora Jerzego Lipmana. Przypomnijmy tego samego, który zanim stał się operatorem miał wyrok śmierci za zabójstwo, który anulował Urząd Bezpieczeństwa.

Co ciekawe Andrzej Wajda był aresztowany przez UB w Krakowie i osadzony w katowni UB przy Placu Wolności. Do tej samej katowni UB przy Placu Wolności w Krakowie, byli dowożeni Żołnierze „Ognia”. W tym samym czasie, gdy Andrzej Wajda był aresztowany właśnie jeden z nich, gdy nie chciał podać nazwisk swoich współtowarzyszy, opuścił areszt, ale oknem. Jego zwłoki leżały na dziedzińcu. Wiemy, że skala tortur, aby wydobyć zeznania od byłych żołnierzy AK była niewyobrażalna. Ci byli okrutniejsi niż Esesmani, a Andrzej Wajda po prostu wchodzi i wychodzi. Zresztą w Popiele i Diamencie Andrzej Wajda dosłownie ten patriotyczny zryw żołnierzy wyklętych, ten diament wolności wyrzuca na śmietnik. Ten film niemal całkowicie ucina i morduje pamięć o tych ludziach. Pamięć o zbrodni! Uzasadnia niepamięć!

Promotorem Andrzeja Wajdy w debiucie Pokolenie był Aleksander Ford funkcjonariusz NKWD. Jak Andrzej Wajda wspomina film: „Moim zwierzchnikiem był reżyser Aleksander Ford z którego jakby poręki ja robiłem film Pokolenie i za ten film on był odpowiedzialny, a ja przed nim, a on był odpowiedzialny przed władzami politycznymi. W związku z tym kiedy film Pokolenie został zakończony, on ten film przemontował po swojemu, bo uważał że ma do tego całkowite prawo. Bo jest moim zwierzchnikiem artystycznym i to ja nie miałem nic do powiedzenia, [---] A co się nie podobało najbardziej w filmie «Pokolenie»?

Władzy politycznej nie podobało się to, że ci chłopcy są tacy pełni życia, tacy jakby pozbawieni tego nadęcia ideologicznego, które było takie widoczne w sowieckich filmach. [---] Gdy Aleksander Ford powierzył mi robienie filmu od tego momentu właściwie zostawił mi wolną rękę zajęty swoimi sprawami, a ja nie miałam żadnej świadomości, że to ma być film na 10 lecie (red. Polski Ludowej). Ja po prostu uważam, że nareszcie mam szansę zrobić film. [---] „Pokolenie” było pierwszą manifestacją nas którzyśmy opuścili tą szkołę w 50 latach [---] Pokolenie było dla mnie takim no jakby nie, nie, nie, nie, było dla mnie zwycięstwem na tej drodze, na którą miałem wkroczyć może, dobrze się stało, że ten film oceniłem krytycznie [---]

Pokolenie i Kanał pchnęło mnie w stronę większej wyrazistości. Krytycy nie tylko polscy zresztą uznali, że jestem reżyserem symbolicznym. Jestem reżyserem przenośni, że jestem reżyserem jakiegoś rodzaju kina poetyckiego”. Co istotne Andrzej Wajda mówi wprost „Jak zobaczyłem na filmie Pokolenie napisane, że Andrzej Wajda, to dowiedziałem się, kim ja jestem. A to mój film, to ja jestem”. Ta poetyckość tego czasu najwyraźniej zapisana jest na byłych celach UB.

„Pokolenie” Wajdy stało się pierwszym filmem „Polskiej Szkoły” a on sam z biegiem czasu urósł do roli najważniejszego reżysera PRL. Jak wynika z akt IPN był też filmowcem, który w latach 1978-1980 był na czele listy najlepiej zarabiających osób w Przedsiębiorstwie Realizacji Filmów „Zespoły Filmowe”, jednostki organizacyjnej PRL związanej z produkcją filmów. Warto wskazać, że finansowanie produkcji filmowych w tamtym czasie było w całości ze środków komunistycznego państwa, nad którym pieczę miało PZPR. To ta partia ostatecznie podejmowała decyzję, kto może, a kto nie może robić filmów. Należy też podkreślić, że w strukturze organizacyjnej Służba Bezpieczeństwa PRL była podporządkowana PZPR. Przez wiele lat był zakaz werbowania wysokich działaczy partyjnych do współpracy.

Andrzej Wajda począwszy od swego debiutu niemal co rok, aż do upadku komunizmu realizował bardzo drogie filmy fabularne. Pierwsze perturbacje z systemem następują w 1977 r., gdy Służba Bezpieczeństwa w związku z jego działaniem zaczyna go sprawdzać. Akta uzupełniane aż do 1989 r. i w końcu zastrzeżone na 20 lat. Kwestionariusz ewidencyjny został zamknięty w momencie, gdy Wajda został senatorem.

Te materiały to kilka tysięcy dokumentów, które były już poddawane analizie, a raczej zostały wyśmiane przez autorów książki „Andrzej Wajda. Podejrzany”, która powstała w oparciu o sprawę kryp. „LUMINIARZ”. W tych dokumentach 4 czerwca 1987 r. Andrzej Wajda własnoręcznie podpisuje, po spotkaniu z SB, że przyjmuje do wiadomości fakt rozpoznania działalności jego osoby i ostrzeżenie że przez jego działanie „może wyczerpać znamiona przestępstw określonych w kodeksie karnym polegające na podejmowaniu przedsięwzięć godzących w bezpieczeństwo Państwa, w ład i porządek publiczny, w szczególności na wywołaniu niepokojów społecznych i zakłóceniu przebiegu ważnej wizyty państwowej w Polsce”.

Nie jest to zobowiązanie do współpracy A. Wajdy, a raczej próba spacyfikowania reżysera. Co ciekawe w tych aktach znajduje się kilka dokumentów, które w tamtym czasie mogłyby posłużyć do ataku, ale nigdy nie zostały tak użyte.

Dzieje się odwrotnie. W liście z 1984 r. wicepremiera Rady Ministrów Mieczysława Rakowskiego w sprawie Andrzeja Wajdy do towarzysza Generała Czesława Kiszczaka, premier staje murem za reżyserem i pisze wprost, że jego postawa polityczna ułatwi partii bezbolesne wyjście z trudnej sytuacji jaka po 1981 r. powstała w środowisku filmowców. Na tym piśmie jest czerwona notatka Kiszczaka, adresowana między innymi do tow. Ciastonia ówczesnego Generała Dywizji MO, Wiceministra Spraw Wewnętrznych PRL i szefa Służby Bezpieczeństwa: „Naciski będą ogromne. (…) Proszę odblokować - decyzję podejmiemy po głębszej analizie i ocenie materiałów”.

Po analizie kilkuset tysięcy stron i kilkuletniej kwerendzie w IPN akt środowiska filmowego, są również inne dokumenty, które świadczą o tym, że Andrzej Wajda był pożyteczny dla komunistycznej partii PZPR. Przykładem może być recenzja na temat jednego z przygotowywanych filmów w jego reżyserii. Jerzy Urban w 1984 r. pisze na temat dużej produkcji Wajdy i w zakończeniu stwierdza, że „jest to bardzo dobry sposób, aby pokazać, że Wajda swobodnie tworzy w PRL a film ten może być wielki, zaś z pewnością będzie pożyteczny”.

Warte podkreślenia jest, że w 1974 r., gdy były prowadzone zdjęcia do „Ziemi Obiecanej” Reżyser Wojciech Wiszniewski pisze w donosie do SB, że „W pokoju produkcji filmu pt. „Ziemia obiecana”, na tablicy ogłoszeń, wśród innych pisemek o charakterze doraźnym /rozporządzeń, poleceń itp/ wisi list Pierwszego Sekretarza PZPR - adresowany do reżysera Andrzeja Wajdy z gratulacjami za film „Wesele”, z życzeniami noworocznymi i oświadczeniem, że Partia i Rząd liczą na film pt. „Ziemia obiecana”. Asystentem reżysera przy „Ziemi Obiecanej” był Jerzy Obłamski, który 4 lata od produkcji filmu zostaje funkcjonariuszem SB.

Bardzo szerokie spojrzenie na środowisko filmowe uwikłane w struktury komunistycznej Służby Bezpieczeństwa ukazuje skalę zjawiska. Jednak z setek tysięcy odnalezionych dokumentów najważniejszy jest dokument ze sprawy obiektowej krypt. „Ekran”. Dokument dotyczy „Okręgowego Przedsiębiorstwa Rozpowszechniania Filmów” i tu nie jest ważna treść a forma tego dokumentu, który jest fragmentem spalonej kartki z akt. Jest to potwierdzenie, że SB paliło akta. Niszczyło dokumenty, które dziś w większości tego środowiska zachowały się jako sfotografowane kopie oryginałów tzw. „Jacket”. Jednak obraz tych dokumentów nie zostawia cienia wątpliwości, że to partia dyktowała warunku a SB je egzekwowała.

A. Wajda w strukturze aparatu Państwa, jako filmowiec, był na najwyższym szczeblu drabiny, a największym oskarżeniem nie są dziś akta IPN, a filmy jakie po sobie zostawił. Filmy, które były zimno skalkulowanymi i przede wszystkim drogimi produkcjami, na które łożyła partia i wymagała, aby te „dzieła” były im przydatne. Budowa wizerunku wieszcza narodowego też nie była przypadkowa. Większość filmów Wajdy opierała się o nazwiska osób, które jakby cedowały na niego swoja spuściznę: Matejko, Wyspiański, Mickiewicz, Fredro… Zawsze jego nazwisko było łączone z etosem narodowym. Ten pomnik był budowany systematycznie począwszy od jego pierwszych filmów aż do niedawnej wystawy w Muzeum Narodowym w Krakowie, gdzie przedstawiony został jako geniusz i wizjoner.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Wielki Piątek u Ewangelików. Opowiada bp Marcin Hintz

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera

Materiał oryginalny: Czerwony krawat Wajdy - Plus Dziennik Polski

Wróć na i.pl Portal i.pl