„Dwie flagi”. Przemilczane wątki powstania w getcie

Wicepremier podkreślił, że Żydowski Związek Wojskowy, któremu poświęcony jest film w reżyserii Jolanty Kessler, nie może być spychany na margines pamięci historycznej. Dodał, że przez ostatnie kilkadziesiąt lat z przyczyn politycznych i ideologicznych był niemal zupełnie nieznany. – Mamy kolejne dzieło, które przeciwstawia się zapominaniu i zrzucaniu na margines bardzo ważnych tematów – zauważył szef resortu kultury.

Zaprezentowany w poniedziałek w warszawskim kinie Kultura film składa się z archiwalnych wypowiedzi żołnierzami Żydowskiego Związku Wojskowego: Ziuty Hartman, Dawida Landaua, Józefa Grynblattema i Feli Finkelsztein. Ich świadectwa uzupełnione są opiniami badaczy z Polski, Izraela i Francji oraz niemieckimi materiałami filmowymi dokumentującymi życie więźniów getta oraz tłumienie powstania.

Reżyser filmu, Jolanta Kessler, podczas debaty po zakończeniu premierowego pokazu filmu, powiedziała, że praca nad nim przypominała poszukiwania detektywistyczne, ponieważ zachowało się bardzo niewiele źródeł dokumentujących działalność ŻZW. Wyjątkiem były nieliczne, zarejestrowane przez organizacje żydowskie i ośrodki historyczne wspomnienia członków ŻZW. Jolancie Kessler udało się dotrzeć do mieszkającej w Izraelu bojowniczki ŻZW Ziuty Hartman. Reżyser wyjaśniła także dlaczego w tytule filmu odniosła się do dwóch flag, które w czasie powstania powiewały nad płonącym gettem.

– Są symbolem braterstwa. Relacje tych wszystkich bojowników ŻZW ze światem zewnętrznym miały miejsce dzięki Polakom. Mieli wspólnego, jednego przeciwnika. Nawet stosunkowo mała pomoc wojskowa, którą Polacy mogli dostarczyć do getta jest bardzo wzruszająca i to ona zdecydowała o wywieszeniu polskiej i żydowskiej flagi nad gettem – podkreśliła.

W zeznaniach składanych podczas śledztwa i na rozprawie sądowej odpowiedzialny za tłumienie powstania funkcjonariusz SS Juergen Stroop wspominał dzień, w którym nad placem Muranowskim zawisły dwie flagi: „Na jednym z betonowych budynków wywieszono flagi żydowską i polską jako wezwanie do walki przeciwko nam. Jednakże już drugiego dnia akcji udało się specjalnej jednostce bojowej zdobyć te dwie chorągwie. W tej walce z bandytami poległ SS-Untersturmführer Dehmke”. Podkreślał jak wielką dla morale walczących powstańców miały te symbole.

– Sprawa flag miała doniosłe znaczenie polityczne i moralne. Przypominała setkom tysięcy ludzi o sprawie polskiej, inspirowała ich i podniecała. Integrowała ludność Generalnej Guberni, a szczególnie Żydów i Polaków. Sztandary i kolory narodowe są takim samym instrumentem walki jak szybkostrzelne działo, jak tysiące takich dział – mówił do więzionego wraz z nim Kazimierza Moczarskiego, autora „Rozmów z katem”.

Jak zauważył dyrektor Stankowski ten moment powstania w getcie zasługuje na szczególną pamięć, bo po raz pierwszy od 1939 r. nad Warszawą była widoczna polska flaga. – Słowa kata getta warszawskiego przypominają o „teutońskiej furii”, którą jego podwładni zareagowali na pojawienie się obu flag. Był to bowiem symbol. Z raportów niemieckich wynikają również obawy przed przyłączeniem się Polaków do powstania, co sprawiłoby, że front wschodni zostałby odcięty od transportów. Proszę pamiętać, że w tym czasie w Warszawie Niemcy nie dysponowali regularnymi oddziałami wojskowymi – podkreślił dyrektor Muzeum Getta.