80. rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim. Gdzie było warszawskie getto?

Getto warszawskie było największym gettem w okupowanej przez Niemców Europie. W szczytowym momencie, w kwietniu 1941 r., zamieszkiwało je ok. 460 tys. Żydów. Oto jego historia w skrócie.

Na początku 1940 r. Niemcy podjęli decyzję o odizolowaniu społeczności żydowskiej w Warszawie. 1 kwietnia 1940 r. Judenrat - czyli żydowski samorząd - został zmuszony do rozpoczęcia budowy muru wokół obszaru wyznaczonego na getto. Rzekomo w celu odizolowania „obszarów miasta zagrożonych epidemią”.

Oficjalnie getto warszawskie zostało utworzone 2 października 1940 r. zarządzeniem gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera. Zgodnie z nim w dzielnicy żydowskiej, obejmującej głównie dawną dzielnicę północną, mieli zamieszkać wszyscy Żydzi mieszkający w Warszawie lub przesiedleni do niej. Chrześcijanom rezydującym na tym obszarze nakazano przenieść się na "aryjską stronę" muru, z wyłączeniem tzw. dzielnicy niemieckiej.

Dla tysięcy ludzi decyzja o utworzeniu getta warszawskiego oznaczała nagłą konieczność porzucenia domów, pośpiesznej sprzedaży mieszkań i kupna nowych. Migracje dotyczyły 138 tys. Żydów i 113 tys. Polaków. Większość transakcji nie była korzystna. Wiele osób nie było w stanie kupić nowego lokum.

Po zakończeniu akcji przesiedleńczej getto warszawskie zostało zamknięte 4 listopada 1940 r.

W listopadzie 1940 r. getto warszawskie zajmowało obszar 307 ha. Obejmowało tereny położone na dzisiejszym Śródmieściu Północym i Woli. Ograniczały je ulice Wielka, Bagno, pl. Grzybowski, Rynkowa, Zimna, Elektoralna, pl. Bankowy, Tłomackie, Przejazd, Ogród Krasińskich, Nowolipki, Świętojerska, Freta, Sapieżyńska, Konwiktorska, Stawki, Okopowa, Zegarmistrzowska, Żelazna, Wronia, Waliców i Sienna. Hale Mirowskie, sądy na Lesznie i część ul. Chłodnej były wyłączone z getta.

Maksymalny zasięg getta warszawskiego w listopadzie 1940

Mapa getta warszawskiego z listopada 1940 r. z dawną siatką ulic

W getcie warszawskim naziści stłoczyli początkowo ok. 400 tys. osób pochodzenia żydowskiego. Do marca 1941 r. liczba ta wzrosła do 460 tys. Zagęszczenie ludności sięgało 120 tys. osób na km kw. W izbach mieszkało po 10 osób.

Poza warszawiakami do getta warszawskiego trafili także Żydzi deportowani z podwarszawskich miejscowości, m.in. Błonia, Góry Kalwarii, Grodziska Mazowieckiego, Jeziornej, Karczewa, Piaseczna, Pruszkowa, Skierniewic i Wiązowny.

Od jesieni 1940 do lipca 1942 w getcie zmarło ok. 92 tys. Żydów. Głównymi przyczynami był głód, zimno i choroby, a zwłaszcza tyfus.

Gdy rozpoczęła się wielka akcja likwidacji getta warszawskiego, 22 lipca 1942 r., w dzielnicy znajdowało się wówczas ok. 370 tys. Żydów. Po jej zakończeniu, w tzw. getcie szczątkowym, pozostało 50-65 tys. Żydów.

Sceny z getta warszawskiego

Powstanie w gettcie warszawskim wybuchło 19 kwietnia 1943 r. Bojownicy z Żydowskiej Organizacji Bojowej i Żydowskiego Związku Wojskowego toczyli krwawe walki z Niemcami do 8 maja 1943 r. Ale sporadyczne potyczki na terenie getta trwały do połowy maja.

Po powstaniu na terenie całego getta Niemcy wyburzyli prawie wszystkie budynki, w tym Wielką Synagogę. Ocalało jedynie kilka budynków, w tym kościół św. Augustyna.

Film o powstaniu w gettcie warszawskim

CZYTAJ TAKŻE: Adam Dylewski: Żydzi walnie przyczynili się do rozwoju Pragi. Zabytki po nich potraktowano barbarzyńsko