Im więcej wiemy o Passze, tym lepiej rozumiemy Ostatnią Wieczerzę

W Ewangelii Mateusza 26,17 czytamy: „W pierwszy dzień Przaśników, kiedy ofiarowywano Paschę, zapytali Jezusa Jego uczniowie: «Gdzie chcesz, abyśmy poszli poczynić przygotowania, żebyś mógł spożyć Paschę?»”. Wyrażenie „Pascha” odnosi się do baranka składanego w ofierze w Świątyni Jerozolimskiej i spożywanego przez Żydów na pamiątkę nocy, w którą oszczędził ich anioł śmierci.

Ostatnia Wieczerza według Mateusza, Marka i Łukasza była posiłkiem paschalnym. Jezus wraz z uczniami znajdowali się wśród dwóch milionów Żydów – liczba pochodzi od żydowskiego historyka Józefa Flawiusza – którzy przybyli do Jerozolimy, aby obchodzić to święto.

Im więcej wiemy o Passze, tym lepiej rozumiemy Ostatnią Wieczerzę.
Na przykład w Ewangelii św. Mateusza 26,20 czytamy, że Jezus i uczniowie „zajmowali miejsca” dosłownie „leżeli” (z gr. ἀνέκειτο) przy stole. Leżenie przy stole było pozycją ludzi wolnych.

Podczas gdy Księga Wyjścia nie wspomina o piciu wina podczas Paschy, już w II wieku p.n.e. niekanoniczna Księga Jubileuszy kojarzy wino z tym świętem. Miszna (Pesachim 10) wymienia cztery kielichy wina oznaczające wolność i radość święta: wolność i radość, które zapowiadają „olam ha-ba” czyli przyszły świat, erę mesjańską.

Ewangelia św. Mateusza 26,30 stwierdza, że po posiłku uczestnicy „odśpiewali hymn…”. Filon z Aleksandrii, żydowski filozof żyjący w I wieku, wspomina o śpiewaniu podczas obchodów Paschy. Miszna (Pesachim 5,7) stwierdza, że Żydzi podczas Paschy śpiewali Psalmy 113-118, są to psalmy tzw. Hallelu.

Kiedy Jezus stwierdza, że jego zdrajca z nim rękę „zanurza w misie” (Mt 26, 23) mógł wówczas maczać swoją macę, przaśny chleb, w gorzkich ziołach, jedzonych w Paschę, aby przypomnieć sobie gorycz niewolnictwa. Mateusz może też ukazuje również inną tradycję znaną z Miszny. W Pesachim 10,4 czytamy: „We wszystkie inne noce maczamy raz”, jest to powszechna praktyka maczania jedzenia w sosie, „ale tej nocy maczamy dwa razy”. Drugie zanurzenie oznaczało, że wolni ludzie mają czas i dlatego mogą to uczynić nigdzie się nie spiesząc. Dziś podczas sederu (wieczerzy paschalnej) my, Żydzi, dwukrotnie maczamy warzywa w słonej wodzie, aby przypomnieć sobie łzy niewoli.

Obecność Judasza na Ostatniej Wieczerzy nawiązuje również do Psalmu 41,10: „Nawet mój przyjaciel, któremu ufałem i który chleb mój jadł, podniósł na mnie piętę”. Często, ewangeliści, jak i rabini cytując dany tekst, zakładają, że czytelnicy znają jego kontekst literacki. We wcześniejszym wersecie Ps 41,9 czytamy: „Już nie wstanie ten, co się położył”, a w wersecie Ps 41,11: „Ale Ty, Panie, zmiłuj się nade mną i dźwignij mnie”. Psalm ten ukazuje dodatkowe niuanse Ostatniej Wieczerzy.

Ostatnia Wieczerza nie przypominała sederów, które my, Żydzi świętujemy dzisiaj: Ostatnia Wieczerza miała baranka składanego w ofierze w Świątyni. Po zniszczeniu przez Rzymian Świątyni Jerozolimskiej w 70 roku n.e. żydowskie sedery wprowadziły nowe czytania i rytuały. Chociaż tradycje się zmieniły, Pascha wciąż przypomina nam, że ludzie nadal są zniewoleni, a więc skłania to nas do pracy na rzecz wolności.

Jeśli chrześcijanie zapomną o związkach między Paschą i Ostatnią Wieczerzą to ryzykują, że zapomną nie tylko o historii wyzwolenia Izraela, ale także potwierdzeniu w Jezusie żydowskich Pism i tradycji.

O autorce:
Dr Amy-Jill Levine jest profesorem Nowego Testamentu i Nauk Żydowskich Mary Jane Werthan University w Vanderbilt Divinity School, Graduate Department of Religion oraz Department of Jewish Studies; jak również Woolf Institute, Centre for the Study of Jewish-Christian Relations, Cambridge UK. Wygłosiła ponad 500 wykładów na temat Biblii, relacji chrześcijańsko-żydowskich oraz religii na całym świecie. Wiosną 2019 roku jako pierwsza Żydówka wykładała Nowy Testament na Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie; w 2021 roku została wybrana na członka Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk.