Instytut Pamięci Narodowej przejmuje ważne dokumenty sądowe. Rozmowa z Marzeną Kruk, dyrektor Archiwum IPN

Jakie dokumenty przejmuje z sądów Instytut Pamięci Narodowej?

Staramy się dotrzeć do wszystkich akt spraw, które były związane z działalnością wymierzoną w system komunistyczny w Polsce. Są to akta głośnych i powszechnie znanych spraw przeciwko najważniejszym postaciom Polskiego Państwa Podziemnego jak choćby sprawa gen. Augusta Fieldorfa ps. "Nil", członków konspiracji powojennej jak rotmistrz Witold Pilecki, kolejnych Zarządów Zrzeszenia WiN, dowódców oddziałów partyzanckich, ale także nieznanych osób, które podejmowały działania przeciwko władzy ludowej. W naszych zbiorach znajdują się również akta działaczy opozycji antykomunistycznej po 1956 r. sądzonych za podejmowane przez nich działania, uznawane za działalność antypaństwową przez władzę. Ważny zbiór dokumentów stanowią akta spraw karnych z okresu stanu wojennego. W naszych zbiorach zgodnie z ustawą są także akta spraw po roku 1990 m.in.: w toku postępowań prowadzonych na podstawie ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Przechowujemy także akta prawomocnie zakończonych postępowań lustracyjnych, ale także akt spraw o zbrodnie komunistyczne oraz materiały zakończonych spraw sądowych po 1990 r. a zawierające informacje o obsadzie, strukturach lub działalności organów bezpieczeństwa państwa i ich funkcjonariuszy.

Czyje akta znajdują się w archiwach Instytutu Pamięci Narodowej?

W naszym zasobie znajdują się przede wszystkim akta sądowe osób uznanych przez władze komunistyczną za wrogów. Są to akta spraw karnych przeciwko działaczom i współpracownikom konspiracji antykomunistycznej, członkom Polskiego Państwa Podziemnego, szeroko rozumianej opozycji funkcjonującej po 1956 r.

W naszych zasobach są zatem dokumenty dotyczące Żołnierzy Wyklętych i ich współpracowników, są dokumenty członków antykomunistycznych organizacji z lat 70-tych i 80-tych. Bardzo ważną grupę dokumentów stanowią akta spraw osób sądzonych na podstawie dekretu o stanie wojennym. Mamy dokumenty głośnych spraw np. przeciwko Annie Walentynowicz, Andrzejowi Gwieździe czy Ewie Kubasiewicz, ale mamy też akta spraw wytoczonych zwykłym obywatelom, jak choćby sprawa Ryszarda Winerowicza, który w liście do swojego kolegi napisał, co sądzi o stanie wojennym. Z uwagi na prowadzoną perlustrację (kontrolę) korespondencji list został wychwycony, a jego autora postawiono przed sądem. Mamy blisko 200 tys. akt spraw sądowych, więc mogłabym wymieniać nazwiska bez końca.

Warto może dodać, że mamy również w naszych zbiorach akta zbrodniarzy wojennych sądzonych po zakończeniu wojny w Polsce np. Ericha Kocha, Rudofla Hessa, Amona Götha, a także akta spraw prowadzonych przez niemieckiego okupanta.

Zdecydowana większość sędziów orzekających w okresie epoki stalinowskiej już nie żyje. Co dzieje się z sędziami, którzy orzekali w czasie stanu wojennego?

To jest pytanie do naszego pionu śledczego. Myślę, że mogliby odpowiedzieć bardziej szczegółowo. Wiele lat temu opublikowaliśmy bazę "Sędziowie i prokuratorzy stanu wojennego". Na podstawie zgromadzonych dokumentów podaliśmy do publicznej wiadomości imiona i nazwiska sędziów i prokuratorów zaangażowanych w procesy w tym czasie. Opisaliśmy również konkretne sprawy, w które byli zaangażowani.

W naszych zbiorach znajdują się akta sędziów i prokuratorów z lat 1945-1956. Niestety nie mamy dokumentów tego rodzaju z okresu późniejszego. Nie podlegają one przekazaniu do naszego zasobu.

Jakich wyroków dotyczą przejmowane dokumenty archiwalne?

Znajdą Państwo w naszych zbiorach akta spraw, w których zapadały kary śmierci, dożywocia, wieloletniego więzienia. Niemal zawsze takim wyrokom, szczególnie do 1956 r., towarzyszyła utrata praw obywatelskich i honorowych. Czasem dożywotnio, czasem na zawsze, a czasem na określony czas. Często był też przepadek mienia.

lena