Język nami manipuluje. Jak nie zostać oszukanym przez różne komunikaty czy urzędowe pisma? Prosty język to klucz do dobrej komunikacji

Czy urzędnicy, prawnicy i różne instytucje potrafią przekazać informacje w klarowny i zrozumiały dla nas sposób? Zwykle jest tak, że wszelkiego rodzaju pisma, a nawet formularze i regulaminy czytamy po kilka razy, a i tak trudno nam zrozumieć ich treść. Jest to irytujące i narusza pewnego rodzaju zaufanie do nadawcy takich komunikatów.

Prof. Monika Kresa z Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego twierdzi, że taka forma języka została odziedziczona z XIX wieku, z języka urzędowego naszych ówczesnych zaborców. Był on właśnie niezwykle zawiły i wprowadzający odbiorcę w błąd. Za taki uważamy go również dzisiaj.

Trudność, którą napotykamy, natrafiając na niezrozumiały dla nas tekst, wynika z kilku czynników:

• niezrozumiałe wyrazy

• zawiłe sformułowania

• długie zdania

Można napisać tak:

Na podstawie przeprowadzonej analizy Pańskiego rachunku bankowego, niniejszym informujemy, iż na dzień dzisiejszy stwierdzono niedopłatę w kwocie 23,00 PLN (dwudziestu trzech złotych zero groszy). Zobowiązujemy Pana do dokonania stosownej wpłaty w celu uregulowania powstałego salda ujemnego. W związku z powyższym, prosimy o zrealizowanie płatności w terminie nieprzekraczającym 7 (siedmiu) dni kalendarzowych od dnia otrzymania niniejszego powiadomienia.

Bądź tak:

Na Pańskim koncie jest niedopłata 23 złotych. Prosimy o uregulowanie jej w ciągu tygodnia od daty otrzymania tej informacji.

W tych dwóch różnych przekazach treść jest tak naprawdę ta sama. Badania wskazują, że więcej osób zapłaci, gdy otrzyma tę krótszą, prostszą wiadomość.

Posługiwanie się skomplikowanym językiem często wynika z przyzwyczajeń. Prof. Monika Kresa podaje przykład, że jeśli ktoś - czy to urzędnik czy prawnik - przez wiele lat pisał rozległe pisma, według jednego określonego szablonu, trudno będzie się mu przestawić.

Taka osoba, nawet jeśli w rozmowie z dzieckiem mówi jasno i prosto, to komunikaty w sferze swojej profesji będzie formułować szablonowo. Chodzi tu o pewne wejście w rolę, które nie jest celowe.

Z kolei badania pokazują też, że np. prawnicy często po prostu nie chcą, by ich pisma były rozumiane przez odbiorców. Wtedy język staje się narzędziem manipulacji.

Ja nie chcę tworzyć jakichś idei spiskowych, ale proszę zobaczyć - jeżeli odbiorca będzie rozumiał wszystkie teksty prawne, nie będzie musiał wynajmować prawnika, by mu je objaśnił - mówi prof. Kresa.

Profesor Uniwersytetu Warszawskiego wyznała, że przy współpracy z pewną instytucją, długo walczyła o zmianę formy "uiścić opłatę" na "opłacić", co budziło sprzeciw ze strony urzędników.

Jednak ważne jest, by spotkać się w połowie drogi między "urzędowym" a "zrozumiałym". Wiele banków w Polsce podjęło się już zmiany formy komunikacji na prostszą. Mimo to, treści bankowych umów czy regulaminów nie brzmią jak wpis na Facebooku. Są jednak o wiele jaśniejsze niż przedtem.

W tekstach naukowych odbiorcą jest raczej ktoś, kto już w danej dziedzinie ma obeznanie. Zatem, gdy taki tekst próbuje się przedstawić komuś z zewnątrz, warto uprościć trudną terminologię.

Terminologia nie jest zła, ale wtedy, gdy nie ma jej za dużo i kiedy jest objaśniona nienaukowemu odbiorcy. Wtedy służy poszerzeniu jego wiedzy, a nie zagmatwaniu.

Na przykład sformułowanie "plain language" - co tak naprawdę oznacza? Ktoś pomyśli - prostacki język. Otóż nie.

Jest to bardzo konkretna odmiana języka, styl językowy, typ dyskursu. Jest to taka odmiana języka, w której formułujemy tekst tak, by odbiorca mógł go zrozumieć po jednokrotnej lekturze - definiuje profesor.

• strona czynna zamiast biernej, np. zamiast "faktura została wysłana" - "wysłaliśmy fakturę"

• jeśli terminologia, to objaśniona

• wypunktowywanie, checklisty

• podział tekstu na akapity

Prof. Kresa podkreśla, że obecnie lubiane są krótkie formy tekstów, do czego przyzwyczaiły nas chociażby media społecznościowe. Gdy widzimy przed sobą ścianę tekstu, czyli zlany, długi i nieuporządkowany tekst - denerwujemy się i zniechęcamy do zapoznania się z nim.

Na przykład regulamin komunikacji miejskiej powinien być sformułowany tak, by zrozumiała go zarówno osoba 16-letnia, jak i 80-letnia, a także osoba z wykształceniem podstawowym i osoba o wyższym stopniu wykształcenia.

Na ten moment nie ma w Polsce żadnej ustawy o prostym języku. Istnieje za to Deklaracja Prostego Języka. Instytucje, które ją podpisują, deklarują się, że będą propagować ideę prostego języka w swoich instytucjach i wśród osób, z którymi współpracują.

Do tej pory dokument podpisało 28 instytucji, w tym ministerstwa, urzędy wojewódzkie, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Polska Agencja Prasowa czy Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych.

Prof. Monika Kresa poinformowała, że Uniwersytet Warszawski podpisał deklarację w listopadzie 2023 roku, co jest niezwykle ważne dla działania tak dużej i wpływowej instytucji.

źródło: Crazy Nauka, TokFM