Kary dyrektorskie dla uczniów. W jakiej sytuacji dyrektor może dodatkowo ukarać ucznia? Nowe zasady powinni znać rodzice i uczniowie

Nowelizacja ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich z dnia 9 czerwca 2022 r. w niektórych sytuacjach pozwala dyrektorowi zadecydować o formie działań wychowawczych wobec danego ucznia, bez konieczności zawiadamiania sądu rodzinnego lub policji. Ustawa weszła w życie 1 września 2022 r.

Dyrektor ma taką możliwość w przypadku aktów przejawu demoralizacji lub dokonania przez ucznia szkoły czynu karalnego. Wyjątkiem od tej zasady będą przestępstwa ścigane z urzędu lub przestępstwa skarbowe.

W przypadku, gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuścił się czynu karalnego na terenie szkoły lub w związku z realizacją obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki, dyrektor tej szkoły może, za zgodą rodziców albo opiekuna nieletniego oraz nieletniego, zastosować, jeżeli jest to wystarczające, środek oddziaływania wychowawczego w postaci pouczenia, ostrzeżenia ustnego albo ostrzeżenia na piśmie, przeproszenia pokrzywdzonego, przywrócenia stanu poprzedniego lub wykonania określonych prac porządkowych na rzecz szkoły. Zastosowanie środka oddziaływania wychowawczego nie wyłącza zastosowania kary określonej w statucie szkoły – brzmi art. 4 ust. 4 ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich

Jakie formy resocjalizacji i konsekwencji może zastosować włodarz szkoły lub placówki wobec nieletniego? Za mniej poważne występki nieletni mogą być np. kierowani do prac porządkowych na terenie szkoły i wokół niej – wyjaśniano na stronie Rady Ministrów. Może to być np.

• grabienie liści,
• koszenie trawy,
• sprzątanie terenu szkoły,
• mycie korytarzy,
• wykonywanie drobnych prac pielęgnacyjnych w szkole np. malowanie.

Nowelizacja ustawy mówi, że dyrektor szkoły może, za zgodą rodziców albo opiekuna nieletniego oraz nieletniego, zastosować, jeżeli jest to wystarczające, środek oddziaływania wychowawczego w postaci pouczenia, ostrzeżenia ustnego albo ostrzeżenia na piśmie, przeproszenia pokrzywdzonego, przywrócenia stanu poprzedniego lub wykonania określonych prac porządkowych na rzecz szkoły.

Oznacza to, że zaproponowana konsekwencja jest formą ugody między uczniem a szkołą/placówką. Jeśli to tego nie dojdzie, dyrektor będzie miał obowiązek zawiadomienia sądu rodzinnego o demoralizacji lub czynie karalnym.

Chodzi o to, żeby dyrektor, zamiast kierować sprawę do sądu, co potem trwa, mógł od razu na przykład kazać grabić liście jesienią lub umyć korytarz – wyjaśniał w sejmie wiceminister sprawiedliwości Michał Woś

Warto dodać, że ustawa zastąpiła w Kodeksie karnym ustawę o odpowiedzialności nieletnich. O to najważniejsze zmiany nowelizacji przepisów:

• Nowe placówki dla nieletnich — okręgowe ośrodki wychowawcze, dla młodzieży, która popełniła czyn karalny (przestępstwo lub przestępstwo skarbowe) lub są mocno zdemoralizowane (np. zażywają narkotyki, nie poddają się resocjalizacji — liczne ucieczki) i mają ukończone 13 lat;
• Możliwość pozasądowego reagowania na niewłaściwe zachowanie nieletnich (jak np. prace porządkowe na rzecz szkoły);
• Minimalna granica wieku odpowiedzialności za demoralizację wynosi 10 lat (dotychczasowe przepisy nie zawierają zapisu o minimalnym wieku takiej osoby);
• Za przestępstwa o najcięższym charakterze (np. zabójstwo) odpowiadać mogą, tak jak dorosły, dzieci od 14 roku życia;
• Powstanie komisja do spraw ośrodka leczniczego dla nieletnich, której zadaniem będzie wskazywać sądom odpowiednią dla nieletniego placówkę, w razie problemów ze zdrowiem psychicznym nastolatka;
• W okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich zorganizowane powstaną oddziały przeznaczone dla nieletnich wychowanek, które urodziły dziecko i zgłosiły chęć opiekowania się nim.

Projekt ustawy był konsultowany publicznie i swoje uwagi złożyli m.in. Rzecznik Praw Dziecka, niektóre Sądy Apelacyjne, NSZZ Pracowników Schronisk dla Nieletnich i Zakładów Poprawczych, Forum Związków Zawodowych czy też Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie oraz wiele innych instytucji i organizacji.

Uwagi i propozycje zmian dotyczyły m.in.:

• anachronicznych pojęć i ich interpretacji,
• ochrony praw dziecka i zapewnienia, że przepisy nie będą powodowały nadużyć,
• doprecyzowania listy czynów karalnych,
• procedur kierowania dzieci na leczenie.

Za ochroną uczniów stanęło m.in. Stowarzyszenie Umarłych Statutów, które zaopiniowało projekt w konsultacjach. Przedstawiciele Stowarzyszenie sugerowali, że przenoszenie odpowiedzialności z sądów na dyrektorów szkół budzi ryzyko nadużyć.

Ministerstwo Sprawiedliwości, które jest autorem projektu, uwzględniło dwie z naszych uwag, dzięki czemu na zastosowanie „środków oddziaływania wychowawczego” zgodzić się będzie musiał sam uczeń, zaś katalog „środków oddziaływania wychowawczego” stał się katalogiem zamkniętym, a nie otwartym – czytamy w poście Stowarzyszenia

Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich w zakresie nakładania konsekwencji przez dyrektorów placówek na niepokornych uczniów przewiduje kilka wytycznych. Niektóre przewinienia uczniów w szkołach mogą podlegać pod wykroczenie lub przestępstwo, które wymaga natychmiastowej interwencji, w tym powiadomienia policji. Wychowankowie i uczniowie dopuszczają się także zachowań, których konsekwencje mogą zostać ustalone bez zawiadamiania służb np. szkodzenie mienia (porysowanie ławki). Uzasadnienie ustawy podaje przykłady przewinień:

• śmiecenie,
• przestawianie ławek i innych sprzętów szkolnych,
• pisanie na ścianach.

Co ważne, o konsekwencji mającej charakter wychowawczy, decyduje dyrektor, ale może ją egzekwować tylko za zgodą rodziców lub opiekunów prawnych ucznia. Jeśli takiej zgody nie otrzyma, jest zobowiązany do zawiadomienia odpowiednich instytucji o demoralizacji ucznia lub popełnieniu przez niego czynu karalnego.

Informacje o formach kar za przewinienia w szkole powinny znaleźć się tez w statusie placówki. Z doświadczeń dyrektorów wynika, że zarówno rodzice, jak i uczniowie najczęściej zgadzają się, a nawet sami proponują formy konsekwencji („Niech zostanie po lekcjach i posprząta”).

Jak mówi Marek Pleśniar dyrektor Biura Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Kadry Kierowniczej Oświaty dla portalu Prawo.pl: „Przepis nie jest  precyzyjny, dlatego przygotowujemy rekomendacje dotyczące jego stosowania. Przy nawale obowiązków, jakie ma dyrektor, myślę, że nikt nie będzie się rwał do zastępowania sądu”.