Pożyczka w rodzinie. Kiedy trzeba ją zgłosić i zapłacić podatek?

W ramach zasady swobody zawierania umów każdemu wolno pożyczyć pieniądze w ramach tzw. pożyczki prywatnej. Do tego typu pożyczek najczęściej dochodzi pomiędzy osobami blisko spokrewnionymi, np. pomiędzy rodzicem a dzieckiem albo pomiędzy rodzeństwem. Umowa pożyczki może być zawarta w dowolnej formie, np. w trakcie rozmowy, przez telefon, SMS czy dowolny komunikator. Każde takie pożyczenie pieniędzy - choćby ustne, w rozmowie - w świetle prawa może być uznane za zawarcie umowy pożyczki, nawet jeśli nie ma to charakteru sformalizowanego dokumentu z poważnie brzmiącymi zdaniami.

Drobne pożyczki, kilkusetzłotowe, są udzielane zazwyczaj bez jakiegokolwiek dokumentu, w szczególności w gronie rodziny. W Kodeksie cywilnym (art. 720 § 2) zapisano jednak, że "umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej". W przypadku bezproblemowego rozliczenia się stron - pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy - nie ma to znaczenia, ale w razie sporu forma dokumentowa ma duże znaczenie w ustaleniu, na jakich zasadach dwie osoby umówiły się na pożyczenie pieniędzy (forma dokumentowa oznacza np. nagranie rozmowy telefonicznej, zapis rozmowy tekstowej, zapis czatu, itp.).

Zgodnie z ogólną zasadą, pożyczka od osoby prywatnej pociąga za sobą konieczność zapłacenia podatku od czynności cywilno-prawnych (skrót: PCC). Stawka tego podatku wynosi 0,5 proc. wartości pożyczki, czyli np. od pożyczki w wysokości 5 000 zł wynosi 25 zł. Podatek płaci ten, kto pożycza (pożyczkobiorca).

W przypadku pożyczki pomiędzy osobami blisko spokrewnionymi (z tzw. I grupy podatkowej) tego podatku nie płacimy, ale pod warunkiem, że łączna kwota pożyczek nie przekroczy kwoty 9367 zł od jednej osoby w ciągu pięciu kolejnych lat. Do I grupy podatkowej należą: małżonkowie, dzieci (również adoptowane) wnuki, prawnuki, rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, rodzeństwo, pasierb lub pasierbica oraz ojczym lub macocha. Pożyczka w gronie tych osób - jeśli mieści się w powyższym limicie kwotowym - nie musi być nigdzie zgłaszana.

Co w sytuacji, gdy od najbliższej rodziny pożyczamy więcej niż 9367 zł? Wówczas nadal możemy skorzystać ze zwolnienia od PCC, ale musimy spełnić łącznie dwa warunki:

• w nieprzekraczalnym terminie 14 dni od daty zawarcia umowy pożyczki trzeba złożyć w urzędzie skarbowym deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC-3) oraz
• udokumentować otrzymanie pieniędzy na swój rachunek bankowy lub przekazem pocztowym.

Zwolnienie od PCC nie dotyczy pożyczek udzielonych między teściami, zięciem i synową.

W przypadku niespełnienia powyższych warunków, urząd skarbowy ma prawo naliczyć podatek (0,5 proc. od wartości pożyczki). W przypadku wykrycia w toku kontroli pożyczki, która podlega zgłoszeniu, urząd naliczy stawkę sankcyjną, która wynosi 20 proc. wartości pożyczki.

dś