Wybory 2025. Kto zasiada w komisji? Czym różni się mąż zaufania od obserwatora społecznego? Kiedy można oprotestować wyniki wyborów?

Kandydatem do składu komisji może być osoba posiadająca prawo wybierania, tj. osoba, która: jest obywatelem polskim, najpóźniej w dniu zgłoszenia kończy 18 lat, nie jest pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu, nie jest pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu, nie jest ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu.

Co ważne, aby zostać członkiem danej komisji należy stale zamieszkiwać na obszarze województwa, w którym jest się zgłaszanym i jest być ujętym w Centralnym Rejestrze Wyborców w stałym obwodzie głosowania w jednej z gmin na obszarze tego województwa. Powyższe wymagania oznaczają, że kandydaci do komisji nie muszą wykazać się specjalnymi kwalifikacjami. Przed dniem głosowania konieczne jest jednak przejście szkolenia organizowanego przez Państwową Komisję Wyborczą.

Jeśli chodzi o właściwość miejscową okręgowych komisji wyborczych, ich numery oraz siedziby ustala Państwowa Komisja Wyborcza na podstawie uchwały. Na wybór na urząd prezydenta nie ma wpływu w polskim prawie frekwencja. To tylko informacja dodatkowa na temat tego, w jakiej skali wyborcy zdecydowali udać się do urn. Podstawowym warunkiem niezbędnym do objęcia urzędu prezydenta jest uzyskanie przez danego kandydata co najmniej połowy ważnie oddanych głosów. Wybory prezydenckie mogą się odbywać w dwóch turach. Jeśli pierwsza z nich nie wyłoni zwycięzcy (spośród szerokiej grupy kandydatów), rozgrywana jest po dwóch tygodniach II tura z dwoma kandydatami, którzy uzyskali w pierwszym głosowaniu największą liczbę głosów.

Obwodowa komisja wyborcza ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie po ustaleniu wyników wyborów sporządza protokół głosowania w obwodzie w wyborach na Prezydenta Rzeczypospolitej i przekazuje go okręgowej komisji wyborczej. Ta zaś ustala niezwłocznie zbiorcze wyniki głosowania i sporządza w dwóch egzemplarzach protokół. Ten zaś w zapieczętowanej kopercie przesyłany jest niezwłocznie do Państwowej Komisji Wyborczej. Niezwłocznie po otrzymaniu i sprawdzeniu protokołów od wszystkich okręgowych komisji wyborczych Państwowa Komisja Wyborcza ustala wyniki głosowania. Następnie sporządzając protokół i stwierdza, w drodze uchwały, wynik wyborów na Prezydenta Rzeczypospolitej.

Mąż zaufania to reprezentant komitetu wyborczego w komisji. Jest to osoba ciesząca się zaufaniem, która czuwa nad przebiegiem wyborów. Zadaniem mężów zaufania jest obserwowanie przebiegu wyborów i zwracanie szczególnej uwagi na ewentualne naruszenia procedur, mogących narazić na utratę głosów przez desygnującego ich kandydata.

Aby zostać mężem zaufania, trzeba mieć polskie obywatelstwo i najpóźniej w dniu głosowania skończyć 18 lat. Ponadto mąż zaufania nie może być pozbawiony praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu lub praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu czy być ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądu. Uprawnienia męża zaufania precyzuje Kodeks wyborczy.

Oto co może mąż zaufania:

• może być obecny podczas wszystkich czynności komisji, do której został wyznaczony, w szczególności przy przekazywaniu protokołu przez obwodową komisję wyborczą, przekazywaniu danych z protokołu przez rejonową komisję wyborczą, sprawdzaniu pod względem arytmetycznej poprawności ustalenia wyników głosowania przez pełnomocników oraz sprawdzaniu prawidłowości ustalenia wyników głosowania i wprowadzania danych do sieci elektronicznego przesyłania danych;

• może być obecny w lokalu wyborczym w czasie przygotowania do głosowania, samego głosowania, ustalania wyników głosowania i sporządzania protokołu głosowania; może wnosić do protokołu uwagi, z wymienieniem konkretnych zarzutów;

• może być obecny przy przewożeniu i przekazywaniu protokołu do właściwej komisji wyborczej wyższego stopnia.

Obserwator społeczny i mąż zaufania pełnią bardzo podobną rolę w wyborach. Różni ich jednak sposób powołania. Obserwatora społecznego powołuje stowarzyszenie lub fundacja, nie pełnomocnik wyborczy komitetu wyborczego jak w przypadku męża zaufania. Zazwyczaj obserwatorów społecznych powołują organizacje samorządowe, które zajmują się działalnością na rzecz rozwoju demokracji, społeczeństwa obywatelskiego i praw obywatelskich.

Co ważne, obserwator społeczny, również czuwa nad przebiegiem wyborów w lokalu wyborczym, obserwuje, czy nie doszło do nadużyć czy złamania prawa. Jednak obserwator społeczny nie może zgłaszać swoich uwag do protokołu i nie może być obecny podczas przewożenia protokołu do komisji wyborczej wyższego stopnia.

Protest wyborczy to wniosek dotyczący wyborów skierowany do właściwego sądu. Opisywane są w nim wszelkie nieprawidłowości, które wyborca zauważył w związku z przeprowadzeniem głosowania. Można się w nim domagać unieważnienia całości wyborów, ale także podważyć ich wiarygodność w okręgu lub w stosunku do konkretnej osoby. Prawo do przygotowania i przesłania protestu wyborczego ma każda osoba umieszczona w spisie wyborców. Skarg wyborczych nie mogą składać osoby prawne, jak np. stowarzyszenia lub fundacje, ponieważ nie są one uprawnione do głosowania. Protesty wyborcze to podstawowy instrument weryfikacji wyborów w Polsce.

Co można oprotestować? M.in:

• Bezprawne naruszenie swobody głosowania – wywieranie wpływu na sposób głosowania osoby uprawnionej albo zmuszanie jej do głosowania lub powstrzymania się od głosowania przez przemoc, groźbę bezprawną albo nadużycie stosunku zależności.

• Łapownictwo wyborcze obejmujące: przyjmowanie korzyści majątkowych lub osobistych albo żądanie takiej korzyści za głosowanie w określony sposób; udzielanie korzyści majątkowej lub osobistej osobie uprawnionej do głosowania, aby skłonić ją do głosowania w określony sposób lub za głosowanie w określony sposób.

• Naruszenie tajności głosowania – ujawnianie wbrew woli głosów wyborczych wskazanego głosującego osobom trzecim.