Wybory 2025 w pigułce. Wszystko, co musisz wiedzieć o wyborach prezydenckich. Kiedy są? Jak głosować? Co z ciszą wyborczą?

Wybory prezydenckie w Polsce są przeprowadzane raz na 5 lat. Zarządza je marszałek Sejmu nie wcześniej niż na 7 miesięcy i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej. Ich data jest wyznaczana na dzień wolny od pracy. Okres między kolejnymi wyborami może ulec skróceniu ze względu na śmierć prezydenta lub jego ustąpienie z urzędu.

W wyborach prezydenckich w Polsce stosuje się ordynację większościową. Wygrywa kandydat, który uzyskał ponad połowę ważnie oddanych głosów. W przypadku braku takiej większości, przeprowadzana jest druga tura głosowania. Wybory prezydenckie w 2025 roku odbędą się 18 maja. Jeśli potrzebna będzie druga tura, to ta odbędzie się 1 czerwca.

Zgodnie z przepisami Kodeksu wyborczego prezydentem może zostać osoba, która ukończyła co najmniej 35 lat. Dodatkowe wymogi to niepozbawienie praw wyborczych do Sejmu oraz zebranie co najmniej 100 tysięcy podpisów pod swoją kandydaturą. Istotne jest oprócz tego to, że urząd prezydenta jest dwukadencyjny. Oznacza to, że na tym urzędzie nie jest możliwe spędzenie z mocy prawa więcej niż 10 lat (podzielonych na 2 kadencje).

Prawo zgłoszenia kandydatów w wyborach prezydenckich przysługiwało komitetom wyborczym tworzonym przez wyborców. To na nich spoczywa obowiązek zebrania niezbędnych podpisów. Komitety wyborcze powołują pełnomocnika wyborczego odpowiedzialnego za występowanie na rzecz i w imieniu komitetu wyborczego.

Inne ze stanowisk, które musi być w takim przypadku obsadzone, to pełnomocnik finansowy odpowiedzialny za gospodarowanie budżetem komitetu. Obu nie może jednak objąć kandydat na prezydenta Rzeczpospolitej. Zgłoszenia kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej dokonuje osobiście pełnomocnik wyborczy najpóźniej do godziny 24:00 w 45. dniu przed dniem wyborów.

Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej przeprowadzają Państwowa Komisja Wyborcza, okręgowe komisje wyborcze i obwodowe komisje wyborcze.

W wyborach na prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej prawo do wybierania ma każdy obywatel polski, który w dniu głosowania osiągnął 18. rok życia i nie zostało mu je odebrane prawomocnym wyrokiem sądowym (pozbawienie praw publicznych, ubezwłasnowolnienie) bądź orzeczeniem Trybunału Stanu (pozbawienie praw wyborczych). Osoby z takimi uprawnieniami wpisywane są do spisu wyborców.

By otrzymać karty do głosowania, należy udać się do komisji wyborczej z dokumentem ze zdjęciem, umożliwiającym potwierdzenie twojej tożsamości. Może to być np. dowód osobisty, paszport, e-dowód w aplikacji mObywatel. Aby oddać ważny głos, należy wpisać znak X w kratkę znajdującą się obok nazwiska wybranego kandydata. Za nieważny uznaje się głos, gdy wyborca w żadnej z kratek nie postawi znaku X lub zagłosuje na więcej niż jedną osobę.

Osoby niepełnosprawne, strsze, schorowane mają takie same prawo do wybierania prezydenta, jak osoby pełnosprawne. Jest dla nich przewidziana pomoc, aby mogły w pełni i w komfortowy sposób z tego prawa skorzystać.Jak wynika z przepisów, osoby niepełnosprawne mogą korzystać przy głosowani z pomocy innych osób, które nie są członkami obwodowej komisji wyborczej i mężami zaufania kandydatów. Lokal wyborczy z kolei powinien być dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych i powinien znajdować się na parterze budynku.

Osoba niepełnosprawna może skorzystać z prawa do głosowania korespondencyjnego i zażądać dołączenia do pakietu wyborczego nakładki na kartę do głosowania sporządzonej w alfabecie Braille'a.

Głosowanie korespondencyjne jest wyłączone w przypadku głosowania w odrębnych obwodach głosowania utworzonych w zakładach leczniczych, domach pomocy społecznej, domach studenckich lub zespołach domów studenckich, zakładach karnych i aresztach śledczych oraz w oddziałach zewnętrznych takiego zakładu i aresztu oraz w obwodach głosowania utworzonych na polskich statkach morskich, a także w przypadku udzielenia przez wyborcę niepełnosprawnego pełnomocnictwa do głosowania.

Osoba niepełnosprawna może również skorzystać z pomocy pełnomocnika, który w jej imieniu odda głos. Zazwyczaj jest to osoba bliska wyborcy.

Pełnomocnikiem może być osoba wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie, co udzielający pełnomocnictwa do głosowania lub posiadająca zaświadczenie o prawie do głosowania. Aby skorzystać z tej możliwości należy złożyć wniosek do wójta, burmistrza, czy prezydenta miasta/gminy w której wybca jest wpisany do rejestru wyborców.

Jeśli mieszkasz na stałe w gminie, w której nie jesteś zameldowany, to konieczne będzie złożenie wniosku o wpisanie do rejestru wyborców. Skutkuje to wpisaniem na stałe do rejestru wyborców, a nie tylko do wyborów prezydenckich w 2025 roku.

Wniosek można złożyć w urzędzie gminy, online lub za pośrednictwem witryny gov.pl. Urząd decyzję w tej sprawie musi podjąć w ciągu pięciu dni. Wniosek może złożyć każdy, kto:

• ma skończone 18 lat i prawa wyborcze,

• mieszka na stałe w gminie, w której nie jest zameldowana,

• mieszka na stałe w gminie, ale mnie posiada zameldowania w żadnym miejscu w Polsce.

Z kolei dopisanie do spisu wyborców różni się o dodania do rejestru wyborców tym, że jest to działanie jednorazowe. Jeśli zatem wiemy, że w dniu wyborów będziemy przebywać gdzie indziej niż mieszkamy na co dzień, to konieczne będzie złożenie tego wniosku.

Dopisać się do spisu wyborców można elektronicznie. To co potrzeba to profil zaufany i adres, pod którym wyborca będzie w dniu wyborów. Wniosek należy najpóźniej złożyć do 15 maja. Obydwie usługi są bezpłatne.

Cisza wyborcza to okres, w którym pod groźbą kary zabroniona jest jakakolwiek agitacja polityczna. Następuje w okresie przedwyborczym, na ostatnie godziny - przeważnie 24 lub 48 godzin - przed tym, jak obywatele udają się do urn, by wziąć udział w wyborach.

Cisza wyborcza nie występuje na całym świecie. W niektórych państwach nie obowiązuje lub została zniesiona. Obecnie cisza wyborcza występuje m.in. w Argentynie (obejmuje 48 godzin przed końcem wyborów), Grecji (48 godzin), Czechach (3 dni), Rosji (24 godziny) czy Indonezji (3 dni przed dniem głosowania).

Cisza wyborcza obowiązuje również w Polsce, gdzie rozpoczyna się o północy dnia poprzedzającego wybory i trwa w dniu wyborów do końca otwarcia lokali wyborczych.

W Polsce cisza wyborcza obowiązuje od 1991 roku i jest regulowana przepisami Kodeksu wyborczego. Kary za jej złamanie nad Wisłą są różne - od grzywny (nawet do miliona złotych za publikowanie sondażu wyborczego) po karę pozbawienia wolności do dwóch lat.

Kodeks wyborczy określa sposoby agitacji, które są zabronione w czasie ciszy wyborczej. Jednak wraz z postępem technologicznym zakres mocno się rozszerzył.
W czasie ciszy wyborczej zabronione jest m.in.:

• rozwieszanie plakatów

• roznoszenie ulotek

• realizowanie reklam wielkoformatowych (bilbordy)

• wieszanie reklam na samochodach

• zwoływanie zgromadzeń, organizowanie pochodów i manifestacji,

• wygłaszanie przemówień

• agitacja w internecie.

Nie jest konieczne zdejmowanie banerów, plakatów czy usuwanie ulotek, które zostały już rozdane.

Cisza wyborcza to jedyny czas w roku, w którym w telewizji, radiu czy internecie nie zobaczymy wypowiedzi polityków, szczególnie tych startujących w wyborach. Jest bardzo cienka granica pomiędzy codzienną komunikacją a agitacją. Odpoczynek od kandydatów daje głosującym czas do namysłu i wyboru najlepszego kandydata w wyborach.

Cisza wyborcza w internecie oznacza, że zabronione jest:

• zakładanie grup, wydarzeń, stron kampanii i kandydatów w wyborach

• komentowanie i wyrażanie stronniczych opinii na temat kandydata lub kontrkandydata

• publikowanie dokumentów/zdjęć/faktów, które mogłyby zaważyć na głosowaniu na danego kandydata.

Co grozi za złamanie ciszy wyborczej? Naruszenie ciszy wyborczej według polskiego prawa jest wykroczeniem, które jest zagrożone karą grzywny (art. 498 Kodeksu wyborczego). Zaś wysokość grzywny jest uregulowana w Kodeksie wykroczeń (art. 24) i może wynosić od 20 zł do 5 000 zł.

Wyższą karą objęte są osoby, które przed zakończeniem ciszy wyborczej, czyli do czasu zamknięcia lokali wyborczych, podają do publicznej wiadomości wyniki nieoficjalnych sondaży (przedwyborczych lub przeprowadzonych w dniu głosowania). Takie wykroczenie jest zagrożone karą grzywny od 500 tys. zł do 1 mln zł.

Kandydatem do składu komisji może być osoba posiadająca prawo wybierania, tj. osoba, która: jest obywatelem polskim, najpóźniej w dniu zgłoszenia kończy 18 lat, nie jest pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu, nie jest pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu, nie jest ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu.

Co ważne, aby zostać członkiem danej komisji należy stale zamieszkiwać na obszarze województwa, w którym jest się zgłaszanym i jest być ujętym w Centralnym Rejestrze Wyborców w stałym obwodzie głosowania w jednej z gmin na obszarze tego województwa. Powyższe wymagania oznaczają, że kandydaci do komisji nie muszą wykazać się specjalnymi kwalifikacjami. Przed dniem głosowania konieczne jest jednak przejście szkolenia organizowanego przez Państwową Komisję Wyborczą.

Jeśli chodzi o właściwość miejscową okręgowych komisji wyborczych, ich numery oraz siedziby ustala Państwowa Komisja Wyborcza na podstawie uchwały. Na wybór na urząd prezydenta nie ma wpływu w polskim prawie frekwencja. To tylko informacja dodatkowa na temat tego, w jakiej skali wyborcy zdecydowali udać się do urn. Podstawowym warunkiem niezbędnym do objęcia urzędu prezydenta jest uzyskanie przez danego kandydata co najmniej połowy ważnie oddanych głosów. Wybory prezydenckie mogą się odbywać w dwóch turach. Jeśli pierwsza z nich nie wyłoni zwycięzcy (spośród szerokiej grupy kandydatów), rozgrywana jest po dwóch tygodniach II tura z dwoma kandydatami, którzy uzyskali w pierwszym głosowaniu największą liczbę głosów.

Obwodowa komisja wyborcza ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie po ustaleniu wyników wyborów sporządza protokół głosowania w obwodzie w wyborach na Prezydenta Rzeczypospolitej i przekazuje go okręgowej komisji wyborczej. Ta zaś ustala niezwłocznie zbiorcze wyniki głosowania i sporządza w dwóch egzemplarzach protokół. Ten zaś w zapieczętowanej kopercie przesyłany jest niezwłocznie do Państwowej Komisji Wyborczej. Niezwłocznie po otrzymaniu i sprawdzeniu protokołów od wszystkich okręgowych komisji wyborczych Państwowa Komisja Wyborcza ustala wyniki głosowania. Następnie sporządzając protokół i stwierdza, w drodze uchwały, wynik wyborów na Prezydenta Rzeczypospolitej.

Mąż zaufania to reprezentant komitetu wyborczego w komisji. Jest to osoba ciesząca się zaufaniem, która czuwa nad przebiegiem wyborów. Zadaniem mężów zaufania jest obserwowanie przebiegu wyborów i zwracanie szczególnej uwagi na ewentualne naruszenia procedur, mogących narazić na utratę głosów przez desygnującego ich kandydata.

Aby zostać mężem zaufania, trzeba mieć polskie obywatelstwo i najpóźniej w dniu głosowania skończyć 18 lat. Ponadto mąż zaufania nie może być pozbawiony praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu lub praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu czy być ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądu. Uprawnienia męża zaufania precyzuje Kodeks wyborczy.

Oto co może mąż zaufania:

• może być obecny podczas wszystkich czynności komisji, do której został wyznaczony, w szczególności przy przekazywaniu protokołu przez obwodową komisję wyborczą, przekazywaniu danych z protokołu przez rejonową komisję wyborczą, sprawdzaniu pod względem arytmetycznej poprawności ustalenia wyników głosowania przez pełnomocników oraz sprawdzaniu prawidłowości ustalenia wyników głosowania i wprowadzania danych do sieci elektronicznego przesyłania danych;

• może być obecny w lokalu wyborczym w czasie przygotowania do głosowania, samego głosowania, ustalania wyników głosowania i sporządzania protokołu głosowania; może wnosić do protokołu uwagi, z wymienieniem konkretnych zarzutów;

• może być obecny przy przewożeniu i przekazywaniu protokołu do właściwej komisji wyborczej wyższego stopnia.

Obserwator społeczny i mąż zaufania pełnią bardzo podobną rolę w wyborach. Różni ich jednak sposób powołania. Obserwatora społecznego powołuje stowarzyszenie lub fundacja, nie pełnomocnik wyborczy komitetu wyborczego jak w przypadku męża zaufania. Zazwyczaj obserwatorów społecznych powołują organizacje samorządowe, które zajmują się działalnością na rzecz rozwoju demokracji, społeczeństwa obywatelskiego i praw obywatelskich.

Co ważne, obserwator społeczny, również czuwa nad przebiegiem wyborów w lokalu wyborczym, obserwuje, czy nie doszło do nadużyć czy złamania prawa. Jednak obserwator społeczny nie może zgłaszać swoich uwag do protokołu i nie może być obecny podczas przewożenia protokołu do komisji wyborczej wyższego stopnia.

Protest wyborczy to wniosek dotyczący wyborów skierowany do właściwego sądu. Opisywane są w nim wszelkie nieprawidłowości, które wyborca zauważył w związku z przeprowadzeniem głosowania. Można się w nim domagać unieważnienia całości wyborów, ale także podważyć ich wiarygodność w okręgu lub w stosunku do konkretnej osoby. Prawo do przygotowania i przesłania protestu wyborczego ma każda osoba umieszczona w spisie wyborców. Skarg wyborczych nie mogą składać osoby prawne, jak np. stowarzyszenia lub fundacje, ponieważ nie są one uprawnione do głosowania. Protesty wyborcze to podstawowy instrument weryfikacji wyborów w Polsce.

Co można oprotestować? M.in:

• Bezprawne naruszenie swobody głosowania – wywieranie wpływu na sposób głosowania osoby uprawnionej albo zmuszanie jej do głosowania lub powstrzymania się od głosowania przez przemoc, groźbę bezprawną albo nadużycie stosunku zależności.

• Łapownictwo wyborcze obejmujące: przyjmowanie korzyści majątkowych lub osobistych albo żądanie takiej korzyści za głosowanie w określony sposób; udzielanie korzyści majątkowej lub osobistej osobie uprawnionej do głosowania, aby skłonić ją do głosowania w określony sposób lub za głosowanie w określony sposób.

• Naruszenie tajności głosowania – ujawnianie wbrew woli głosów wyborczych wskazanego głosującego osobom trzecim.