System organizacji wyborów stwarza obywatelom szanse na prowadzenie monitoringu i wyłapywanie nieprawidłowości przy głosowaniu i ustalaniu wyników. Jest to możliwe m.in. dzięki dopuszczeniu do udziału w pracach komisji obwodowych mężów zaufania wyłanianych przez poszczególne komitety, międzynarodowych obserwatorów oraz – wprowadzonej w obecnej noweli Kodeksu wyborczego funkcji – obserwatorów społecznych.
- Mężów zaufania i obserwatorów społecznych można powołać nawet w dniu wyborów. Ważne, żeby od upoważnionych osób z komitetu wyborczego lub organizacji otrzymali odpowiednie zaświadczenie, które wraz z dowodem potwierdzającym tożsamość przedstawią komisji, do której zostaną skierowani. Zaświadczenie może upoważniać do „pracy” w więcej niż jednej komisji – wyjaśnia Joanna Załuska.
Mężowie zaufania i obserwatorzy społeczni, także ich prawa, są zapisani w Rozdziale 11a Kodeku wyborczego. - Obserwatorzy społeczni to nowa funkcja. Wyznaczać ich mogą zarejestrowane na terenie Rzeczypospolitej Polskiej fundacje oraz stowarzyszenia, które w statutach mają zapisaną troskę o demokrację, prawa obywatelskie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Warto skorzystać z tej możliwości. Społeczny monitoring wyborów wzmocni ich wiarygodność. Jest jeszcze czas na ewentualne zmiany w dokumentach statutowych – wyjaśnia Joanna Załuska.
Komitety wyborcze zgłaszające mężów zaufania oraz organizacje zgłaszające obserwatorów społecznych nie muszą wcześniej sygnalizować zamiaru obserwowania prac komisji. Obserwatorów międzynarodowych - na ich prośbę - zaprasza do prowadzenia działań Państwowa Komisji Wyborcza.
Zarówno mężowie zaufania, jak obserwatorzy mogą być obecni podczas wszystkich czynności komisji, do której zostali wyznaczeni: podczas przygotowań do głosowania, głosowania, ustalania wyników i sporządzania protokołu. Mogą także – z wykorzystaniem własnego sprzętu - rejestrować działania komisji.
W lokalu wyborczym może przebywać jednocześnie nie więcej niż po jednym mężu zaufania z każdego komitetu i po jednym obserwatorze z każdego stowarzyszenia lub fundacji. Można jednak wyznaczyć więcej niż jednego męża zaufania lub obserwatora przy danej komisji, którzy swoją funkcję pełnić będą zamiennie.
- Szerokie zaangażowanie w obserwowanie przebiegu wyborów – czy to w charakterze mężów zaufania czy społecznych obserwatorów jest bardzo ważne. Pozwoli wyeliminować ewentualne nieprawidłowości, wzmocni zaufanie do uczciwego przebiegu wyborów, co w demokracji ma znaczenie fundamentalne. Żeby wzmocnić społeczników przygotowujemy materiały informacyjne, o tym jak prowadzić obserwację, na co szczególnie należy zwracać uwagę – dodaje Joanna Załuska.
