Wybory samorządowe 2024. Dr Biskup: Frekwencja mogła być lepsza

Fakt, że kadencja samorządowa trwa pięć lat, nie ma większego związku z frekwencją podczas wyborów samorządowych. Trzeba też zauważyć, że pięcioletnia kadencja samorządów miała miejsce dopiero pierwszy raz w historii. Nadto pragnę zauważyć, że w 2018 roku frekwencja w wyborach samorządowych była najwyższa w historii. Dopiero w tym roku jest niższa. Biorąc to pod uwagę, trudno oczekiwać, że wyborców do udziału w wyborach samorządowych przyzwyczai samo przedłużenie kadencji samorządów, prawda? Minęło o wiele za mało czasu, by czynnik ten liczył się tak, ażeby brać go pod uwagę przy rozważaniach dotyczących frekwencji.

Chociaż zjawisko to będziemy dopiero badać i analizować, to pierwsze hipotezy są takie, iż zadziałało zmęczenie trwającym w Polsce maratonem wyborczym. Elektoraty udało się zmobilizować przed wyborami parlamentarnymi, ale ile może trwać taka mobilizacja?

Nadto wybory parlamentarne zawsze cieszą się większym powodzeniem choćby dlatego, że ludzie odczuwają je jako zdarzenie, w którym wzięcie udziału ma bezpośredni wpływ na losy kraju. Mają poczucie, że one realnie oddziałują na życie polityczno-ekonomiczne: wysokość podatków czy dodatkowe wsparcie obiecywane przez polityków. To jest dla ludzi wręcz nieco ważniejsze niż dziura w moście we własnej miejscowości czy komunikacja miejska. One owszem są bliżej i są bardzo ważne, jednak po frekwencji wyborczej w wyborach samorządowych widać, że nie są aż tak istotne jak „duża polityka” i wybory parlamentarne.

Powiedziałbym, że patrząc po frekwencji, mniej więcej połowa Polaków pewnie tak uważa, czy też nie jest aż tak zainteresowana samorządem, jak mogłaby być. W ogóle my w Polsce dopiero pracujemy nad tym, żeby frekwencja wyborcza w jakichkolwiek wyborach była wyższa, bo jak na razie udział elektoratu we wszystkich wyborach jest raczej mały. Wynika to przede wszystkim z historii i z edukacji.

Po pierwsze - w Polsce przez wiele lat nie było zwyczajnie tradycji głosowania. Po drugie - uczymy się tego, zarówno starsze, jak i młodsze pokolenia. Kiedy zresztą porównamy frekwencje wyborcze w wyborach parlamentarnych, to z każdymi kolejnymi wyborami są one coraz wyższe.

Fakt, w ostatnich wyborach samorządowych wyborcy nie dopisali tak, jak można było oczekiwać, jednak moim zdaniem stało się tak, gdyż mamy do czynienia z rodzajem wyborczego maratonu. Gdyby nie mobilizacja przed wyborami parlamentarnymi, myślę, że frekwencja byłaby taka jak w wyborach samorządowych w 2018 roku lub nawet wyższa, skoro przy wyborach parlamentarnych obserwujemy trend, że coraz więcej osób bierze w nich udział.

To jest zjawisko historyczno-społeczne. Mieszkańcy tzw. Ziem Odzyskanych popierają ugrupowania lewicowe lub liberalne, ponieważ substancja społeczna nie jest tam aż tak zakorzeniona. Mam na myśli to, że ludzie, którzy zasiedlili te ziemie, przez zmianę otoczenia nie mają w nowym miejscu zamieszkania wielopokoleniowych korzeni. Stąd mniejsze są wśród nich pokłady konserwatyzmu rozumianego pozytywnie, czyli manifestującego się w przywiązaniu do swojej ziemi i do swojego miejsca.

Podobnie jest w ogóle z dużymi miastami - wiadomo, że będą one bardziej liberalno-lewicowe niż mniejsze miejscowości. Niektórzy mówią, że mapki wyborcze ilustrujące preferencje polityczne Polaków oddają rzekomo to, iż Wschód jest bardziej zacofany. Nic bardziej mylnego. Wschód po prostu jest inny, bardziej prawicowy i konserwatywny.

Gdybyśmy wzięli pod uwagę granice zaborów i przełożyli je na mapę dzisiejszej Polski, widać tam istotne różnice w głosowaniu, ponieważ rzeczywiście mentalność ludzi mieszkających na Wschodzie i na Zachodzie Polski różni się. Mentalność porozbiorowa ma jeszcze jakieś znaczenie, lecz z biegiem lat jest ono coraz mniejsze. Granice poparcia poszczególnych partii przesuwają się i coraz częściej nie znajdują odzwierciedlenia w granicach zaborów. Np. PiS w 2019 roku ponownie przesunął się na zachód i tam zdobywa większość, nawet w województwach tradycyjnie niepopierających PiS-u jak Dolny Śląsk czy Opolszczyzna.

Zjawisko to w głównej mierze zależy od tego, jaką pozycję na scenie politycznej ma partia, jednak rzeczywiście istnieje pewna korelacja związana z granicami zaborów, która związana jest z mentalnością. Galicja czy w ogóle tereny zaboru austriackiego były tradycyjnie konserwatywne i wolnościowe, więc PiS oraz Konfederacja nawet w większych miastach mają tam duże poparcie - w przypadku Konfederacji może nie tyle duże, co większe niż gdzie indziej. Z drugiej strony, idąc tym tokiem rozumowania, w województwie łódzkim, czyli tam, gdzie kończył się zabór rosyjski, to poparcie też powinno być dla prawicy wysokie. I rzeczywiście prawica faktycznie ma tam coś do powiedzenia, ale lewica również jest tam silna.

Powiem tak: im mniejsza gmina, tym wybory samorządowe są mniej upartyjnione. W mniejszych gminach kandydaci celowo nie używają szyldów partyjnych i gdzie tylko mogą tworzą komitety lokalne - nawet jeśli powszechnie wiadomo, że ci kandydaci są związani czy popierani przez jedną bądź drugą partię polityczną. Po prostu ludzie generalnie nie lubią polityków, polityki oraz partii, więc taka jawna przynależność na poziomie lokalnym zwyczajnie szkodzi. Inaczej jest jednak w miastach, szczególnie w dużych ośrodkach.

Tam szyldy partyjne zdecydowanie pomagają w rozeznaniu, ponieważ kandydaci do sejmików czy na radnych są mniej znani mieszkańcom poprzez kontakt osobisty. O wyborach samorządowych w dużych miastach można zdecydowanie mówić, że są bardziej upartyjnione.

Jednak większość Polski to małe gminy, gdzie ludzie się znają i widują na co dzień albo chociaż się rozpoznają z widzenia. Tam raczej znane są też prywatne poglądy kandydatów, zatem szyldy partyjne liczą się mniej. Statystycznie również większość komitetów startujących w wyborach samorządowych to komitety niepartyjne. Taka sytuacja utrzymuje się od lat.

W wyborach samorządowych świadczy to po prostu o tym, że ludzie w wyborach lokalnych głosują na nazwiska. Oddają głos na tych, których mniej lub bardziej znają i z kim się komunikują. Nie trzeba im żadnej pieczątki czy szyldu dużej partii politycznej, żeby znajomi wybrali ich do rady czy na stanowisko wójta lub burmistrza.

Takie kryteria narzucają nam media głównego nurtu, ale i sami politycy należący do dużych partii. To wśród nich często słychać, że partia wygrała, bo ze swojego ramienia ma tylu a tylu radnych, burmistrzów czy wójtów. Z kolei dla mediów narracja ta jest wygodna, gdyż większość mediów ogólnopolskich zajmuje się polityką ogólnopolską.

Taki przekaz jest również czytelniejszy dla odbiorcy, któremu można zakomunikować, że wygrało Prawo i Sprawiedliwość czy Platforma Obywatelska. Swoją drogą partie polityczne też tylko na to czekają, bo taki przekaz sprawia wrażenie, że cieszą się one szerokim poparciem - mniejsza o to, co dzieje się rzeczywiście i jakie faktycznie komitety czy kandydaci brali udział w wyborach samorządowych.

Faktyczna analiza byłaby trudna i skomplikowana, gdyż w grę wchodzi dużo zmiennych, tymczasem zarówno w interesie polityków, jak i mediów jest prosty przekaz. Media nie informują nas dzisiaj o tym, że większość kandydatów w wyborach samorządowych to osoby spoza największych partii politycznych. Jeśli już, mówią wprost: „kandydat spoza..., ale powiązany”.

Na upolitycznianiu wyborów samorządowych zdecydowanie korzystają partie oraz ci, którzy z tymi dużymi partiami współpracują. Mieszkańców z kolei upartyjnienie na szczeblu lokalnym niewiele interesuje. Niewiele też oni na nim korzystają. Znam wiele przykładów, gdzie upartyjnienie wręcz mieszkańcom bardziej przeszkadzało niż pomagało: chociaż samorządowcy w gminie znają się długo i chętnie ze sobą współpracują, od lat nie mogą zawiązać koalicji, bo centrala partii im nie pozwala.

Chodzi o sytuację, kiedy samorządowcy z formacji zwalczających się „w dużej polityce” są w stanie dogadać się, że np. jeden dostanie prezydenturę w miasteczku, drugi będzie jego zastępcą, i tak sobie będą wspólnie działać dla dobra mieszkańców. Dla partii matek jest to nie do przełknięcia. A na braku lokalnej koalicji cierpią mieszkańcy. Sytuacja wygląda inaczej na poziomie sejmików. Tam szyldy polityczne przydają się (oczywiście partiom politycznym), gdyż ordynacja wyborcza jest tak skonstruowana, że tu ci najwięksi gracze mają dużo do powiedzenia. Zarówno jeśli chodzi o finanse, jak i o robienie kampanii. Wyborcom również łatwiej rozeznać się w kandydaturach dzięki afiliacjom partyjnym.

Podsumowując, w tym jednym przypadku można mówić o pewnych drobnych korzyściach, wynikających z upartyjniania wyborów samorządowych, jednak na poziomie większości samorządów lokalnych upartyjnienie służy wyłącznie partiom politycznym.

To może się zdarzyć, jednak dzieje się rzadko - tak przynajmniej wynika z moich obserwacji. Przykład takiej sytuacji: rząd nie chce przekazać samorządowi jakichś środków, gdyż na miejscu ma nieprzyjaznego prezydenta. Podkreślam jednak, że to rzadkość, a politycy na poziomie lokalnym raczej współpracują ze sobą i chcą współpracować.

Nie do końca. Oczywiście, że koalicja rządząca będzie chciała dofinansować miejsca, w których wygrała. To na pewno. Jednak to nie działa tak prosto. Nawet jeśli w jakimś województwie wygrywa PiS czy PO, to w poszczególnych miastach w tym województwie gospodarzami mogą być wybrane osoby kompletnie nie po myśli rządzących państwem. A to też nie jest w interesie centralnych partii politycznych, żeby kogokolwiek w samorządach sekować czy pozbawiać funduszy, bo to oznacza de facto dokuczenie swoim obecnym lub przyszłym wyborcom.

Rozumiem, że niektórzy politycy rzeczywiście mogą mieć takie zakusy, ale to jest przeciwskuteczne działanie, które może trafić rykoszetem w ich interesy polityczne przy kolejnych wyborach. Co innego jednak na poziomie deklaratywnym, bo politycy lubią straszyć: „Nooo, teraz jak rządzi tu PiS, to PO wam nic nie da”. Na poziomie operacyjnym to są jednak rzadkie zjawiska.

Przede wszystkim wynika to z tego, że w Polsce miała miejsce duża kampania parlamentarna. Politycy liczyli trochę na to, że na jednym biegu uda im się pociągnąć tamte emocje i utrzymać mobilizację również przy wyborach samorządowych, a może nawet i europarlamentarnych. Dlatego nie włożyli oni dużo energii w kampanię do samorządu - spożytkowali ją wcześniej na kampanię parlamentarną.

Zaznaczę jednak, że na poziomie lokalnym samorządowa była niezwykle dynamiczna. Sporo podróżuję po Polsce i widziałem, ile było materiałów wyborczych, jak wyglądała kampania negatywna…

Frekwencja w wyborach samorządowych jest wg mnie prognostykiem tego, że udział wyborców w wyborach do europarlamentu będzie taki, jaki zwykle jest w wyborach do tej instytucji, czyli po prostu będzie niski. Jeżeli przyjmiemy, że niska frekwencja w wyborach samorządowych była wynikiem zmęczenia maratonem wyborczym, to to zmęczenie będzie kontynuowane.

Niektórzy uważają, że Polacy jednak tłumnie ruszą do urn, bo wybory odbędą się pod hasłami dotyczącymi bezpieczeństwa, Zielonego Ładu czy paktu migracyjnego. I chociaż widzę, że politycy dalej chcą wzbudzać emocje oraz mówią o tych zagadnieniach, to nadal jestem zdania, że to nie są tematy, które są w stanie wyborców zmobilizować. Dlatego spodziewam się zdecydowanie niskiej frekwencji w tych wyborach - jak zwykle.

Niska frekwencja w eurowyborach to wynik tego, że ludzie nie wiedzą tak naprawdę, czym zajmuje się europarlament. W powszechnym odczuciu jest on tak daleko od nas, że jego wpływ i działania w ogóle nie przekładają się na nasze życie codzienne. W przeciwieństwie do europosła poseł na Sejm jest w stanie wpłynąć na życie Polaka, bo głosuje w sprawie podatków czy emerytury, coś tam może uchwalić czy dać.

A europoseł? Pobiera wielką kasę, robi jeszcze „przewały” na kilometrówkach i właściwie to nie wiadomo, czym się zajmuje. Jeśli ma jakiś wpływ na swoich wyborców, to ludzie go po prostu nie dostrzegają. Stąd zwyczajowo niska frekwencja w tych wyborach europarlamentarnych. Po prostu dla Polaków to są najmniej ważne wybory - nieważne, że politycy w mediach podbijają emocje i głoszą, że to ważne wybory i ważne decyzje.