„Bańka” najeżona rakietami. Czym Rosja może zagrozić z obwodu kaliningradzkiego

Niecały milion mieszkańców, zaledwie nieco ponad 8 tys. kilometrów kwadratowych, no i niemałe wojskowe zgrupowanie. Obwód kaliningradzki może stwarzać Polsce i całemu NATO pewien problem w razie wybuchu wojny. Choć więcej w tym zastraszania (jak np. niedawnymi ćwiczeniami systemów rakietowych mogących korzystać z głowic atomowych) niż realnego zagrożenia. Niezależnie od stopnia naszpikowania eksklawy bronią różnego rodzaju, jej położenie, rozmiar i oddalenie do Rosji powodują, że w przypadku otwartej wojny z NATO Rosjanie ryzykują kompletnie zniszczenie swego zgrupowania w obwodzie kaliningradzkim już w ciągu kilku pierwszych dni walki.

Niezatapialny lotniskowiec

Dla Rosji – po upadku Związku Sowieckiego i odzyskaniu niepodległości przez sąsiednie kraje wcześniej wchodzące w skład bloku wschodniego (Polska) lub w ogóle okupowane przez Moskwę (Litwa) - Kaliningrad zawsze był wysuniętym posterunkiem w konfrontacji z Zachodem. To jeden z najbardziej zmilitaryzowanych obszarów w Europie. Choć potencjał wojskowy można tylko szacować. Jeszcze w maju 2014 Rosja jednostronnie zawiesiła umowę z Litwą o wzajemnej notyfikacji i inspekcji ruchów wojsk. W sumie w eksklawie stacjonuje zapewne 15-20 tys. żołnierzy.

Obwód kaliningradzki jest wysuniętą najdalej na zachód rubieżą Rosji, która mogłaby bardzo utrudnić działania NATO w przypadku wojny. Prowadzona po 2014 roku militaryzacja regionu ma na celu możliwość przetrwania przez siły w obwodzie kaliningradzkim pierwszego uderzenia Sojuszu oraz – w efekcie tego – jak najdłuższe ograniczanie swobody ruchu sił NATO i utrudnianie wsparcia sojuszników dla trzech krajów bałtyckich. Dopiero w ostatnich latach Rosjanie zaczęli poważnie wzmacniać w eksklawie siły, których można użyć ofensywnie na lądzie. Sformowana została 18. Dywizja Zmechanizowana. To za mało, żeby pokusić się na uderzenie na południe, w głąb Polski. Ale już Litwa miałaby spory problem. Jednak najbardziej prawdopodobny jest scenariusz uderzenia w kierunku Grodna i wyjście na spotkanie oddziałom nacierającym z Białorusi w stronę Kaliningradu. Takie połączenie wzmocniłoby strategiczne położenie eksklawy i odcinało kraje bałtyckie od reszty sojuszników. „Korytarz suwalski”, liczący ok. 70 km odcinek pogranicza, ma duże znaczenie komunikacyjne, tędy biegną drogi z Polski na Litwę oraz główna linia kolejowa do krajów bałtyckich.

„Pięść pancerna”

Siły wojskowe skupione w obwodzie kaliningradzkim podlegają w większości dowództwu Floty Bałtyckiej (także te lądowe i powietrzne), acz eksklawa generalnie wchodzi w skład Zachodniego Okręgu Wojskowego. Trzon sił lądowych w obwodzie to 11. Korpus Armijny, zaś jego najsilniejszą jednostką jest – sformowana ostatecznie w ub.r. - 18. Dywizja Zmechanizowana. Wiadomo, że jej część bierze udział w obecnych walkach w Donbasie.

Pierwsze informacje na jej temat pojawiły się w grudniu 2020 roku. Wynikało z nich, że nowa dywizja będzie zbudowana na bazie 79. Brygady Zmechanizowanej, do której dołączono jednostki zabezpieczenia bojowego. Obecnie 18. Dywizja Zmechanizowana składa się z 11. Pułku Pancernego (Gusiew), 7. Pułku Zmechanizowanego (Kaliningrad), 275. Pułku Zmechanizowanego i 280. Pułku Zmechanizowanego. Wcześniej grupa wojsk w Kaliningradzie miała raczej charakter defensywny. Sformowana 18. Dywizja wskazuje na możliwe zamiary ofensywne. Jak zauważył analityk Paweł Felgenhauer, choć z nazwy zmechanizowana, dywizja ta jest tak naprawdę pancerna. Zdolna do wykonania wyłomu w obronie NATO na „korytarzu suwalskim”. To nie tylko kilkadziesiąt czołgów T-72B3M i pojazdów opancerzonych, ale też choćby batalion samobieżnych haubicoarmat kalibru 152 mm Msta-S.

Jeśli 18. Dywizja Zmechanizowana jest najsilniejszą jednostką w obwodzie kaliningradzkim, to najbardziej doświadczoną w boju, elitarną jest 336. Brygada Piechoty Morskiej. Jej żołnierze brali udział w działaniach wojennych na Ukrainie w 2014 roku i w Syrii w 2016 r. Co więcej, jednostka dysponuje dwoma batalionami transporterów opancerzonych. 336. Brygada od lat szkoli się i specjalizuje w desancie morskim. Ma w składzie kompanię dronów (Eleron-3, Orłan-10).

Kaliningradzka „bańka”

Bez eksklawy kaliningradzkiej Rosja zostałaby zmarginalizowana na Bałtyku, zamknięta w portach obwodu leningradzkiego. „Strefa ograniczonego dostępu” - tak Rosjanie określają to, co w nomenklaturze zachodniej opisuje się jako „bańka” A2/AD (Anti-Access/Area-Denial). Z wojskowego punktu widzenia Moskwy, obwód kaliningradzki spełnia przede wszystkim rolę defensywną, ma ograniczać ofensywne możliwości NATO w przypadku wojny w tej części Europy. Strategia anti-access/area denial (A2/AD) zakłada uniemożliwienie przeciwnikowi dostępu drogą powietrzną do rejonu działań wojennych. Strategia „zamknięcia dostępu” to nie tylko przeciwlotnicze zestawy rakietowe, ale też środki walki radioelektronicznej zakłócające łączność przeciwnika oraz zestawy rakietowe, dzięki którym można atakować nie tylko obiekty wroga w powietrzu, ale też razić cele naziemne: lotniska i miejsca koncentracji wojsk.

Obwód kaliningradzki jest ważny dla rosyjskich strategów w głównej mierze w obszarze walki elektronicznej. Niedaleko miasteczka Pionierskij od 2012 r. działa potężna stacja radarowa wczesnego ostrzegania Woroneż-DM. Kontroluje ona przestrzeń powietrzną nie tylko nad Bałtykiem i Europą Północną, ale praktycznie między Azorami a Grenlandią. Ale na tym nie koniec. Umieszczony w eksklawie w 2019 r. radar Słonecznik-E jest zdolny wychwytywać morskie i powietrzne obiekty w promieniu 500 km. Umieszczony w obwodzie w 2020 r. został mobilny system walki elektronicznej Divnomorye. System elektronicznego zakłócania Murmańsk-BN (od 2019 r. w eksklawie) działa na dystansie co najmniej 5 tys. km. No i najnowsza broń rosyjska w walce elektronicznej, czyli system Samarkand-PU – o którym niewiele wiadomo. Kluczową jednostką rosyjską odpowiedzialną za walkę elektroniczną w obwodzie kaliningradzkim jest 841. Centrum EW.

Drugim filarem „bańki” A2/AD, obok systemów walki elektronicznej, jest zintegrowany system obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej. Jego głównym celem jest ochrona przestrzeni powietrznej obwodu kaliningradzkiego przed obiektami latającymi (samoloty, śmigłowce, drony, pociski rakietowe) w zasięgu 15-500 km. Elementem obrony o zasięgu największym są systemy rakietowe S-400. Następnie mamy systemy krótkiego zasięgu Pancyr-S1, Tor-M2 oraz Buk. To 44. Dywizja Obrony Powietrznej składająca się ze 183. Pułku Obrony Powietrznej (cztery bataliony S-400 w zachodniej części obwodu, dwa w pobliżu bazy powietrznej w Czerniachowsku), 1545. Pułku Obrony Powietrznej (dwa bataliony S-400 stacjonujące na północ od Gwardyjska) i 81. Pułku Radiotechnicznego.

Trzeci element czyniący z obwodu kaliningradzkiego lądowy lotniskowiec Rosji na Bałtyku to arsenał rakietowego rażenia celów morskich. Trudno o lepsze możliwości ruchu floty przeciwnika, choćby prób dostaw pomocy dla krajów bałtyckich w razie wojny, niż rakietowy system obrony wybrzeża 3K60 Bal i rakietowy system przeciwokrętowy K-300P Bastion. Ten drugi jest uzbrojony w pociski P-800 Onyks o zasięgu 600 km.

Samoloty, rakiety, okręty

Czym Rosjanie w Kaliningradzie starają się straszyć sąsiadów najbardziej? Od 2018 r. w obwodzie (152. Brygada Rakietowa w Czerniachowsku) stacjonuje Iskander-M, system balistycznych pocisków rakietowych krótkiego zasięgu. Co ważne, pociski te mogą być uzbrojone w głowice konwencjonalne, jak i jądrowe. Iskander-M ma oficjalnie zasięg 500 km, choć nieoficjalnie mówi się nawet o 700 km. To oznacza, że spod Kaliningradu Rosjanie mogą razić cele na obszarze od centralnej Polski po centralną Finlandię. Jeśli chodzi o możliwości rażenia na krótszym dystansie, to należy pamiętać o 244. Brygadzie Artylerii, która dysponuje artylerią rakietową (BM-21 Grad, BM-27 Uragan i BM-30 Smiercz), samobieżną, lufową (2S1 Goździk) i moździerzami.

Dowództwu Floty Bałtyckiej podlega znaczna liczba samolotów i helikopterów, przede wszystkim Su-24, Su-27, An-26, Mi-24, Mi-8 i Ka-27. Jak pisze Konrad Muzyka (Rochan Consulting) w analizie dla amerykańskiego Center for Naval Analyses (czerwiec 2021), pułk morskiego lotnictwa szturmowego (początkowo stacjonował w Czerniachowsku) w latach 2016-2018 r. otrzymał osiem samolotów Su-30SM, które częściowo zastąpiły i uzupełniły eskadrę samolotów Su-24M/MR89. Na wyposażeniu 689. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego znajduje się około 20 myśliwców Su-27P/UB. Na początku lutego Rosjanie demonstracyjnie przebazowali na lotnisko w Czkałowsku myśliwce MiG-31 uzbrojone w hipersoniczne pociski Kindżał.

Jest wreszcie morski komponent rosyjskiego potencjału w obwodzie kaliningradzkim. Główna baza morska Floty Bałtyckiej znajduje się w Bałtijsku, tutaj zgrupowano zdecydowaną większość okrętów nawodnych: niszczyciele, fregaty, korwety. Są też dwa okręty podwodne Projekt 877. Ważnym elementem sił morskich w tym rejonie są okręty i kutry desantowe, m.in. cztery duże klasy Ropucha. W sumie 3,5 tys. marynarzy i ponad 50 okrętów. Dowództwu Floty Bałtyckiej podlega ponad 50 jednostek pływających (bazy w Bałtijsku i Kaliningradzie).