Dlaczego kleszcze są aktywne wcześniej niż zwykle?
Prof. Joanna Zajkowska: W ostatnich latach obserwujemy znaczne zmiany w cyklu aktywności kleszczy. Wcześniej przyjmowano, że ich sezon rozpoczyna się wiosną, jednak obecnie coraz częściej odnotowuje się ich aktywność już zimą. Pierwszy przypadek zakażenia chorobą odkleszczową w Białymstoku miał miejsce już w styczniu tego roku. Powodem jest brak typowej dla naszej szerokości geograficznej pory przejściowej – przedwiośnia. Wystarczy, że temperatura utrzymuje się powyżej 7°C, a kleszcze zaczynają żerować, szukając żywicieli.
Jakie czynniki wpływają na wzrost populacji kleszczy?
Kleszcze najlepiej rozwijają się w wilgotnym środowisku o umiarkowanej temperaturze. Jeszcze kilkanaście lat temu mroźne zimy i pokrywa śnieżna ograniczały ich przeżywalność, jednak ocieplenie klimatu sprawia, że mają one coraz lepsze warunki do przetrwania. Ponadto brak mrozu oznacza, że ich żywiciele – drobne ssaki i ptaki – również pozostają aktywne, dostarczając im pożywienia. Z kolei latem, jeśli pojawia się susza, populacja kleszczy może być nieco ograniczona, ponieważ ich przetrwanie zależy od odpowiedniego poziomu wilgotności.
Jakie choroby najczęściej przenoszą kleszcze?
Najbardziej rozpowszechnioną chorobą odkleszczową jest borelioza, która w Polsce stanowi poważne zagrożenie epidemiologiczne. Drugą najczęstszą, a zarazem groźniejszą chorobą, jest kleszczowe zapalenie mózgu, na które nie ma skutecznego leczenia. Oprócz tych dwóch głównych schorzeń, kleszcze mogą przenosić także anaplazmozę i riketsjozy. Ze względu na wzrost populacji kleszczy, liczba zachorowań na te choroby również rośnie.
Czy w ostatnich latach odnotowano wzrost zachorowań na choroby odkleszczowe?
Tak, tendencja jest zdecydowanie wzrostowa. W samym Białymstoku w styczniu odnotowano pierwszy przypadek zakażenia, a obecnie mówi się już o kilkunastu zachorowaniach w miesiącu. To niepokojące zjawisko, ponieważ jeszcze kilka lat temu sezon aktywności kleszczy rozpoczynał się znacznie później. Coraz więcej pacjentów zgłasza się do lekarzy z objawami boreliozy i zapalenia mózgu, co potwierdzają dane epidemiologiczne.
Czy dostępne są skuteczne szczepionki przeciwko chorobom odkleszczowym?
Obecnie istnieje skuteczna szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Niestety, nie jest ona refundowana, choć jej koszt nie jest wysoki – pełny cykl szczepień składający się z trzech dawek to około 100 zł. Warto pomyśleć o szczepieniu jak najszybciej, ponieważ już po drugiej dawce organizm uzyskuje pełną odporność. Jeśli chodzi o boreliozę, trwają prace nad szczepionką, która może pojawić się na rynku w ciągu najbliższych lat.
Co sprawia, że niektóre osoby są bardziej narażone na ukąszenia kleszczy?
Ryzyko ukąszenia przez kleszcza zależy od aktywności danej osoby. Najbardziej narażeni są leśnicy, rolnicy, ogrodnicy oraz wszyscy, którzy często przebywają na terenach zielonych. Kleszcze wyczuwają ciepło, zapach potu oraz drgania. Nawet osoby spacerujące po parkach mogą stać się ich ofiarami, jeśli nie zastosują odpowiednich środków ochrony.
Jakie są najskuteczniejsze metody ochrony przed kleszczami?
Najlepszą ochroną jest odpowiedni ubiór – długie rękawy, długie spodnie oraz nakrycie głowy. Ważne jest także stosowanie środków odstraszających, takich jak repelenty zawierające DEET lub permetrynę. Po powrocie z lasu lub łąki należy dokładnie obejrzeć ciało, zwłaszcza miejsca trudno dostępne, takie jak pachwiny, zgięcia kolan i okolice uszu. W przypadku znalezienia kleszcza należy go jak najszybciej usunąć za pomocą specjalnych narzędzi, takich jak kleszczołapki lub karty do usuwania kleszczy.
Czy zmiany klimatyczne mogą wpłynąć na dalszy wzrost populacji kleszczy i częstotliwość zachorowań?
Tak, zmiany klimatyczne mają bezpośredni wpływ na populację kleszczy. Wzrost temperatur oraz coraz łagodniejsze zimy sprawiają, że ich sezon aktywności się wydłuża. Zjawisko to obserwujemy nie tylko w Polsce, ale w całej Europie – od Skandynawii po Francję. W przyszłości może to prowadzić do dalszego wzrostu zachorowań na boreliozę i kleszczowe zapalenie mózgu, dlatego tak ważne jest podejmowanie działań profilaktycznych.
