Literacka Nagroda Nobla. Co powinniśmy wiedzieć o największym wyróżnieniu w dziedzinie literatury?

Tegorocznego laureata literackiej Nagrody Nobla poznamy w czwartek 5 października. Nad wyborem najlepszego z najlepszych pracuje Komitet Noblowski, w tym roku składający się z sześciu osób. Wśród typowanych do tego wyróżnienia są m.in. Can Xue, Haruki Murakami, László Krasznahorkai i Thomas Pynchon.

Literacka Nagroda Nobla została ustanowiona testamentem Alfreda Nobla z 1895 roku. Pierwsze wyróżnienie trafiło do francuskiego pisarza Sully'ego Prudhomme'a za „wybitne osiągnięcia poetyckie, a zwłaszcza za idealizm, doskonałość artystyczną oraz niezwykłe połączenie duchowości i intelektu”.

Wolą Alfreda Nobla było, aby nagroda honorowała osoby, które tworzą najbardziej wyróżniające się dzieła w kierunku idealistycznym. Wyłonieniem laureata miała zająć się Akademia Szwedzka. Została ona założona na wzór Akademii Francuskiej przez króla Gustawa III w 1786 roku i od początku istnienia składa się z 18 członków, znanych jako "De Aderton" („Osiemnastu”).

W skład Akademii Szwedzkiej wchodzą szwedzcy pisarze, poeci, filolodzy i historycy. Co ciekawe, członkowie Akademii wybierani są dożywotnio. Nad wyborem laureata pracuje z kolei Komitet Noblowski, składający się z czterech lub pięciu osób, wybrany spośród członków Akademii na okres trzech lat.

Nie tylko członkowie Akademii Szwedzkiej mają prawo wskazywać nazwiska kandydatów do wyróżnienia. Mogą być one zgłaszane również przez członków innych akademii i instytucji o podobnym charakterze. Przywilej ten otrzymali także uniwersyteccy profesorowie literatury i filologii, laureaci literackiej Nagrody Nobla oraz przewodniczący stowarzyszeń odpowiedzialnych za twórczość literacką w poszczególnych krajach. Nazwiska nominowanych pisarzy są objęte tajemnicą i pozostają niejawne przez 50 lat.

Akademia Szwedzka i Komitet Noblowski pracują co roku w podobnym trybie. Cykl pracy nad przyznawaniem nagrody wygląda następująco:

• Wrzesień - Członkowie Komitetu Noblowskiego wysyłają około 600–700 formularzy do osób uprawnionych do nominacji. Nominacje muszą być zgłaszane do 31 stycznia następnego roku.
• Luty - Komitet tworzy listę i przekazuje Akademii do zatwierdzenia.
• Kwiecień - Komitet wybiera 15–20 nazwisk kandydatów wstępnych do rozpatrzenia przez Akademię.
• Maj - Komitet zawęża listę do 5 finalistów do rozpatrzenia przez Akademię.
• Czerwiec–sierpień - Członkowie Akademii zapoznają się z twórczością kandydatów, członkowie Komitetu przygotowują raport na temat każdego z kandydatów.
• Wrzesień - Dyskusja nad twórczością kandydatów.
• Październik - Członkowie Akademii w głosowaniu większościowym wybierają jednego spośród piątki kandydatów.
• Grudzień - 10 grudnia w Sztokholmie odbywa się uroczysta Ceremonia Wręczenia Nagrody Nobla.

W latach 1901–2022 wyróżnionych zostało 119 osób. Cztery razy Literacką Nagrodą Nobla wyróżniono dwie osoby jednocześnie, a siedem razy w ogóle nie wyłoniono laureata. Wśród 119 nagrodzonych pisarzy znalazło się 17 kobiet. W latach 1904, 1917, 1966, 1974 Akademia Szwedzka nagrodziła po dwie osoby.

Najmłodszym laureatem był nagrodzony w 1907 Rudyard Kipling, który miał wówczas 41 lat. Z kolei najstarszą wyróżnioną osobą była nagrodzona w 2007 roku Doris Lessing - w chwili ogłoszenia nominacji miała 88 lat.

Do 2022 roku dwie osoby odmówiły przyjęcia nagrody. W 1958 roku zrobił to Boris Pasternak, a w 1964 - Jean-Paul Sartre.

Tylko jeden raz nagrodę przyznano pośmiertnie – w 1931 roku otrzymał ją Erik Axel Karlfeldt.

W latach 1901–2022 najczęściej nagradzani byli pisarze tworzący w językach: angielskim (31 wyróżnień), francuskim (15 nagrodzonych) i niemieckim (14 laureatów).

źródło: wikipedia, nobelprize.org

lena