Obcowanie świętych, czyli dlaczego idziemy na cmentarz

Najkrócej można powiedzieć, że to dogmat wiary katolickiej, odnoszący się do rzeczywistości Kościoła jako świętej komunii. Świętymi określeni są tu nie tylko chrześcijanie zmarli w opinii świętości i następnie kanonicznie ogłoszeni świętymi, ale wszyscy ci, którzy przez chrzest przyjęli świętość Chrystusa i zostali włączeni w Jego Mistyczne Ciało.

Papież Paweł VI, tuż po Soborze Watykańskim II, wyjaśniał ten dogmat w następujących słowach: „Wierzymy we wspólnotę wszystkich wiernych chrześcijan, a mianowicie tych, którzy pielgrzymują na ziemi, zmarłych, którzy jeszcze oczyszczają się, oraz tych, którzy cieszą się już szczęściem nieba, i że wszyscy łączą się w jeden Kościół; wierzymy również, że w tej wspólnocie mamy zwróconą ku sobie miłość miłosiernego Boga i Jego świętych, którzy zawsze są gotowi na słuchanie naszych próśb".

Obcowanie świętych odnosi się zatem do chrześcijan przebywających zarówno na ziemi – to tzw. Kościół walczący; przebywających w czyśćcu – Kościół pokutujący, a także będących już w niebie – to Kościół triumfujący. Przynależący do tych trzech grup mogą się za sobą nawzajem wstawiać w modlitwie.

Wyrazem więzi Kościoła pielgrzymującego z tymi, którzy przeszli  już na spotkanie ze zmartwychwstałym Chrystusem, jest uroczystość Wszystkich Świętych (w dniu 1 listopada) oraz Dzień Zaduszny (2 listopada).

Koncepcja, aby sprawiedliwie oddać cześć wszystkim świętym, tzn. tym, których Kościół świętymi ogłosił, narodziła się najpierw na chrześcijańskim Wschodzie pod koniec IV w. Początkowo wspominano jedynie męczenników, lecz ostatecznie w 835 r. Ludwik Pobożny, syn Karola Wielkiego, wydał rozporządzenie, aby 1 listopada był obchodzony jako dzień Wszystkich Świętych.

Święto szybko rozprzestrzeniło się na całym Zachodzie, także poza imperium karolińskim. W aktualnym kalendarzu liturgicznym dzień Wszystkich Świętych jest w randze uroczystości.

Sięgnijmy do „Katechizmu Kościoła Katolickiego”. W kanonie 955 czytamy: „Łączność pielgrzymów z braćmi, którzy zasnęli w pokoju Chrystusowym, bynajmniej nie ustaje; przeciwnie, według nieustannej wiary Kościoła umacnia się jeszcze dzięki wzajemnemu udzielaniu sobie dóbr duchowych”.

Wątek „Wstawiennictwa świętych” porusza kanon 956: „Ponieważ mieszkańcy nieba, będąc głębiej zjednoczeni z Chrystusem, jeszcze mocniej utwierdzają cały Kościół w świętości... nieustannie wstawiają się za nas u Ojca, ofiarując Mu zasługi, które przez jedynego Pośrednika między Bogiem i ludźmi, Jezusa Chrystusa, zdobyli na ziemi... Ich przeto troska braterska wspomaga wydatnie słabość naszą. »Nie płaczcie, będziecie mieli ze mnie większy pożytek i będę wam skuteczniej pomagał niż za życia« (św. Dominik); »Przejdę do mojego nieba, by czynić dobrze na ziemi« (św. Teresa od Dzieciątka Jezus)”.

O Komunii ze świętymi traktuje kanon 957: „Nie tylko jednak ze względu na sam ich przykład czcimy pamięć mieszkańców nieba, ale bardziej jeszcze dlatego, żeby umacniała się jedność całego Kościoła w Duchu przez praktykowanie braterskiej miłości. Bo jak wzajemna łączność chrześcijańska między pielgrzymami prowadzi nas bliżej Chrystusa, tak obcowanie ze świętymi łączy nas z Chrystusem, z którego, niby ze Źródła i Głowy, wypływa wszelka łaska i życie Ludu Bożego”.

Zaś o Komunii ze zmarłymi 958: „Uznając w pełni tę wspólnotę całego Mistycznego Ciała Jezusa Chrystusa, Kościół pielgrzymów od zarania religii chrześcijańskiej czcił z wielkim pietyzmem pamięć zmarłych, a «ponieważ święta i zbawienna jest myśl modlić się za umarłych, aby byli od grzechów uwolnieni» (2 Mch 12, 45), także modły za nich ofiarowywał. Nasza modlitwa za  zmarłych nie tylko może im pomóc, lecz także sprawia, że staje się skuteczne ich wstawiennictwo za nami”.

Co ciekawe, w Piśmie Świętym nie występuje sformułowanie „obcowanie świętych”. Jest raczej mowa o osobach lub wspólnotach świętych. Z kolei w Starym Testamencie świętymi nazywani są zasadniczo ci, którzy oddali swoje życie na służbę Bogu i pozostali Mu wierni.

Świętym nazwany jest także Izrael, tzn. naród wybrany przez Boga na szczególną własność. W jednym i drugim przypadku jest jednak podkreślona nie tyle doskonałość moralna osób lub społeczności, ile najpierw ich przynależność do Boga.

Jeżeli któryś z bohaterów starotestamentalnych mógł cieszyć się opinią świętego z powodu swoich zasług, to jednak pierwszą i najważniejszą przyczyną jego wyróżnienia było wybranie przez Boga. Tylko bowiem Bóg zasługiwał w pełni, aby nazywać Go świętym. Stąd zgodnie z żydowską tradycją także chrześcijanie nazywają Boga trzykroć świętym, tzn. prawdziwie świętym. „Święty, święty, święty, Pan Bóg zastępów”, modlą się wierni podczas każdej Eucharystii.

Odwołanie się do Biblii prowadzi do sedna prawdy o obcowaniu świętych.  Teolog, ks. dr Mirosław Tykfer pisze: „Staropolski wyraz »obcować«  należy rozumieć tutaj jako >bycie w zjednoczeniu«, »komunię osób«, w której dokonuje się wzajemna wymiana duchowego dobra. Najwyższym dobrem jest oczywiście sam Chrystus, ale dzięki Duchowi Świętemu łączy On wszystkich swoich wyznawców w jedną duchową rodzinę, wspólnotę ochrzczonych. Stąd w Katechizmie Kościoła katolickiego czytamy: »Skoro wszyscy wierzący tworzą jedno ciało, dobro jednego jest przekazywane innym... Należy więc wierzyć, że istnieje w Kościele wspólnota dóbr« (KKK 947)”.

Wspólnota tych dóbr duchowych podlega też wymianie, między żywymi i zmarłymi. Kościół żywych i zmarłych łączy się w jednej modlitwie, która prowadzi do zjednoczenia nie tylko ludzi z Bogiem, ale także ludzi między sobą.

Jak owa „wymiana” realizuje się w praktyce? Osoby pielgrzymujące na ziemi mogą dodatkowo ofiarowywać w intencji zmarłych pokutujących swe umartwienia i dobre uczynki. W katolicyzmie (ale i w prawosławiu), praktykowana jest modlitwa wiernych, nie tylko za siebie nawzajem, ale także za zmarłych, w formie tzw. wypominek. Po śmierci „życie Twoich wiernych, Panie, zmienia się, ale się nie kończy” – głosi pierwsza prefacja za zmarłych wedle Mszału rzymskiego.

Modlitwa tych, którzy pielgrzymują jeszcze na ziemi potrzebna jest tym, którzy przeszli przez śmierć. Dlatego wiara Kościoła odnosi zbawienne skutki Ofiary Mszy świętej także do zmarłych. W języku potocznym nazywa się to „zamawianiem Mszy za zmarłych”. I odwrotnie – zmarli, którzy weszli już do odpoczynku Królestwa, mogą się wstawiać za zmarłych poddanych oczyszczeniu, oraz za wiernych na ziemi. A także prosi się świętych o modlitwę, np. w litanii do wszystkich świętych.

Św. Robert Bellarmin, włoski jezuita, kardynał, inkwizytor, wreszcie doktor Kościoła, w „Wykładzie Nauki Chrześcijańskie” napisał: „Świętych Obcowanie to znaczy, że ciało Kościoła jest tak złączone, iż dobro jednego członka służy wszystkim członkom (Rzym. XII). Tak, iż ilekolwiek jest krajów i narodów, bliskich i dalekich, znanych i nieznanych, ich Msze, modlitwy i dobre uczynki, są nam pomocą. Ta wspólność, to Obcowanie Świętych, nie tylko jest tu na ziemi; lecz nadto, nasze Msze, modlitwy i dobre uczynki, są pomocą duszom w Czyśćcu zostającym; a zaś modlitwy dusz w Niebie będących, są pomocą i nam, i duszom Czyśćcowym”.

A nasz rodak ks. Piotr Skarga dodaje w swoich „Żywotach świętych”: „Przesławnym dniem dzisiejszym, którym nie jednego, ale wszystkich w niebie dusz z Chrystusem królujących pamiątkę uroczystą obchodzim, chce tego po nas matka miła nasza Kościół katolicki, abyśmy się pytali o onych zmarłych braciach i siostrach naszych, którzy tu byli przed nami na ziemi w jedności wiary i w uczestnictwie domu tego Bożego, w którym z łaski Bożej osadzeni jesteśmy, gdzie są, jako się mają, jaką my tu jeszcze pozostali społeczność z nimi mamy. O czem wiedząc, skusić dziś szczęścia i wesela ich w duchu możemy, abyśmy się tem ochotniej tą drogą, którą oni do niego przyszli, puszczali, i mocniej na niej stali”.