Obowiązkowa służba wojskowa na Łotwie. Pobór na różne sposoby, wzorce z Finlandii

Choć ustawa obowiązuje już od połowy kwietnia, gdy podpisał ją prezydent Łotwy, to pierwszy etap tworzenia nowej armii opartej na obowiązkowej służbie ma charakter ochotniczy. Do 15 maja mają czas zgłaszać się ochotnicy, którzy staną się pierwszą grupą żołnierzy w nowym modelu, rozpoczynając służbę od 1 lipca br. Od 1 stycznia 2024 roku służba będzie już obowiązkowa.

Łotwa była dotąd jedynym państwem bałtyckim, w którym nie odbywał się pobór (od 2007). Estonia pod odzyskaniu niepodległości nigdy nie zrezygnowała z poboru, zaś na Litwie wznowiono go w 2015 r.

Obecnie Łotwa w razie wojny mogłaby wystawić łącznie niecałe 30 tys. ludzi, z czego połowa to rezerwa, a w tej aktywnej połowie nieco więcej niż regularnego wojska jest członków Zemessardze, formacji obrony terytorialnej. Zagrożenie ze strony Rosji to nie jedyny powód wprowadzenia powszechnego poboru. Z roku na rok spada liczba chętnych pójść do zawodowego wojska, ale najsłabszym punktem jest drastycznie mała liczba przeszkolonych rezerwistów. Obecnie tzw. aktywna rezerwa, której członków można szybko zmobilizować, liczy zaledwie ok. 6 tys. ludzi.

Z propozycją wprowadzenia obowiązkowej służby wojskowej wyszło ministerstwo obrony. We wrześniu 2022 r. rząd przyjął ten pomysł. Uznano, że pobór będzie wprowadzany etapami do 2027 roku. To elastyczny model wzorowany w części na systemie obowiązującym w Finlandii. Resort obrony założył, że zmiany spowodują zwiększenie w ciągu pięciu lat liczebności sił obronnych do 51 tys. ludzi na wypadek wojny (w służbie czynnej wojska – 14 tys., w Zemessardze – 16 tys., w rezerwie – 20 tys.). Aby to osiągnąć, przedstawiono plany przeszkolenia tysiąca poborowych w 2023 roku, 2,5 tysiąca w 2024, zaś w 2027 r. liczba osób przechodzących przeszkolenie wojskowe miała osiągnąć 7,5 tys.

Początkowo zakładano, że pierwszy pobór rozpocznie się już w styczniu 2023 roku, będzie dobrowolny i obejmie 500 osób. Kolejne pół tysiąca miało rozpocząć służbę 1 lipca 2023. Zanim projekt zmian w końcu trafił do parlamentu okazało się, że trzeba jednak będzie zmienić te plany. Przeciąganie prac legislacyjnych sprawiło, że uchwalenie nowego prawa przed końcem 2022 r. okazało się nierealne. Trzeba więc było zrezygnować z poboru już od 1 stycznia 2023. Potem okazało się, że wprowadzenie systemu zastępczej służby cywilnej jako integralnej części nowego modelu może zająć nawet dwa lata, w związku z tym liczbę ochotników, którzy mieliby zacząć służbę 1 lipca zmniejszono z 500 do 300.

Ustawa o Państwowej Służbie Obrony (łotewski skrót: VAD) przewiduje obowiązkowe odbycie służby wojskowej albo cywilnej. Obowiązek dotyczy mężczyzn w wieku 18-27 lat. Roczna służba wojskowa to tylko jeden z elementów VAD, która oferuje cztery formy wypełnienia obowiązku:

• służba wojskowa
• służba w Zemessardze
• szkolenie wojskowe na studiach
• zastępcza służba cywilna (nad tą opcją trwają jeszcze prace)

Roczna służba wojskowa w Łotewskich Siłach Zbrojnych to trzy miesiące szkolenia ogólnego, trzy miesiące szkolenia specjalistycznego, pięć miesięcy służby w jednostce i miesiąc urlopu w okresie służby. Odbywający służbę wojskową mają otrzymywać 300 euro miesięcznie, wyżywienie, zakwaterowanie i sprzęt.

Pięcioletni kontrakt z Zemessardze, paramilitarną formacją o charakterze terytorialnym, oznacza obowiązek nie mniej niż 21 dni szkolenia indywidualnego i nie mniej niż siedem dni szkolenia zbiorowego w roku.

W przypadku studentów uczelni wyższych mowa o 50 dniach szkolenia rocznie. Przez pierwsze dwa lata studiów szkolenie podstawowe, kolejne trzy to specjalizacja i możliwość uzyskania kwalifikacji oficerskich w Akademii Obrony Narodowej.

Zastępcza służba cywilna ma być koordynowana przez wybrane ministerstwa (np. MSW czy zdrowia), ale o tej formie odbycia obowiązku VAD wiadomo najmniej, bo wciąż trwają nad tym prace i może to zająć nawet jeszcze 2 lata. Do tego czasu osoby, które np. z przyczyn religijnych nie mogą służyć w armii, mają możliwość odbycia 11-miesięcznej służby w jednej ze struktur podległych resortowi obrony.

- Głównym zadaniem Państwowej Służby Obrony jest wzmocnienie zdolności obronnych Łotwy, ale jednocześnie służba ta jest lekcją patriotyzmu. Musimy mieć dużo więcej ludzi, którzy wiedzą, jak obchodzić się z bronią; to także kwestia odstraszania Rosji – mówił na początku kwietnia prezydent Egils Levits.

Tymczasem w społeczeństwie rośnie poparcie dla obowiązkowej służby. Zgodnie z wynikami sondażu z kwietnia 2023 roku 55 proc. obywateli Łotwy zgodziło się, że powinna zostać wprowadzona służba obrony narodowej. Wiadomo też, że jest spore zainteresowanie wstąpieniem do wojska na ochotnika w pierwszej grupie.

Ale są też przeszkody. Po pierwsze, okazało się, że sam proces wprowadzania zmian bardzo się wydłużył, a system wciąż jest dopracowywany. Po drugie, nie wystarczy samo przywrócenie służby obowiązkowej. Łotwa potrzebuje również całkowicie odnowionego modelu szkolenia rezerw. Dotychczasowy trudno uznać za efektywny.

Wreszcie, po trzecie, kwestia finansowania. Plan podwojenia sił zbrojnych w pięć lat wymaga dodatkowych pieniędzy (ok. 100 mln euro rocznie). Oczywiście wydatki na obronę rosną, ale głównie idzie to na zakup broni. W 2022 r. budżet obronny wyniósł 758 mln euro (2 proc. PKB). W 2023 r. jest już 2,25 proc. PKB. Celem jest osiągnięcie poziomu 3 proc. do 2027 roku. W lutym optymistycznie wypowiedziała się minister obrony Inara Murniece, sugerując, że uda się to zrobić nawet szybciej.

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Portal i.pl codziennie. Obserwuj i.pl!

dś