Spadek spożycia alkoholu wśród polskiej młodzieży. Z czego wynika ten trend? Psychoterapeutki wyjaśniają

Katarzyna Wąś-Zaniuk, Strona Zdrowia: Wyniki badania ESPAD 2024 pokazują korzystne zmiany w zachowaniach polskiej młodzieży. Spożywanie alkoholu przez 15- i 16-latków znacząco zmniejszyło się w ciągu ostatnich 20 lat. Najbardziej widoczny spadek dotyczy konsumpcji piwa, a młodzi coraz rzadziej postrzegają alkohol jako łatwo dostępny produkt. Jakie mogą być przyczyny tego pozytywnego trendu? Czy wynika z podejścia do zdrowia, czy może młodzi ludzie sięgają po inne używki?

Magdalena Drzyzga, psychoterapeutka poznawczo-behawioralna w trakcie certyfikacji, pedagog, współwłaścicielka Przestrzeni Psychoterapeutki Warszawa: Rzeczywiście, wyniki badania ESPAD 2024 pokazują bardzo budujący trend. Spadek spożycia alkoholu wśród młodzieży może mieć kilka przyczyn.

Obserwujemy rosnącą świadomość zdrowotną – młodzi ludzie coraz częściej interesują się zdrowym stylem życia, dbają o kondycję fizyczną, dietę i dobrostan psychiczny. W tym kontekście alkohol przestaje być atrakcyjny – nie pasuje do wizerunku osoby, która dba o siebie. Można wręcz powiedzieć, że w wielu środowiskach stał się passé.

Z drugiej strony mamy do czynienia z przemianami kulturowymi. Dla dzisiejszych nastolatków alkohol niekoniecznie jest już symbolem dorosłości czy niezależności, jak to bywało wcześniej. Abstynencja zyskuje akceptację społeczną, a nawet bywa postrzegana jako przejaw dojrzałości.

Chciałabym jednak zwrócić uwagę na zjawisko substytucji, czyli zastępowania alkoholu innymi substancjami psychoaktywnymi. Część młodzieży sięga dziś po środki takie jak marihuana, niekoniecznie w poszukiwaniu silniejszych doznań, ale ze względu na ich większą dostępność, akceptację w grupie rówieśniczej czy postrzegane mniejsze ryzyko prawne. Marihuana bywa przez młodych traktowana jako „mniej szkodliwa” niż alkohol, co może zwiększać skłonność do jej używania.

Z perspektywy terapeutycznej obserwuję, że taka zmiana nie zawsze wiąże się z rzeczywistym przewartościowaniem postaw czy wzrostem dojrzałości emocjonalnej. Rezygnacja z alkoholu może współistnieć z eksperymentowaniem z innymi używkami, co oznacza raczej zmianę formy, a nie podejścia do używania substancji jako takiego. Dlatego działania profilaktyczne powinny wykraczać poza walkę z jedną konkretną substancją. Kluczowe jest wspieranie młodych ludzi w rozwijaniu kompetencji psychicznych i społecznych – takich jak odporność na presję rówieśniczą, umiejętność regulowania emocji czy podejmowania świadomych, odpowiedzialnych decyzji.

W jaki sposób całkowita rezygnacja z alkoholu wpływa na dobrostan psychiczny, relacje z innymi oraz ogólną jakość życia?

Magdalena Drzyzga: Całkowita rezygnacja z alkoholu może bardzo korzystnie wpływać na wiele obszarów funkcjonowania psychicznego i społecznego. Z perspektywy terapeutycznej obserwuję, że osoby decydujące się na abstynencję często doświadczają poprawy nastroju, większej stabilności emocjonalnej, a także lepszej jakości snu i koncentracji. Choć alkohol bywa traktowany jako szybki sposób na radzenie sobie z emocjami, w rzeczywistości utrudnia ich świadome przeżywanie.

Decyzja o rezygnacji z alkoholu bardzo często staje się punktem zwrotnym – osoby podejmujące ten krok zyskują więcej energii, poprawia się ich kondycja fizyczna, a codzienne funkcjonowanie staje się bardziej uporządkowane i świadome. W pracy terapeutycznej często widzę, że za tą zmianą nie stoi jedynie odstawienie substancji, ale głębokie przewartościowanie priorytetów. Wielu moich pacjentów opisuje ten etap jako powrót do siebie – do życia, w którym to oni na nowo przejmują stery, decydują, co jest dla nich naprawdę ważne, budują relacje oparte na zaufaniu i zaczynają kierować swoim życiem z większą świadomością i odpowiedzialnością.

Niektóre osoby unikają alkoholu, ale jednocześnie mają bardzo niezdrową relację z narkotykami, seksem, pornografią. Jakie mogą być długoterminowe konsekwencje takich zmian dla zdrowia psychicznego i stylu życia?

Małgorzata Parol-Lasota, psychoterapeutka pracująca w nurcie humanistyczno-doświadczeniowym, pedagog, współwłaścicielka Przestrzeni Psychoterapeutki Warszawa: To bardzo trafne pytanie. Rzeczywiście część osób rezygnuje z alkoholu, a zaczyna nadużywać substancji psychoaktywnych, uzależnia się od pornografii, seksu. Unikamy ucieczki w alkohol, jednak przenosimy napięcie psychiczne na inne obiekty bądź rytuały. Źródłowy problem nie zostaje rozwiązany, a objawy przybierają inną formę.

W taki sposób nie uczymy się przeżywać cierpienia, trudności, które są nieodłącznym elementem życia ludzkiego, używamy substancji lub zachowań, aby unikać cierpienia. Wypieranie trudnych emocji prowadzi zaś do bóli somatycznych, napięć w ciele oraz niestabilności emocjonalnej.

Pojawiają się również konsekwencje relacyjne takich zachowań jak brak stałych relacji, które budują poczucie bezpieczeństwa, dają uczucie „nakarmienia” naszych potrzeb. Bliskość zostaje zastąpiona niezdrową relacją z seksem i pornografią, zaś narkotyki zastępują więź i ukojenie.

Ryzykowane zachowania seksualne mogą prowadzić do chorób przenoszonych drogą płciową. Często pojawiają się problemy ze snem, libido, choroby serca oraz infekcje. Z czasem nasze ciało zaczyna wysyłać nam jasne sygnały przeciążeniowe. Uzależnienie może zmieniać formę, jednak są tak samo niszczące i destrukcyjne, występują jednie pod inną formą. Wyjście z uzależnienia wymaga odwagi i gotowości na spotkanie się z rzeczywistością bez iluzji.

Jak wychowanie w rodzinie z problemem alkoholowym wpływa na decyzję dorosłych dzieci alkoholików o całkowitej abstynencji? Jakie mechanizmy psychologiczne mogą leżeć u podstaw takiej postawy? Czy częściej wynika ona z obawy przed własnym uzależnieniem, czy raczej z silnych, negatywnych wspomnień i doświadczeń z dzieciństwa?

Małgorzata Parol-Lasota: Wychowanie w rodzinie z problemem alkoholowym często skutkuje decyzją o całkowitej abstynencji, która dla Dorosłych Dzieci Alkoholików (DDA) bywa formą ochrony przed powtórzeniem rodzinnego scenariusza. U podstaw takiej postawy mogą leżeć dwa główne mechanizmy psychologiczne. Z jednej strony – lęk przed własnym uzależnieniem, głęboko zakorzeniony w doświadczeniu chaosu, niestabilności i nieprzewidywalności dorosłego opiekuna. Z drugiej – silne, emocjonalnie naładowane wspomnienia, które niosą z sobą wstyd, złość, a czasem też odrazę, przez co alkohol staje się symbolem krzywdy.

Osoba podejmuje decyzję „na przekór” rodzinie, ale niekoniecznie z miejsca wewnętrznego wyboru. To może prowadzić do drugiego bieguna – życia pod dyktando kontroli, napięcia i unikania, które jest bardziej próbą zapanowania nad lękiem niż realną wolnością od uzależnienia. Tylko konfrontacja z własną historią i emocjami pozwala z czasem wybrać abstynencję nie jako obronę, ale jako świadomą, wolną decyzję. Pomocna jest praca terapeutyczna z „wewnętrznym dzieckiem” oraz praca z ciałem, która uwalania wewnętrzne blokady i napięcia, pozwala na akceptację i daje zgodę na uwolnienie się od trudu doświadczonej historii.

Dlaczego to tak ważne, by dziecko wychowywało się w domu, w którym panuje spokój, przewidywalność i emocjonalne bezpieczeństwo? Jak brak tych elementów, np. w rodzinach z problemem alkoholowym, wpływa na rozwój emocjonalny, społeczny i psychiczny dziecka?

Małgorzata Parol-Lasota: Dziecko, by zdrowo się rozwijać, potrzebuje dorastać w otoczeniu, które jest emocjonalnie bezpieczne, przewidywalne i stabilne oraz oferuje pełną uznania i bezwarunkową miłość. Spokój w relacji z rodzicem, szczególnie z matką czy osobą matkującą pozwala dziecku stopniowo budować wewnętrzne poczucie bezpieczeństwa, które staje się fundamentem jego przyszłych relacji i radzenia sobie z emocjami oraz wyzwaniami, jakie stawia życie.

Z perspektywy psychologicznej dziecko może zacząć brać na siebie odpowiedzialność za nastroje dorosłych, często żyjąc z przeświadczeniem: „to moja wina, że mama, tata są smutni lub źli”. Wzrasta w nim lęk przed odrzuceniem. Dziecko, próbując zyskać miłość opiekunów, stara się twórczo dostroić do sytuacji, zasłużyć na „głaski”. Taki stan emocjonalny może przerodzić się później w trudności w tworzeniu bliskich relacji, chroniczne napięcie, nieodpowiedni dobór partnerów, brak umiejętności dbania o siebie i swoje zdrowie.

W dorosłości osoby te często unikają emocjonalnej bliskości lub rozpaczliwie jej poszukują. Mogą czuć się odpowiedzialne za cudze emocje, być nadmiernie empatyczne, wybierać destrukcyjnych partnerów życiowych, pomijać siebie i swoje potrzeby. Kluczem do zdrowia psychicznego takich osób jest uznanie swojego cierpienia, zaakceptowanie trudu, jaki przeszli oraz nauka dbania o siebie, stawiania granic. To nauka bycia dla samego siebie „Rodzicem Opiekuńczym”.

Dziękuję za rozmowę.