Akcyza na masło przyniosłaby budżetowi miliardy!

Dość uszczypliwości. Teraz na poważnie. Powszechnie wiadomo, że rynek wyrobów tytoniowych w Polsce jest rynkiem bardzo konkurencyjnym, mocno podzielonym, z przypisanymi portfelami wyrobów do poszczególnych producentów. W przypadku produktów alternatywnych do tradycyjnych wyrobów tytoniowych, jedne z koncernów tytoniowych wyspecjalizowały się w produkcji i sprzedaży na rynku płynów do e-papierosów, a inne zainwestowały w rozwój nowych technologii i poszły w produkcję tzw. wyrobów nowatorskich czyli wyrobów tytoniowych do podgrzewania. Koncentrowanie się na poszukiwaniu dochodów budżetowych wyłącznie z jednej grupy wyrobów alternatywnych do papierosów, tj. wyrobów nowatorskich, z pominięciem e-papierosów – a także papierosów! – wydaje się dość intrygującym, by nie powiedzieć, że karkołomnym do uzasadnienia posunięciem. Dlatego warto rzetelnie przedstawić sytuację prawną oraz fakty dotyczące rynku wyrobów tytoniowych i ich substytutów.

Prawo
Przede wszystkim warto wskazać, że wyroby alternatywne, czyli płyny do e-papierosów lub wyroby tytoniowe do podgrzewania, zgodnie z prawem UE, w ogóle akcyzie nie podlegają. Sugerowanie zatem, że przynoszą one straty budżetowi państwa z powodu opodatkowania niższą niż papierosy stawką podatku akcyzowego jest nie tylko nieuzasadnione. Jest też dowodem na nieznajomość przepisów prawa podatkowego UE.

Papierosy, tytoń do palenia czy cygara i cygaretki – to wyroby akcyzowe zharmonizowane, które muszą być opodatkowane akcyzą w określonej minimalnej wysokości. Tak nakazuje dyrektywa 2011/64/UE z dnia 21 czerwca 2011 r. w sprawie struktury oraz stawek akcyzy stosowanych do wyrobów tytoniowych. Dyrektywa ta nie wspomina natomiast o płynach do papierosów elektronicznych ani wyrobach nowatorskich, tak samo jak nie wspomina o gumach nikotynowych czy tytoniu do żucia. Ministerstwo Finansów dostrzegając jednak rozwój rynku płynu do e-papierosów i wiedząc o rychłym pojawieniu się na rynku także wyrobów nowatorskich uznało, że należy zabezpieczyć interesy budżetu państwa przed spadkiem wpływów z akcyzy na „klasyczne” wyroby tytoniowe i objąć te wyroby akcyzą. Po burzliwej debacie parlamentarnej, podczas której – przypomnijmy – producenci płynów do e-papierosów stanowczo sprzeciwiali się wprowadzeniu opodatkowania, przyjęto, że taki podatek jednak wejdzie w życie. Do podobnych wniosków, tylko nieco wolniej, doszła też Komisja Europejska, która pracuje obecnie nad zmianą ww. dyrektywy, aby objąć podatkiem akcyzowym również nowe kategorie.

Fakty
Sytuacja na rynku tradycyjnych wyrobów tytoniowych, a także wpływy budżetowe z tych wyrobów, mają się dzisiaj dobrze. Polacy dalej chętnie kupują papierosy. Nie sprawdzają się też czarne scenariusze rysowane przez niektórych doradców czy koncerny tytoniowe, jakoby nastąpił jakiś spadek dochodów z tytułu sprzedaży tych produktów czy wielki wzrost szarej strefy. Mimo chwilowego spadku sprzedaży spowodowanego zamknięciem granic, obecnie legalna sprzedaż wróciła w zasadzie do tego samego poziomu co w zeszłym roku. Ani 10% podwyżka akcyzy na tradycyjne wyroby tytoniowe, ani epidemia, ani zakaz sprzedaży papierosów mentolowych, ani nawet niższe stawki akcyzy na płyny do papierosów elektronicznych czy wyroby tytoniowe do podgrzewania – nie spowodowały spadku legalnej sprzedaży tradycyjnych papierosów. Ani spadku dochodów budżetowych.

Ale rynek wyrobów tytoniowych w Polsce to głównie rynek tanich papierosów, od których odprowadzany jest tzw. minimalny podatek akcyzowy. Segment papierosów tanich to ponad 70% całej sprzedaży. Dzieje się tak, ponieważ przyjęta struktura podatku akcyzowego w Polsce, tzn. zbyt niska wysokość stawki kwotowej i zbyt wysoka stawki procentowej, zniechęca producentów do podnoszenia cen. Im bowiem niższa cena – tym niższy podatek akcyzowy i podatek VAT. W przypadku papierosów i tytoniu do palenia opłaca się więc obniżać ceny, bo tym samym płaci się najniższą akcyzę i niższy podatek VAT. Polska jest w pierwszej dziesiątce państw członkowskich UE z najwyższą stawką procentową akcyzy na wyroby tytoniowe.

Wyroby nowatorskie i płyny do e-papierosów to wyroby z kategorii najtańszych i najmniej obciążonych akcyzą, w porównaniu z tradycyjnymi papierosami. Średnia cena 10 ml płynu do e-papierosów to obecnie ok. 10 zł. Paczka wyrobów nowatorskich kosztuje 14 zł, tyle co tanich papierosów. Wyroby nowatorskie są jednak na polskim rynku znacznie krócej niż papierosy czy tytoń do palenia. Płyny do e-papierosów pojawiły się w 2006 roku, zaś wyroby nowatorskie w 2017 roku. Tak jak wspomniałem powyżej, gdyby nie decyzja Ministerstwa Finansów, to te kategorie w ogóle nie byłyby opodatkowane. Fakt, że regulator wprowadza podatek od niższej stawki niż na wyroby, które od lat są już na rynku, nie jest niczym dziwnym. Na papierosy czy tytoń do palenia akcyzę także podwyższano przez całe lata, by osiągnąć obecne poziomy.

W całej tej dyskusji jest jeszcze jeden ważny niuans. Sam wprawdzie nie jestem naukowcem-toksykologiem, ale takim naukowcom wierzę i bazuję na ich opiniach. A te opinie wskazują na to, że płyny do e-papierosów czy wyroby nowatorskie są mniej szkodliwe od papierosów. W przypadku alkoholi stawki akcyzy można stopniować w zależności od mocy trunków, a tym samym – ich szkodliwości dla naszej wątroby. Oczywiście sposób obliczania nie jest dla wszystkich wyrobów bezpośrednio uzależniony od zawartości czystego alkoholu, ale efekt jest taki, że najniżej opodatkowane są najsłabsze procentowo wyroby (piwo, wino), a najwyżej – alkohole mocne. W przypadku wyrobów alternatywnych dla papierosów, ich mniejsza szkodliwość – według analizy publikacji prasowych – została już potwierdzona wynikami badań, które przeprowadził szereg instytucji rządowych lub zajmujących się ochroną zdrowia. Brytyjska Narodowa Służba Zdrowia (PHE, Public Health England) mówi o mniejszej szkodliwości regulowanych e-papierosów. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA), nadała podgrzewaczowi tytoniu status „produktu o zmodyfikowanym ryzyku”. W związku z tym przyjęta przez Ministerstwo Finansów struktura stawek akcyzy na wyroby tytoniowe i alternatywne jest w pełni uzasadniona.

Ostatni fakt, który warto poruszyć, to ryzyko powstania szarej strefy w przypadku płynów do e-papierosów i wyrobów nowatorskich. Te pierwsze stanowią znacznie większe wyzwanie dla Krajowej Administracji Skarbowej, ponieważ składniki wykorzystywane do ich produkcji są bardziej dostępne, a sam proces produkcji znacznie mniej skomplikowany. Ryzyko jest tutaj porównywalne do problemu szarej strefy na rynku papierosów. Produkcja papierosów jest dosyć prosta, a sam surowiec (susz tytoniowy) łatwo dostępny. Mimo początkowych problemów, Ministerstwo Finansów uszczelniło system prawny na tyle dobrze, że szara strefa w 2019 roku wynosiła już tylko 8,5% i cały czas spada. Są więc podstawy by sądzić, że podobnie będzie w przypadku płynów do e-papierosów i mimo pewnych problemów na początku, ostatecznie rynek się ustabilizuje. W przypadku wyrobów nowatorskich ich produkcja jest natomiast na tyle skomplikowana, że problemem będzie raczej przemyt zza wschodniej granicy. Na Białorusi czy Ukrainie ceny tych wyrobów są 2-krotnie niższe niż w Polsce. Nie trzeba być podatkowym omnibusem, by zrozumieć zagrożenie ze strony przemytników, jeśli Ministerstwo Finansów ulegnie niektórym podszeptom i podwyższy akcyzę na te wyroby.

Państwo nie zabiera, więc traci?
To dość dziwne zjawisko, w którym doradcy podatkowi – zamiast walczyć o obniżenie podatków – proponują ich podwyżkę na niszowe kategorie wyrobów. Jeszcze dziwniej robi się wówczas, gdy ich argumentacją jest rzekoma troska o wpływy budżetowe. Idąc jednak tropem tych kreatywnych pomysłów na podwyżki, które miałyby przynieść na papierze miliardowe wpływy do budżetu, bądźmy bardziej ambitni i zaproponujmy np. akcyzę na coś bardziej popularnego niż wyroby nowatorskie. Chleb lub masło wydają się idealnymi kandydatami. Przecież brak podatku akcyzowego na te dobra też „powoduje ogromne straty” budżetowe. Sugerowanie zatem, że niższa akcyza na wyroby nowatorskie w porównaniu z tradycyjnymi papierosami powoduje straty budżetu państwa, jest nieporozumieniem.

Dane płynące z rynku wyrobów tytoniowych, pokazujące rosnące wpływy budżetowe z tytułu akcyzy na te produkty, potwierdzają, że stawki akcyzy stosowane do płynów do e-papierosów i wyrobów nowatorskich nie spowodowały nagłego porzucenia przez palaczy papierosów i przejścia na te nowoczesne alternatywy. Z punktu widzenia polityki fiskalnej Ministerstwa Finansów jest to niewątpliwy sukces. Ale jest to też niewątpliwa porażka w realizacji polityki z zakresu ochrony zdrowia publicznego.