Jak przeprowadzane są wybory w Polsce? Ordynacja wyborcza i wszystko co należy o niej wiedzieć

Wybory na żywo! Zobacz naszą relację wyborczą

Zajrzyj na specjalny serwis wyborczy

Ordynacje wyborcze mogą się różnić ze względu na kraj. W Polsce przepisy regulują organizowane cyklicznie wybory prezydenckie, wybory do Sejmu i Senatu, wybory samorządowe oraz wybory do Parlamentu Europejskiego.

Wybory prezydenckie w Polsce są przeprowadzane raz na 5 lat. Zarządza je marszałek Sejmu nie wcześniej niż na 7 miesięcy i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej. Ich data jest wyznaczana na dzień wolny od pracy. Okres między kolejnymi wyborami może ulec skróceniu ze względu na śmierć prezydenta lub jego ustąpienie z urzędu.

Zgodnie z przepisami Kodeksu wyborczego prezydentem może zostać osoba, która ukończyła co najmniej 35 lat. Dodatkowe wymogi to niepozbawienie praw wyborczych do Sejmu oraz zebranie co najmniej 100 tysięcy podpisów pod swoją kandydaturą. Istotne jest oprócz tego to, że urząd prezydenta jest dwukadencyjny. Oznacza to, że na tym urzędzie nie jest możliwe spędzenie z mocy prawa więcej niż 10 lat (podzielonych na 2 kadencje).

Prawo zgłoszenia kandydatów w wyborach prezydenckich przysługuje komitetom wyborczym tworzonym przez wyborców. To na nich spoczywa obowiązek zebrania niezbędnych podpisów. Komitety wyborcze powołują pełnomocnika wyborczego odpowiedzialnego za występowanie na rzecz i w imieniu komitetu wyborczego.

Inne ze stanowisk, które musi być w takim przypadku obsadzone, to pełnomocnik finansowy odpowiedzialny za gospodarowanie budżetem komitetu. Obu nie może jednak objąć kandydat na prezydenta Rzeczpospolitej. Zgłoszenia kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej dokonuje osobiście pełnomocnik wyborczy najpóźniej do godziny 24:00 w 45. dniu przed dniem wyborów.

Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej przeprowadzają Państwowa Komisja Wyborcza, okręgowe komisje wyborcze i obwodowe komisje wyborcze.

W wyborach na prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej prawo do wybierania ma każdy obywatel polski, który w dniu głosowania osiągnął 18. rok życia i nie zostało mu je odebrane prawomocnym wyrokiem sądowym (pozbawienie praw publicznych, ubezwłasnowolnienie) bądź orzeczeniem Trybunału Stanu (pozbawienie praw wyborczych). Osoby z takimi uprawnieniami wpisywane są do spisu wyborców.

Jeśli chodzi o właściwość miejscową okręgowych komisji wyborczych, ich numery oraz siedziby ustala Państwowa Komisja Wyborcza na podstawie uchwały. Na wybór na urząd prezydenta nie ma wpływu w polskim prawie frekwencja. To tylko informacja dodatkowa na temat tego, w jakiej skali wyborcy zdecydowali udać się do urn.

Podstawowym warunkiem niezbędnym do objęcia urzędu prezydenta jest uzyskanie przez danego kandydata co najmniej połowy ważnie oddanych głosów. Wybory prezydenckie mogą się odbywać w dwóch turach. Jeśli pierwsza z nich nie wyłoni zwycięzcy (spośród szerokiej grupy kandydatów), rozgrywana jest po dwóch tygodniach II tura z dwoma kandydatami, którzy uzyskali w pierwszym głosowaniu największą liczbę głosów.

Rezygnacja jednego z nich, śmierć lub utrata praw wyborczych skutkuje tym, że uprawnionym do udziału w kolejnej turze wyborów jest następny kandydat z trzecim lub niższym wynikiem. Taka zmiana wymaga jednak podjęcia uchwały przez Państwową Komisję Wyborczą po przeanalizowaniu niezbędnej dokumentacji.

Obwodowa komisja wyborcza ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie po ustaleniu wyników wyborów sporządza protokół głosowania w obwodzie w wyborach na Prezydenta Rzeczypospolitej i przekazuje go okręgowej komisji wyborczej.

Nowo wybrany Prezydent Rzeczypospolitej składa przysięgę wobec Zgromadzenia Narodowego w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta Rzeczypospolitej. Ta zaś ustala niezwłocznie zbiorcze wyniki głosowania i sporządza w dwóch egzemplarzach protokół. Ten zaś w zapieczętowanej kopercie przesyłany jest niezwłocznie do Państwowej Komisji Wyborczej.

Niezwłocznie po otrzymaniu i sprawdzeniu protokołów od wszystkich okręgowych komisji wyborczych Państwowa Komisja Wyborcza ustala wyniki głosowania. Następnie sporządzając protokół i stwierdza, w drodze uchwały, wynik wyborów na Prezydenta Rzeczypospolitej.

Wybory do Sejmu zarządza prezydent Rzeczpospolitej Polskiej w drodze postanowienia. Odbywają się one później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia obecnej kadencji tej izby, w dzień wolny od pracy. Zgodnie z Kodeksem wyborczym do Sejmu wybieranych jest 460 posłów z list kandydatów na posłów w wielomandatowych okręgach wyborczych.

Gdyby z różnych względów kadencja Sejmu została skrócona, wybory zarządzane są nie później niż w ciągu 45 dni od dnia wejścia w życie uchwały Sejmu o skróceniu swojej kadencji lub od dnia ogłoszenia postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej o skróceniu kadencji Sejmu.

W celu przeprowadzenia wyborów do Sejmu tworzone są wielomandatowe okręgi wyborcze. W każdym z nich wybieranych jest co najmniej 7 posłów. Okręg wyborczy obejmuje obszar województwa lub jego część, a ich granice nie mogą przekraczać granic wchodzących w jego skład powiatów i miast na prawach powiatu.

Warto odnotować, że w wyborach do Sejmu prawo do startu ma obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. Prawo zgłaszania kandydatów na posłów przysługuje: komitetowi wyborczemu partii politycznej, koalicyjnemu komitetowi wyborczemu lub komitetowi wyborczemu wyborców.

Okręgowa komisja wyborcza na podstawie protokołów otrzymanych z różnych komisji ustala wyniki głosowania na poszczególne listy kandydatów i sporządza w dwóch egzemplarzach protokół w danym okręgu wyborczym. Dane z nich przesyłane są do Państwowej Komisji Wyborczej, za pośrednictwem sieci elektronicznego przekazywania danych. Na tej podstawie, protokolarnie, ustala ona zbiorcze wyniki głosowania.

Mandaty przypadające danej liście kandydatów uzyskują kandydaci w kolejności otrzymanej liczby głosów. W podziale mandatów do Sejmu, wynikającym z głosowań w poszczególnych okręgach wyborczych, uwzględniane są wyłącznie listy kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych, których listy otrzymały co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali kraju.

Jeśli natomiast mieliśmy do czynienia z koalicyjnymi komitetami wyborczymi – uwzględniane są one w podziale mandatów w okręgach wyborczych, jeżeli ich listy otrzymały co najmniej 8% ważnie oddanych głosów w skali kraju. Na koniec Państwowa Komisja Wyborcza ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, w drodze obwieszczenia, a także do publicznej wiadomości wyniki wyborów do Sejmu.

Wybory do Senatu także zarządza prezydent Rzeczpospolitej Polskiej w drodze postanowienia. Odbywają się one w tym samym terminie co wybory do Sejmu. Jest w nich wybieranych 100 senatorów, w jednomandatowych okręgach wyborczych, według zasady większości. Okręg wyborczy obejmuje część obszaru województwa. Jego granice nie mogą przekraczać granic okręgów wyborczych utworzonych dla wyborów do Sejmu.

Wyjątkiem są miasta na prawach powiatu liczące ponad 500 000 mieszkańców. Mogą być one podzielone na dwa lub więcej okręgów wyborczych, a w wyborach do Senatu może startować obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 30 lat. Prawo zgłaszania kandydatów na posłów przysługuje: komitetowi wyborczemu partii politycznej, koalicyjnemu komitetowi wyborczemu lub komitetowi wyborczemu wyborców.

Procedura przesłania wyników głosowania przy wyborach do Senatu jest analogiczna jak w przypadku wyborów do Sejmu. Za wybranego na senatora w danym okręgu wyborczym uważa się tego kandydata, który otrzymał najwięcej oddanych głosów ważnych.

Państwowa Komisja Wyborcza ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, w formie obwieszczenia, oraz podaje do publicznej wiadomości wyniki wyborów do Senatu. W obwieszczeniu zamieszcza się, według okręgów wyborczych, podstawowe informacje zawarte w protokołach okręgowych komisji wyborczych oraz nazwiska i imiona wybranych senatorów.

Wybory do jednostek samorządu terytorialnego, jak i wybory na wójta, burmistrza lub prezydenta są zarządzane nie wcześniej niż na 4 miesiące i nie później niż na 3 miesiące przed upływem kadencji rad. Ich datę wyznacza się na dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż na 7 dni przed upływem kadencji rad. Liczbę radnych wybieranych do rad ustala, odrębnie dla każdej rady, wojewoda, po porozumieniu z komisarzem wyborczym.

Ordynacja wyborcza określa, iż następuje ono na podstawie liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze działania danej rady, ujętych w stałym rejestrze wyborców. Jeżeli w okręgu wyborczym w wyborach do rady zarejestrowana liczba kandydatów jest równa liczbie radnych wybieranych w danym okręgu wyborczym lub od niej mniejsza, głosowania nie przeprowadza się, a za wybranych uznaje się wszystkich zarejestrowanych kandydatów. Pozostałe mandaty nie są zaś obsadzane.

Wybory do rad gmin przeprowadzają gminne komisje wyborcze oraz obwodowe komisje wyborcze, a do rad powiatów – powiatowe komisje wyborcze oraz obwodowe komisje wyborcze. W gminie liczącej do 20 000 mieszkańców o wyborze na radnego rozstrzyga liczba ważnie oddanych głosów na poszczególnych kandydatów.

W gminie powyżej 20 000 mieszkańców podział mandatów następuje proporcjonalnie, pomiędzy listy kandydatów do łącznej liczby ważnie oddanych głosów odpowiednio na kandydatów danej listy. Ta druga zasada funkcjonuje także w odniesieniu do rad powiatów. W każdym okręgu wyborczym tworzonym dla wyboru rady w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców wybiera się 1 radnego, a w gminie liczącej powyżej 20 000 mieszkańców tworzy się okręgi wyborcze, w których wybiera się od 5 do 8 radnych.

Jeśli chodzi natomiast o rady powiatów, w każdym okręgu wyborczym wybieranych jest natomiast od 3 do 10 radnych. Przy podziale mandatów uczestniczą listy kandydatów tych komitetów wyborczych, na których w skali gminy oddano co najmniej 5% ważnie oddanych głosów. Na podstawie protokołów otrzymanych od obwodowych komisji wyborczych ds. ustalenia wyników głosowania w obwodzie gminna komisja wyborcza ustala wyniki głosowania i wyniki wyborów do rady gminy odrębnie dla każdego okręgu wyborczego.

Jeśli chodzi o wybory do sejmików województw, stosowane są w nich przede wszystkim przepisy dotyczące wyborów do rad w gminach liczących powyżej 20 000 mieszkańców. Głosowanie przeprowadzane jest w ich przypadku przez wojewódzkie komisje wyborcze, powiatowe komisje wyborcze oraz obwodowe komisje wyborcze.

W celu przeprowadzenia wyborów obszar województwa dzieli się na okręgi wyborcze. Mogą nimi być całe powiaty lub ich części. W okręgu wyborczym wybiera się od 5 do 15 radnych, ale w żadnym z powiatów stanowiących jeden okręg wyborczy nie mogą być wybierani radni w liczbie równej lub większej niż 3/5 ogólnej liczby danej rady.

Powiatowa komisja wyborcza, na podstawie otrzymanych od obwodowych komisji wyborczych protokołów głosowania, ustala wynik głosowania na poszczególne listy kandydatów i sporządza, w trzech egzemplarzach, protokół wyniku głosowania w powiecie.

W przypadku wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów, zarządza je Prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzenia, łącznie z wyborami do rad gmin, zgodnie z takimi samymi przepisami. Za wybranego na wójta uważa się tego kandydata, który w głosowaniu otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów.

Jeżeli żaden z kandydatów nie otrzymał takiej liczby oddanych głosów, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie, w których uczestniczy dwóch kandydatów z największą w pierwszej turze liczbą głosów.

W wyborach do organów stanowiących jednostki samorządu terytorialnego prawo wybieralności ma każda dorosła osoba niepozbawiona praw publicznych. Przy wyborach na wójta, burmistrza lub prezydenta – obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat. Kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje.

Po zagłosowaniu w komisjach i zebraniu wszystkich głosów Państwowa Komisja Wyborcza ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej oraz podaje do publicznej wiadomości, w formie obwieszczenia, wyniki wyborów do rad i na wójtów, burmistrzów oraz prezydentów na obszarze całego kraju.

W wyborach do Parlamentu Europejskiego wybiera się posłów w liczbie określonej w przepisach prawa Unii Europejskiej, na 5-letnią kadencję. Ordynacja określa, iż odbywają się one w okresie ustalonym w przepisach prawa Unii Europejskiej. Zarządza je Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w drodze postanowienia, nie później niż na 90 dni przed dniem wyborów, w dniu wolnym od pracy.

W wyborach do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej może wystartować obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, a ponadto stale zamieszkuje terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Mandatu posła do Parlamentu Europejskiego nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła na Sejm albo senatora. Poseł do Parlamentu Europejskiego nie może być ponadto w Rzeczypospolitej Polskiej członkiem Rady Ministrów ani sekretarzem stanu oraz zajmować stanowiska lub pełnić innych funkcji, które łączą się ze sprawowaniem mandatu posła lub senatora.

Prawo zgłaszania kandydatów na posłów do Parlamentu Europejskiego przysługuje komitetowi wyborczemu partii politycznej, koalicyjnemu komitetowi wyborczemu albo komitetowi wyborczemu wyborców. Liczba kandydatów na jednej liście nie może być mniejsza niż 5 i większa niż 10. Musi być ona też poparta przez co najmniej 10 000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym.

Okręgowa komisja wyborcza rejestruje listę kandydatów, zgłoszoną zgodnie z przepisami kodeksu, sporządzając protokół rejestracji.

Wybory do Parlamentu Europejskiego przeprowadzają Państwowa Komisja Wyborcza, okręgowe komisje wyborcze, rejonowe komisje wyborcze oraz obwodowe komisje wyborcze. Rejonowa komisja wyborcza na podstawie protokołów głosowania w obwodach ustala wyniki głosowania na obszarze swojej właściwości i sporządza w dwóch egzemplarzach stosowny protokół.

Przewodniczący rejonowej komisji wyborczej przekazuje niezwłocznie do właściwej okręgowej komisji wyborczej dane z protokołu dotyczące liczby głosów ważnych oddanych łącznie na wszystkie listy kandydatów i głosów ważnych oddanych na poszczególne listy kandydatów.

Następnie okręgowa komisja wyborcza sprawdza prawidłowość ustalenia wyników głosowania przez rejonowe komisje wyborcze, sporządzając również stosowny protokół. Jest on przesyłany niezwłocznie do Państwowej Komisji Wyborczej. Ta odpowieda za ustalenie wyników głosowania w skali kraju i stwierdzenie, które listy kandydatów komitetów wyborczych spełniają warunek uprawniający do uczestniczenia w podziale mandatów. Z tego tytułu ogłaszane jest w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej stosowne obwieszczenie.

CZĘSTO ZADAWANE PYTANIA

Zgodnie z Kodeksem wyborczym, aby móc startować w wyborach do Sejmu w Polsce, należy być obywatelem polskim i mieć ukończone 21 lat najpóźniej w dniu wyborów.

Prawo zgłaszania kandydatów na posłów w wyborach do Sejmu przysługuje komitetowi wyborczemu partii politycznej, koalicyjnemu komitetowi wyborczemu lub komitetowi wyborczemu wyborców.

Okręgowa komisja wyborcza na podstawie protokołów otrzymanych z różnych komisji ustala wyniki głosowania na poszczególne listy kandydatów i sporządza w dwóch egzemplarzach protokół w danym okręgu wyborczym. Dane z nich przesyłane są do Państwowej Komisji Wyborczej, za pośrednictwem sieci elektronicznego przekazywania danych. Na tej podstawie, protokolarnie, ustala ona zbiorcze wyniki głosowania.

Do Sejmu w Polsce wybieranych jest 460 posłów.

W gminie powyżej 20 000 mieszkańców podział mandatów następuje proporcjonalnie, pomiędzy listy kandydatów do łącznej liczby ważnie oddanych głosów odpowiednio na kandydatów z danej listy. W gminie poniżej 20 000 mieszkańców mandaty rozdzielane są według zasady większości względnej, czyli wygrywa lista, która uzyskała najwięcej głosów.

Aby móc startować w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Polsce, należy być obywatelem polskim lub obywatelem Unii Europejskiej niebędącym obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat oraz stale zamieszkuje terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Nie, mandatu posła do Parlamentu Europejskiego nie można łączyć ze sprawowaniem mandatu posła na Sejm albo senatora.

W wyborach do Parlamentu Europejskiego w Polsce stosuje się ordynację proporcjonalną, a mandaty rozdzielane są według zasady największych reszt.

Prawo zgłaszania kandydatów w wyborach do rad gmin i powiatów przysługuje komitetowi wyborczemu, wyborcom oraz radnym.

W wyborach do rad gmin i powiatów stosuje się ordynację proporcjonalną lub większościową. W przypadku ordynacji proporcjonalnej mandaty rozdzielane są proporcjonalnie do liczby ważnie oddanych głosów na listy kandydatów. W przypadku ordynacji większościowej, mandaty przyznawane są listom, które uzyskały najwięcej głosów.

Aby móc startować w wyborach do rad gmin i powiatów, należy być obywatelem polskim, mieć ukończone 18 lat oraz zamieszkiwać na terenie danej gminy lub powiatu.

W wyborach samorządowych stosuje się ordynację proporcjonalną lub większościową. W przypadku ordynacji proporcjonalnej mandaty rozdzielane są proporcjonalnie do liczby ważnie oddanych głosów na listy kandydatów. W przypadku ordynacji większościowej, mandaty przyznawane są listom, które uzyskały najwięcej głosów.

Prawo głosowania w wyborach do Sejmu i Senatu w Polsce przysługuje obywatelom polskim, którzy ukończyli 18 lat.

W wyborach prezydenckich w Polsce stosuje się ordynację większościową. Wygrywa kandydat, który uzyskał ponad połowę ważnie oddanych głosów. W przypadku braku takiej większości, przeprowadzana jest druga tura głosowania.