Kodeks wyborczy – podstawowy akt prawny regulujący kwestię wyborów w Polsce

Nowela ma, w intencji jej autorów, posłów PiS, zwiększyć dostęp do lokali wyborczych dla mieszkańców małych miejscowości i wpłynąć na zwiększenie frekwencji wyborczej.

Wybory na żywo! Zobacz naszą relację wyborczą

Zajrzyj na specjalny serwis wyborczy

składa się z dziesięciu działów, które określają przepisy prawne regulujące różne zagadnienia związane z głosowaniem na kandydatów w trakcie różnych wyborów. Są to:

• przepisy wstępne dotyczące organów wyborczych,
• wyborów do Sejmu,
• wyborów do Senatu,
• wyborów prezydenta Rzeczpospolitej,
• wyborów do Parlamentu Europejskiego,
• wyborów do organów stanowiących jednostki samorządu terytorialnego,
• wyborów wójta, burmistrza i prezydenta miasta,
• przepisy karne,
• przepisy końcowe.

Każdy z działów jest rozwijany przez rozdziały, a na samym końcu ustawy znajduje się wykaz okręgów wyborczy na różne rodzaje wyborów. Warto zapoznać się z podstawowymi regulacjami poszczególnych rozdziałów.

Dział I Kodeksu wyborczego prezentuje się następująco:

• Rozdział I: Przepisy ogólne – przytacza m.in. zasadę głosowania osobistego (bez udziału osób trzecich, chyba że kodeks stanowi inaczej), jednokrotnego głosowania tylko w dniu wolnym od pracy, a także określa najważniejsze definicje, zasady przekazywania, przechowywania i udostępniania dokumentów z wyborów i związane z nimi obliczenia terminów.
• Rozdział II: Prawa wyborcze – ustala, kto ma prawo do głosowania w poszczególnych wyborach (ze względu na wiek, obywatelstwo i miejsce zamieszkania), a także kto ma prawo wybieralności i w jakich sytuacjach można je utracić.
• Rozdział III: Obwody głosowania – określa m.in., jak powstają i jak duże mogą być stałe oraz odrębne obwody głosowania, kiedy mogą nastąpić zmiany w podziale stałych obwodów głosowania i zmiany siedzib obwodowych komisji wyborczych.
• Rozdział IV: Rejestr wyborców – uściśla, kto znajduje się w rejestrze wyborców i na jakie części się dzieli, jak złożyć wniosek o wpis do rejestru wyborców w różnych przypadkach oraz kiedy następuje skreślenie z rejestru wyborców.
• Rozdział V: Spis wyborców – określa, czym jest spis wyborców, jak się do niego wpisać oraz jak reklamować związane z nim nieprawidłowości.
• Rozdział Va: Przekazywanie informacji o wyborach wyborcom – określa, jakie obowiązki ma Państwowa Komisja Wyborcza w zakresie informacji przekazywanych wyborcom niepełnosprawnym.
• Rozdział VI: Przepisy wspólne dla głosowania – ustala godziny prac komisji obwodowych, czym są i jak wyglądają urzędowe karty do głosowania oraz nakładki na nie, to, że dopiski na karcie nie wpływają na ważność głosu, jak wygląda urna wyborcza i jak jest ona zamykana oraz opieczętowywana, określa zakaz przerywania głosowania, zasady umieszczania obwieszczeń wyborczych i informacji w lokalu wyborczym, obowiązki i uprawnienia przewodniczącego komisji wyborczej czy też zasady postępowania wyborcy w lokalu wyborczym.
• Rozdział VIa: Głosowanie korespondencyjne – określa, że w głosowaniu korespondencyjnym może uczestniczyć wyłącznie osoba znacznie lub umiarkowanie niepełnosprawna, w wieku powyżej 60 lat oraz podlegający w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych, ustala zasady dostarczenia pakietu wyborczego, jego składu (koperty zwrotnej, karty lub kart do głosowania, koperty na kartę do głosowania, instrukcji głosowania korespondencyjnego, nakładek lub nakładki na kartę lub karty do głosowania sporządzone w alfabecie Braille'a – jeżeli wyborca niepełnosprawny zażądał ich przesłania, oświadczenia o osobistym i tajnym oddaniu głosu na karcie do głosowania), ustala zasady postępowania głosującego korespondencyjnie, przesyłki pakietów wyborczych oraz kopert zwrotnych, a także związanych z tym terminów.
• Rozdział VII: Głosowanie przez pełnomocnika – ustala, że przez pełnomocnika może głosować tylko osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności albo w wieku powyżej 60 lat, kto może być pełnomocnikiem, jak wygląda akt pełnomocnictwa oraz jak zgłosić ten fakt.
• Rozdział IX: Ustalanie wyników głosowania w obwodzie – określa procedurę obejmującą pierwsze i kolejne kroki w ustalaniu rezultatów głosowania.
• Rozdział X: Protesty wyborcze – ustala, jakie jest 5 przesłanek do wniesienia protestu wyborczego i gdzie się go wnosi.
• Rozdział XI: Komitety wyborcze – określa, kto może tworzyć komitety wyborcze w różnych wyborach, jaki jest termin podjęcia czynności związanych z tworzeniem komitetu wyborczego, jakie są rodzaje komitetów wyborczych i czym są koalicje, w jaki sposób zawiadamiać o utworzeniu komitetu wyborczego i kiedy ulega on rozwiązaniu.
• Rozdział XIa: Mężowie zaufania i obserwatorzy społeczni – określa, kto ma uprawnienia do wyznaczenia męża zaufania i jakie są jego obowiązki (obserwacja przygotowań do głosowania, samych głosowań, ustalenia wyników głosowania i sporządzania protokołu, wnoszenie uwag z tym związanych), określa, kto ma uprawnienia do wyznaczenia obserwatorów społecznych.
• Rozdział XII: Kampania wyborcza – określa, kiedy rozpoczyna się kampania wyborcza, czym jest agitacja i gdzie nie można jej prowadzić, jak zbierać podpisy wyborcze, kiedy obowiązuje cisza wyborcza (czyli okres bezwzględnego zakazu prowadzenia agitacji wyborczej, w tym zwoływania zgromadzeń, organizowania pochodów i manifestacji, wygłaszania przemówień oraz rozpowszechniania materiałów wyborczych), jakie są zasady umieszczania oraz usuwania plakatów wyborczych i haseł wyborczych, kiedy nie można podawać do publicznej wiadomości wyników przedwyborczych badań opinii publicznej.
• Rozdział XIII: Kampania wyborcza w programach nadawców radiowych i telewizyjnych – ustala, czym jest audycja wyborcza, jak może być rozpowszechniana, jaki może być czas jej trwania, jakie są warunki jej odpłatności, kto i kiedy ma obowiązek przeprowadzenia debat wyborczych.
• Rozdział XIV: Finansowanie wyborów z budżetu państwa – określa, jakiego rodzaju wydatki i w jakiej formule ustalane jest finansowanie wyborów w ramach rocznego budżetu Rzeczypospolitej Polskiej.
• Rozdział XV: Finansowanie kampanii wyborczej – ustala, że finansowanie kampanii wyborczej jest jawne, a wydatki ponoszone przez komitety wyborcze są pokrywane z ich źródeł własnych, że odpowiedzialną za finanse danego komitetu wyborczego osobą jest pełnomocnik finansowy, określenie, że istnieje zakaz zbiórek publicznych oraz udzielania korzyści majątkowych, skąd dokładnie i w jakiej wysokości mogą pochodzić środki na kampanię wyborczą, gdzie mogą być one gromadzone, jakie są limity wydatków na agitację wyborczą oraz jak wygląda kwestia przygotowania sprawozdania finansowego z kampanii wyborczej, jego udostępnienia do publicznego wglądu, badania i oceny oraz dotacji za uzyskane mandaty do Sejmu, Senatu i Parlamentu Europejskiego.

• Rozdział I: Przepisy ogólne – mówi o tym, że w Polsce działają stałe organy prawne (Państwowa Komisja Wyborcza oraz komisarze wyborczy), a także takie organy, które są powoływane wyłącznie w związku z zarządzonymi wyborami (tj. okręgowe, rejonowe i terytorialne komisje wyborcze oraz obwodowe komisje wyborcze), określa zasady członkostwa w komisji wyborczej, związanych z tym diet oraz zwrotów kosztów podróży i noclegu, a także zapewnienia obsługi i odpowiednich warunków pracy członków komisji wyborczej.
• Rozdział II: Państwowa Komisja Wyborcza – określa skład tego najwyższego organu wyborczego (tj. jeden sędzia Trybunału Konstytucyjnego, jeden sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego, 7 osób mających kwalifikacje sędziego, wskazanych przez Sejm), długość kadencji jego członków, przypadki wygaśnięcia członkostwa, kompetencje przewodniczącego, zasady wynagradzania, główne zadania, oraz wytyczne i uchwały tworzone przez ten organ.
• Rozdział III: Komisarze wyborczy – określa, że są oni pełnomocnikami Państwowej Komisji Wyborczej na dane województwo i sprawują nadzór nad przestrzeganiem prawa wyborczego, jak i szereg innych zadań związanych z przygotowaniem do głosowań, ich przebiegiem oraz ustalaniem wyników.
• Rozdział IV–VIII: Okręgowa Komisja Wyborcza, Rejonowa Komisja Wyborcza, Terytorialna Komisja Wyborcza, Obwodowe Komisje Wyborcze – ustalają zasady ich powoływania, składu ze względu na liczbę mieszkańców i uwarunkowania dotyczące jej członków, stawianych przed nimi zadań, szczególnych zasad odnoszących się do komisji tworzonych za granicą, przypadków wygaśnięcia członkostwa w komisji i lokali wyborczych.
• Rozdział VII: Krajowe Biuro Wyborcze – określa, że jego zadaniem jest zapewnienie warunków organizacyjno-administracyjnych, finansowych i technicznych, związanych z organizacją i przeprowadzaniem wyborów i referendów w zakresie określonym w kodeksie oraz w innych ustawach, a także, że jego pracą kieruje Szef Krajowego Biura Wyborczego posiadający jednocześnie prawo do dyspozycji środkami finansowymi tego organu i współdziałający z innymi organami administracji rządowej oraz jednostek samorządu terytorialnego.
• Rozdział IX: Urzędnicy wyborczy – określa, że są oni powoływani przez szefa Krajowego Biura Wyborczego i powoływani są oni na okres 6 lat spośród osób posiadających wykształcenie wyższe, będących urzędnikami administracji rządowej, samorządowej lub jednostek im podległych oraz innych osób mających co najmniej 5-letni staż pracy w tych urzędach albo jednostkach, a ich głównymi zadaniami są przygotowanie i nadzór nad przebiegiem wyborów w obwodowych komisjach wyborczych i szkolenia z tym związane, dostarczenie kart do głosowania do komisji oraz sprawowanie nadzoru nad zapewnieniem im właściwych warunków pracy.

Ta grupa działów skupia się na konkretnej odmianie wyborów. Można w nich znaleźć informacje na temat zasad zgłaszania kandydatów i ich okręgów wyborczych, kart do głosowania, sposobu głosowania i warunków ważności głosów, ustalania wyników głosowań, kwestie czynności niezbędnych do podjęcia przy wygaśnięciu mandatów oraz zasad finansowania kampanii wyborczych.

Ten szczególny dział opisuje kary, jakie są przewidziane za działania związane z wyborami, które są niezgodne z prawem, w tym m.in.:

• prowadzenie agitacji wyborczej w miejscach niedozwolonych (jak np. na terenie urzędów, jednostek wojskowych lub lokalów wyborczych) oraz w trakcie ciszy wyborczej,
• umieszczanie materiałów wyborczych w miejscach niedozwolonych,
• zbieranie podpisów poparcia w miejscach niedozwolonych, w formie nacisków lub za korzyść,
• posiadanie karty do głosowania poza lokalem wyborczym,
• podawanie wyników badań opinii publicznej w okresie od zakończenia kampanii wyborczej do zakończenia głosowania,
• wielokrotne głosowanie.

Jeśli chodzi o Kodeks wyborczy, jego tekst jednolity podlega ciągłej ewolucji. Jest on zatem dostosowywany do bieżącej sytuacji, biorąc pod uwagę wymagania stawiane przez wyborców i kandydatów, jak i postęp technologiczny. Ostatnia zmiana Kodeksu wyborczego jest datowana na 2022 r.

Część poprawek to wynik problemowych sytuacji z ostatnich lat. Dzięki takim zmianom ustawa Kodeks wyborczy coraz lepiej spełnia oczekiwania wszystkich osób zainteresowanych głosowaniami na kandydatów w różnych wyborach.

Już w lutym 2011 r., a więc miesiąc po jego wejściu w życie, Kodeks wyborczy uległ pierwszej modyfikacji. Uchylony został wówczas przepis niezgodny z konstytucją RP. Chodziło o zakaz emisji płatnych audycji wyborczych w radiu i telewizji. W lipcu 2011 r. z kolei, za niezgodny z konstytucją RP i w konsekwencji podlegający wykreśleniu, uznano przepis o dwudniowym czasie przeprowadzania wyborów do Sejmu i Senatu. Kolejna z istotnych nowelizacji z 15 maja 2015 r. była już dość okazała.

Wprowadziła ona bowiem m.in. przezroczyste urny wyborcze, ujęcie w protokołach z głosowania liczby głosów nieważnych z podaniem przyczyny nieważności głosu, kadencyjność członków Państwowej Komisji Wyborczej (do 9 lat) oraz maksymalny wiek członka Państwowej Komisji Wyborczej, tj. 70 lat. Inne z istotnych zmian to obowiązek informowania przez wójta, burmistrza lub miasta, na podstawie druku bezadresowego, o sposobie głosowania i warunkach ważności głosu, maksymalnie na 21 dni przed wyborami.

Wprowadzono również zasadę, że karta do głosowania jest zadrukowana jednostronnie, a tylko w uzasadnionych przypadkach jest możliwe stosowanie takich kart w formie „książeczki” z obowiązkową informacją na pierwszej stronie o sposobie głosowania i warunkach ważności głosu.

Kolejne istotne zmiany Kodeksu wyborczego zostały uchwalone w dniu 11 stycznia 2018 r. Wprowadzona została wówczas dwukadencyjność wójtów, burmistrzów i prezydentów, licząc pierwszą kadencję od 2018 r. Istotna zmiana dotyczyła ponadto jednomandatowych okręgów wyborczych i długości kadencji organów samorządowych. Nowe przepisy funkcjonowały już od wyborów samorządowych z 2018 r.

Jeśli chodzi o jednomandatowe okręgi wyborcze, zostały one ograniczone do gmin do 20 tysięcy mieszkańców, z kolei kadencja organów samorządowych – wydłużona z 4 do 5 lat. 2020 r. to z kolei rok istotnych zmian dostosowujących wybory do sytuacji pandemicznej. Najpierw nowelizacją z 31 marca 2020 r. zostało wprowadzone głosowanie korespondencyjne dla osób, które najpóźniej w dniu wyborów ukończyły 60. rok życia oraz tych, które są objęte obowiązkową kwarantanną, izolacją lub izolacją w warunkach domowych.

Przepisy doprecyzowała ustawa z dnia 3 czerwca 2020 r., która pomogła przeprowadzić wybory prezydenckie w 2020 r. Wprowadzała ona możliwość głosowania hybrydowego (zarówno korespondencyjnego, jak i w dotychczasowej formie głosowania stacjonarnego) oraz opcję zarządzenia na terenie konkretnych gmin głosowania wyłącznie korespondencyjnego na wniosek Ministra Zdrowia.

Uściślała ona ponadto zasady oddania głosu korespondencyjnego, zasady udziału w wyborach osób objętych kwarantanną oraz wprowadziła nowe regulacje związane ze składem, a także reżimem sanitarnym komisji wyborczych. Były to przepisy epizodyczne obowiązujące wyłącznie w trakcie wyborów prezydenckich w 2020 r., przeprowadzonych w utrudnionych warunkach.

CZĘSTO ZADAWANE PYTANIA

Kodeks wyborczy to akt prawny, który reguluje proces wyborczy w Polsce. Zawiera on przepisy dotyczące organizacji wyborów, praw wyborczych, kandydowania, a także przepisy karne.

Przepisy wstępne Kodeksu wyborczego określają zasady głosowania osobistego, jednokrotnego głosowania tylko w dniu wolnym od pracy, a także definiują najważniejsze pojęcia związane z wyborami.

Prawo do głosowania w wyborach mają obywatele Polski, którzy ukończyli 18 lat i są zapisani do rejestru wyborców.

Kandydować w wyborach mogą osoby, które spełniają określone wymagania, takie jak wiek, obywatelstwo, brak skazania za przestępstwo, a także posiadanie odpowiedniego wykształcenia w przypadku niektórych wyborów.

Państwowa Komisja Wyborcza ma za zadanie organizować wybory, nadzorować ich przebieg, a także informować wyborców o zasadach głosowania i kandydowania.

W ostatnich latach wprowadzono wiele zmian w Kodeksie wyborczym, m.in. dotyczących sposobu głosowania, zasad kandydowania, a także sposobu przeliczania głosów.

Dokumenty związane z wyborami, takie jak spisy wyborców, protokoły z głosowania czy listy kandydatów, muszą być przechowywane w sposób bezpieczny i poufny. Udostępnianie tych dokumentów jest możliwe tylko w określonych przypadkach i z zachowaniem odpowiednich procedur.

Głosowanie korespondencyjne jest możliwe w niektórych przypadkach, np. dla osób niepełnosprawnych lub przebywających za granicą. Wymaga ono złożenia odpowiedniego wniosku i spełnienia określonych wymagań formalnych.

Członkowie komisji wyborczych mają za zadanie przygotować i nadzorować przebieg wyborów w swoim okręgu wyborczym. Ich obowiązki obejmują m.in. przygotowanie lokalu wyborczego, przeprowadzenie głosowania, a także przeliczenie głosów.

Reklamowanie wyborów jest dozwolone, ale musi odbywać się z zachowaniem określonych zasad. Reklamy wyborcze nie mogą naruszać dóbr osobistych innych kandydatów ani wprowadzać w błąd wyborców. Reklamy te muszą być oznaczone jako takie i zawierać informacje o autorze.

rs