Okręgi wyborcze w Polsce – czym są i co warto o nich wiedzieć?

Wybory na żywo! Zobacz naszą relację wyborczą

Zajrzyj na specjalny serwis wyborczy

Okręg wyborczy to jednostka podziału terytorialnego Polski wyznaczona przez Kodeks wyborczy do przeprowadzenia różnych głosowań. Najczęściej są one wykorzystywane przy wyborach do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Parlamentu Europejskiego, rad gmin i powiatów oraz sejmików województw.

Warto wiedzieć o tym, że każdy z takich okręgów dysponuje odpowiednią liczbą mandatów. Oznaczają one miejsca w określonych organach, np. dla kandydatów na posłów będzie to Sejm, a senatorów – Senat. Są one limitowane przez przepisy Kodeksu wyborczego.

Liczba mandatów danych okręgów do określonego organu uzależniona jest od liczby ich mieszkańców. Istotne jest również to, że wybory do Sejmu, Parlamentu Europejskiego, rad miast na prawach powiatu i powiatów oraz sejmików województw odbywają się okręgach wielomandatowych, a do Senatu i rad gmin (z wyjątkiem miast na prawach powiatu) w okręgach jednomandatowych.

Aby przeprowadzić wybory do Sejmu, niezbędne jest utworzenie okręgów wyborczych wielomandatowych. W każdym z nich jest wybieranych w drodze głosowania, co najmniej 7 posłów. Dany okręg wyborczy może obejmować całe województwo lub jego część, jednak jego granice nie mogą naruszać granic wchodzących w jego skład powiatów oraz miast na prawach powiatu.

Podział na okręgi wyborcze w wyborach do Sejmu następuje według liczby obywateli w nich zamieszkujących. Ułamki liczby mandatów posłów przypadających na dany okręg wyborczy, równe lub większe od 1/2 należy zaokrąglić w górę, do liczby całkowitej.

Jeżeli w wyniku takiego przeliczenia i ustalenia liczby posłów wybieranych w okręgach wyborczych przewyższają liczby wynikające z przepisu art. 193 (obecnie jest to 460 posłów), mandaty nadwyżkowe odejmuje się tym okręgom wyborczym, które obejmują najmniej ludności. Gdy z kolei liczba posłów jest mniejsza od tej wynikającej z przytoczonego wyżej przepisu, dodatkowe mandaty należy przydzielić tym okręgom wyborczym, gdzie mieszka najwięcej wyborców.

Okręgi wyborcze obowiązujące przy głosowaniach do Sejmu mogą ulegać zmianie. Wniosek w tej sprawie składa Sejmowi Państwowa Komisja Wyborcza. Taka zmiana może nastąpić w dwóch sytuacjach, tj. przy zmianie podziału terytorialnego państwa lub liczby mieszkańców w okręgu wyborczym albo w kraju. W tym drugim przypadku wyznacznikiem są dane na koniec trzeciego kwartału roku poprzedzającego rok, w którym upływa kadencja Sejmu, przekazane przez wójtów.

Warto mieć także na uwadze to, że w zmianach okręgów wyborczych mamy do czynienia z pewnymi ograniczeniami czasowymi. Takich zmian można dokonać, zgodnie z Kodeksem wyborczym, nie później niż na 3 miesiące przed dniem, w którym upływa termin zarządzenia wyborów. Dodatkowo gdyby kadencja została skrócona, przed głosowaniem nie są możliwe jakiekolwiek zmiany w podziale na okręgi wyborcze do Sejmu.

W głosowaniach na kandydatów do Senatu, zgodnie z obowiązującymi przepisami, tworzone są jednomandatowe okręgi wyborcze. Obejmują one część obszaru województwa. Granice takich jednomandatowych okręgów wyborczych nie mogą jednak naruszać granic podobnych okręgów dla wyborów posłów do Sejmu.

Osobny z warunków dotyczy dużych miast na prawach powiatu, o liczbie mieszkańców powyżej 500 000 osób (a więc np. Krakowa, Warszawy, Poznania czy też Wrocławia). Mogą one w drodze wyjątku składać się z dwóch lub więcej okręgów wyborczych. Podział na nie następuje według normy przedstawicielstwa obliczonej przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez 100 (oznacza ona liczbę senatorów).

W danym województwie wybiera się senatorów w liczbie nie mniejszej niż liczba całkowita (czyli nie uwzględniając ułamka) będąca ilorazem liczby mieszkańców województwa i jednolitej normy przedstawicielstwa, a nie większej niż dana liczba całkowita powiększona o jeden. Przykładowo dla województwa kujawsko-pomorskiego o liczbie mieszkańców 2,055 miliona przy liczbie mieszkańców Polski 38,179 mln będzie to 5 senatorów. Jak sprawdzić okręg wyborczy? Wystarczy dokonać prostego obliczenia:

(2 055 000 / (38 179 000 / 100)) = 5,38 -> 5 senatorów.

Jeśli chodzi o okręgi wyborcze do Senatu o największej liczbie senatorów wprowadzanych do Senatu, ze względu na liczbę ludności może się nią pochwalić województwo mazowieckie i śląskie (odpowiednio po 13 senatorów). Na drugim końcu znajduje się województwo lubuskie i świętokrzyskie (odpowiednio po 2 senatorów).

Informacja na temat okręgów wyborczych przy wyborach do Sejmu i Senatu jest publikowana w formie obwieszczenia wiadomości wyborcom danego okręgu najpóźniej w 52. dniu przed dniem wyborów. Gdyby jednak wybory odbywały się po skróceniu kadencji Senatu, takie dane muszą być przekazane do 40. dni przed dniem wyborów. Za druk i rozplakatowanie obwieszczeń odpowiada Krajowe Biuro Wyborcze.

Nieco odmienne zasady dotyczące podziału na okręgi wyborcze są związane z wyborami do Parlamentu Europejskiego. Kodeks wyborczy mówi bowiem o tym, że taki okręg powstaje na terytorium jednego lub większej liczby województw albo części województwa. Granice okręgu wyborczego nie mogą przy tym naruszać granic wchodzących w jego skład powiatów i miast na prawach powiatu. Informacje na temat podziału na poszczególne okręgi, ich granice oraz przydział numeru znajdują się w załączniku 3 do Kodeksu wyborczego.

Ordynacja wyborcza dzieli kraj na 13 wielomandatowych okręgów wyborczych do głosowania na kandydatów do Parlamentu Europejskiego. Wiele osób nie uważa tego za bardzo korzystne rozwiązanie, szczególnie ze względu na to, że europosłowie mają reprezentować w PE cały kraj, nie poszczególne okręgi. Jest to widoczne w szczególny sposób podczas prowadzenia kampanii wyborczej. Okręgi wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego są następujące:

Szczególne przepisy są związane także z okręgami wyborczymi przy wyborach do Rady Gminy, Rady Powiatu lub Sejmiku Województwa. Jeśli chodzi o te pierwsze, przepis Kodeksu wyborczego mówi o tym, że okręg wyborczy obejmuje część obszaru gminy.

W gminach zlokalizowanych na terenach wiejskich takimi okręgami są jednostki pomocnicze gminy. Łączy się je w celu utworzenia okręgu lub dzieli się na dwa lub więcej okręgów wyborczych, jeśli jest to niezbędne do zachowania jednolitej normy przedstawicielstwa. W gminie liczącej do 20 000 mieszkańców o wyborze na radnego rozstrzyga liczba ważnie oddanych głosów na poszczególnych kandydatów.

Przy większych gminach podział mandatów pomiędzy listy kandydatów następuje proporcjonalnie do łącznej liczby ważnie oddanych głosów odpowiednio na kandydatów z danej listy. Uczestniczą w nim listy kandydatów reprezentujących te komitety wyborcze, na których w skali gminy oddanych zostało co najmniej 5% ważnych głosów.

Przepisy te dotyczą także dzielnic miasta stołecznego Warszawy. W każdym okręgu wyborczym tworzonym dla wyboru rady w gminie do 20 000 mieszkańców wybierany jest zawsze 1 radny. Gdy gmina liczy z kolei powyżej 20 000 mieszkańców, w okręgach wyborczych wyłanianych jest od 5 do nawet 8 radnych.

Podział na okręgi wyborcze, ich granice i numery oraz liczbę radnych wybieranych w każdym okręgu uzależniony jest od decyzji komisarza wyborczego. Kieruje się on jednolitą normą przedstawicielstwa obliczoną przez podzielenie liczby mieszkańców gminy przez liczbę radnych wybieranych do danej rady. Takie postanowienie komisarza wyborczego jest ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podawane do publicznej wiadomości.

Informację o okręgach wyborczych, ich granicach i numerach, a także liczbie radnych wybieranych w każdym z nich oraz o wyznaczonej siedzibie gminnej komisji wyborczej muszą być przekazane w formie obwieszczenia, najpóźniej w 55. dniu przed dniem wyborów. Zmiany granic okręgów wyborczych następują z kolei maksymalnie na 3 miesiące przed upływem kadencji Rady Gminy. Ten termin nie może być przekroczony.

Powodem modyfikacji granic okręgów wyborczych może być zmiana w podziale terytorialnym państwa, zmiana granic jednostek pomocniczych gminy, zmiana liczby mieszkańców danej gminy, zmiana liczby radnych w radzie gminy lub też zmiana liczby radnych wybieranych w okręgach wyborczych.

Jeśli chodzi o Radę Powiatu, okręgiem wyborczym jest jedna gmina. W każdym okręgu wyborczym wybiera się od 3 do 10 radnych. Okręgiem wyborczym jest jedna gmina. W celu utworzenia tworzenia okręgu możliwe jest łączenie nawet kilku gmin, ale tylko w przypadku, gdy liczba radnych przypadająca na którąkolwiek z gmin, wynikająca z normy przedstawicielstwa dla okręgów, wynosiłaby mniej niż 3.

Z drugiej strony jest możliwy także podział gminy na dwa lub więcej okręgów. To dopuszczalne wówczas, gdyby liczba radnych przypadających na tę gminę, wynikająca z normy przedstawicielstwa dla okręgów, wynosiła więcej niż 10. Podobnie jak to jest w przypadku Rad Gminy, o wielkości okręgu wyborczego decyduje komisarz wyborczy. Jego postanowienie ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podaje do publicznej wiadomości. 

W przypadku województw okręgiem wyborczym jest powiat lub jego część. Wybiera się w nim od 5 do 15 radnych. Powiaty mogą być w wówczas ze sobą łączone. Jest to dopuszczalne jedynie w przypadku, gdyby liczba radnych wybieranych w danym powiecie do sejmiku województwa była mniejsza niż 5.

Drugie ograniczenie dotyczy liczby radnych tworzących okręg wyborczy. Zgodnie z Kodeksem wyborczym w żadnym z powiatów stanowiących jeden okręg wyborczy nie mogą być wybierani radni w liczbie równej lub większej niż 3/5 ogólnej liczby danej rady.

Jeśli chodzi o okręgi wyborcze, w ostatnich latach nie mieliśmy do czynienia ze znaczącymi zmianami przepisów. Bardzo często słyszymy jednak o planach wprowadzenia jednomandatowych okręgów wyborczych (czyli takich, w których mandat zdobywa tylko jeden kandydat) dla całego parlamentu, a nie jedynie dla Senatu, jak ma to miejsce obecnie. Czy wielomandatowe okręgi wyborcze staną się przeszłością?

Istnieje wiele argumentów za takim rozwiązaniem. Pojawiają się jednak także głosy przeciwne. Jeśli chodzi o zalety, jakie mają jednomandatowe okręgi wyborcze dla całego parlamentu, wymienia się przede wszystkim fakt, iż jest to najprostszy system wybierania kandydatów na dany urząd (np. posła, senatora). Tzw. JOW-y wyznaczają zatem wolę większości obywateli. Dzięki temu parlament działa sprawnie, ponieważ jedna partia ma zwykle większość w dwóch izbach.

Kolejnym z argumentów podnoszonych za tego typu okręgami jest fakt, iż zminimalizowany zostaje tutaj proces kandydowania do bycia wybieranym, zależny od decyzji władz partyjnych. To wszystko sprawia, że JOW-y cieszą się dużym zainteresowaniem ze strony społeczeństwa. Widać to na podstawie badania przeprowadzonego przez CBOS w 2008 r. Wówczas za wprowadzeniem jednomandatowych okręgów wyborczych opowiedziało się aż 40% ankietowanych.

Przeciwnicy jednomandatowych okręgów wyborczych uważają natomiast, że są one ryzykownym rozwiązaniem ze względu na fakt, iż:

• w ten sposób duża część społeczeństwa nie będzie miała swojej reprezentacji ze względu na wykluczenie mniejszych i średnich partii z podziału mandatów (pokazuje to doskonale przykład USA i Kanady),
• sprzyja to dominacji jednej partii w danych okręgach wyborczych,
• może się zdarzyć, że nastąpi podział głosu między dwóch zbliżonych do siebie poglądami kandydatów,
• istnieje ryzyko pojawienia się zjawiska dopasowywania granic okręgów wyborczych (tzw. gerrymanderingu) celem zwiększenia liczby wygranych mandatów.

W Polsce, w XXI wieku było podejmowanych kilka prób wprowadzenia jednomandatowych okręgów wyborczych do wyborów dla całego parlamentu. Jako pierwsza postulowała o nie w swoim programie wyborczym Platforma Obywatelska. W 2012 r. tego tematu podjął się Paweł Kukiz. Zainicjował on akcję na rzecz jednomandatowych okręgów wyborczych do Sejmu na portalu zmieleni.pl.

Wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu stało się jednym z podstawowych postulatów założonego przez Pawła Kukiza ruchu Kukiz'15. Postulat wprowadzenia jednomandatowych okręgów wyborczych w głosowaniach nie tylko na kandydatów na senatorów, lecz również na posłów był oprócz tego jednym ze sztandarowych elementów programu wyborczego, istniejącego w 2019 r. ruchu politycznego Roberta Gwiazdowskiego – Polska Fair Play.

To jeszcze jednak nie wszystkie wzmianki na temat JOW-ów. Temat podjęła bowiem także partia rządząca – Prawo i Sprawiedliwość. W przeciekach informacji na ten temat jest mowa o wprowadzeniu 100 okręgów do Sejmu, które mają się pokrywać z okręgami wyborczymi do Senatu. W każdym z nich wybieranych byłoby z kolei od 3 do 8 posłów.

Jak zatem doskonale widać po powyższych przykładach, temat JOW-ów jest wciąż na czasie i może powrócić w najmniej spodziewanym momencie. Związanego z tym wyzwania podejmują się bowiem nie tylko duże partie, lecz również mniejsze ugrupowania.

CZĘSTO ZADAWANE PYTANIA

Okręgi wyborcze to podział terytorialny kraju na jednostki, w których mieszkańcy wybierają swoich przedstawicieli do parlamentu lub innych organów władzy.

Okręgi wyborcze do Sejmu i Senatu są tworzone na podstawie liczby mieszkańców danego regionu. W przypadku Sejmu, liczba mieszkańców w jednym okręgu nie może przekraczać 100 tysięcy, a w przypadku Senatu - 1,5 miliona.

Za druk i rozplakatowanie obwieszczeń dotyczących okręgów wyborczych odpowiada Krajowe Biuro Wyborcze.

Informacja na temat okręgów wyborczych jest publikowana w formie obwieszczenia wiadomości wyborcom danego okręgu najpóźniej w 52. dniu przed dniem wyborów.

Tak, istnieją wyjątki od zasad tworzenia okręgów wyborczych. Na przykład w przypadku skrócenia kadencji Senatu, dane na temat okręgów wyborczych muszą być przekazane do 40. dni przed dniem wyborów.

Jednomandatowe okręgi wyborcze to okręgi, w których wybierany jest tylko jeden przedstawiciel do parlamentu lub innych organów władzy.

Postulat wprowadzenia jednomandatowych okręgów wyborczych w Polsce został wprowadzony przez ruch Kukiz'15 oraz Polska Fair Play. Partia rządząca - Prawo i Sprawiedliwość - także podjęła temat wprowadzenia jednomandatowych okręgów wyborczych. W przeciekach informacji na ten temat jest mowa o wprowadzeniu 100 okręgów do Sejmu, które mają się pokrywać z okręgami wyborczymi do Senatu. W każdym z nich wybieranych byłoby z kolei od 3 do 8 posłów.

Zwolennicy jednomandatowych okręgów wyborczych argumentują, że taki system pozwala na większą reprezentację mniejszych partii politycznych, a także na większą kontrolę wyborów przez wyborców. Ponadto, uważają, że jednomandatowe okręgi wyborcze zwiększają konkurencję między kandydatami, co prowadzi do lepszej jakości reprezentacji.

Przeciwnicy jednomandatowych okręgów wyborczych uważają, że taki system prowadzi do większej polaryzacji politycznej i utrudnia tworzenie rządów koalicyjnych. Ponadto, uważają, że jednomandatowe okręgi wyborcze faworyzują kandydatów z większych partii politycznych, a mniejsze partie mają mniejsze szanse na zdobycie mandatów.

Nie, okręgi wyborcze nie są stałe. Zmiany granic okręgów wyborczych mogą być wprowadzane w zależności od zmian liczby mieszkańców danego regionu. Zmiany granic okręgów wyborczych mogą być również wprowadzane w przypadku zmiany liczby mandatów w parlamencie lub w przypadku zmiany liczby senatorów.

Zmiany granic okręgów wyborczych mogą mieć wpływ na wyniki wyborów. Na przykład, jeśli granice okręgu wyborczego zostaną zmienione w taki sposób, że większość wyborców z danego regionu zostanie przeniesiona do innego okręgu, to może to wpłynąć na wynik wyborów w obu okręgach.

Tak, istnieją inne rodzaje okręgów wyborczych. Na przykład, w wyborach do Parlamentu Europejskiego, cały kraj stanowi jeden okręg wyborczy. W wyborach samorządowych, okręgi wyborcze są tworzone na podstawie liczby mieszkańców danego regionu.

rs