Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. W jaki sposób działa i jak jest zorganizowany?

Słowo Sejm pochodzi od staropolskiego określenia "sjąć się", czyli w wolnym tłumaczeniu „zebrać się”. Już od czasów średniowiecza mieliśmy do czynienia z różnego rodzaju zgromadzeniami, konferencjami i zjazdami, podczas których były organizowane zebrania najważniejszych osobistości w państwie. Nazywano je potocznie sjemem.

Początki tego słowa datuje się na okres po koronacji Władysława Łokietka (po 1320 r.), kiedy to zaczęto używać coraz częściej określenia sjemy walne, co oznaczało zebrania coś rozstrzygające. Z biegiem czasu słowo sjem zostało przekształcone w sejm, ze względu na jego nieregularną odmianę. Było ono bowiem deklinowane według wzoru sjem, ale: sejmu, sejmowi, sejmem, sejmie_ (w l. mn. _sjemy, ale: sejmów, sejmom, sejmami, sejmach).

Zgodnie z Konstytucją RP Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów. Jego zakres działania jest jednak znacznie szerszy. Obejmuje on m.in.:

1. Funkcję ustawodawczą – która odbywa się przez uchwalanie ustaw (w tym również najważniejszego, rocznego dokumentu – budżetu państwa) oraz uchwał, wystosowywania upoważnień dla prezydenta do ratyfikowania bądź wypowiadania ważnych umów międzynarodowych.
2. Funkcję kreacyjną – czyli powoływanie lub odwoływanie organów konstytucyjnych państwa i wchodzących w ich skład osób. Podstawową rolą Sejmu w tym zakresie obowiązków jest udzielanie wotum zaufania Radzie Ministrów, a w przypadku wotum nieufności – prawo do samodzielnego powołania nowego rządu. Inne z ważnych stanowisk, na które Sejm wybiera i powołuje kandydatów, to zastępca przewodniczącego i członkowie Trybunału Stanu, sędziowie Trybunału Konstytucyjnego, członkowie Krajowej Rady Sądownictwa, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka, prezes Najwyższej Izby Kontroli czy też prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych.
3. Funkcję kontrolną – możliwość samodzielnego ustalania przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej stanu faktycznego w sprawach rządu i podporządkowanej mu administracji, z porównaniem go ze stanem nakazanym przez prawo. Odbywa się to m.in. przez komisje śledcze powoływane do rozpatrzenia konkretnej sprawy. Taka komisja zgodnie z przepisami ma ułatwiony dostęp do dokumentów, zyskuje możliwość wzywania osób na świadków czy też lepiej współpracuje z organami śledczymi, np. z prokuratorami. W ramach funkcji kontrolnej posłowie Sejmu RP zyskują także możliwość składania interpelacji i zapytań poselskich. Jak to wygląda w praktyce? Poseł kieruje je do prezesa Rady Ministrów, ministrów, prezesa NIK lub prezesa NBP, a ci w ciągu 21 dni mają obowiązek na nie odpowiedzieć.

460 posłów Sejmu RP jest wybieranych w równych, bezpośrednich i proporcjonalnych głosowaniach, odbywających się w sposób tajny raz na 4 lata. Czteroletnia kadencja Sejmu rozpoczyna się z dniem jego zebrania na pierwsze posiedzenie. Trwa ona natomiast do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

W szczególnych przypadkach może być ona skrócona. Potrzebne jest jednak do tego co najmniej 2/3 ustawowej liczby głosów posłów. Gdy zagłosują oni za skróceniem kadencji, przewidziane w Konstytucji RP jest 45 dni na zorganizowanie nowych wyborów.

Wybory parlamentarne (w tym do Sejmu) organizowane w Polsce są powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne i odbywają się drogą tajnego głosowania przez osoby posiadające czynne prawo wyborcze. Zarządza je prezydent RP nie później niż 90 dni przed zakończeniem kadencji ustępującego Sejmu oraz nie później niż 45 dni od ogłoszenia skrócenia kadencji Sejmu.

Za nadzór wyborów do Sejmu oraz prawidłowości przy prowadzeniu kampanii wyborczych odpowiada Państwowa Komisja Wyborcza (PKW). Do jej zadań należy m.in. powołanie okręgowych i rejonowych komisji wyborczych, a także rozwiązywanie okręgowych, rejonowych i obwodowych komisji wyborczych po wykonaniu ich ustawowych zadań.

Kandydatem na posła do Sejmu w wyborach organizowanych przez PKW może zostać każdy obywatel Polski, który ma prawo wybierania (a więc nie został skazany prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślnie ścigane z oskarżenia publicznego) i najpóźniej w dniu wyborów ukończył 21 lat.

Warto mieć na uwadze to, że poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku. Naruszenie takich zakazów może skutkować pociągnięciem odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Będzie on orzekać w trybie pozbawienia mandatu.

Jeśli chodzi o Sejm, głosowania na kandydatów na posłów odbywają się w okręgach w 16 województwach. To, gdzie kandyduje kandydat, decyduje o tym, czy zmieści się on w określonej puli posłów, którzy wejdą do Sejmu. Na każde z województw przypada różna liczba okręgów wyborczych o zróżnicowanej wielkości. To dlatego liczba przyznawanych mandatów poselskich kształtowała się podczas ostatnich wyborów parlamentarnych następująco:

• mazowieckie – 63 posłów,
• śląskie – 55,
• małopolskie – 41,
• wielkopolskie – 40,
• dolnośląskie – 34,
• łódzkie – 31,
• lubelskie – 27,
• podkarpackie – 26,
• pomorskie – 26,
• kujawsko-pomorskie – 25,
• zachodniopomorskie – 20,
• warmińsko-mazurskie – 18,
• świętokrzyskie – 16,
• podlaskie – 14,
• lubuskie – 12,
• opolskie – 12.

Mandaty w danych okręgach wyborczych przydzielane są według systemu proporcjonalnego na listy okręgowe. Wystawiają je komitety wyborcze partii politycznych i wyborców biorące udział w wyborach. Gdy głosowanie się zakończy, jego wyniki ustalane są na podstawie protokołów w okręgowych komisjach wyborczych.

Podlegają one weryfikacji przez Państwową Komisję Wyborczą. Ta zaś po podsumowaniu danych informuje, które z komitetów wyborczych będą mogły uczestniczyć w podziale mandatów. Takie uprawnienie zyskują te z listy, które przekroczyły 5-procentowy próg wyborczy. Jeśli natomiast w wyborach startują koalicje partii politycznych, wymagane jest natomiast przekroczenie wyższego, bo 8-procentowego progu wyborczego.

Z takich warunków wyłączone są jedynie komitety wyborcze organizacji mniejszości narodowych. Obecnie w Polsce jest to Mniejszość Niemiecka z co najmniej 1 mandatem poselskim.

Podział mandatów w okręgach wyborczych podlega szczególnym regulacjom. Stosowana jest do tego metoda d’Hondta. Polega ona na tym, że mandaty przypadające danej liście uzyskują kandydaci w kolejności otrzymanej liczby głosów. Co jednak w sytuacji, gdy dwóch lub więcej z nich osiągnie taki sam wynik?

O pierwszeństwie wejścia do Sejmu decyduje wówczas większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów uzyskał więcej głosów. Gdy mimo tego nadal jest równość równości, przewodniczący okręgowej komisji wyborczej przeprowadza losowanie.

Na ważność wyborów do Sejmu nie ma wpływu frekwencja, czyli procentowy udział osób, które oddały głos, wśród wszystkich obywateli z prawem do głosowania. Ma ona jedynie znaczenie przy organizowanych w Polsce różnego rodzaju referendach (czego przykładem było głosowanie nad akcesją Polski do Unii Europejskiej).

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ma kilka organów. Te określone przez konstytucję to:

1. Marszałek Sejmu – najwyższy przedstawiciel izby, który stoi na straży praw Sejmu i kieruje jego pracami.
2. Komisje sejmowe – powoływane do rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu, wyrażania opinii i kontroli w zakresie określonym Konstytucją i ustawami. Dzielą się one na:

• komisje stałe,
• komisje nadzwyczajne,
• okomisje śledcze.

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ma także organy wprowadzone przez regulaminy. Są to:

• Prezydium Sejmu – odpowiedzialne przede wszystkim za ustalanie planu pracy Sejmu,
• Konwent Seniorów – zapewniający współdziałanie klubów poselskich w zakresie działalności i toku prac Sejmu.

Po wyborze posłów Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zwołuje posiedzenie Sejmu na dzień przypadający maksymalnie 30 dni po głosowaniu. Pierwszym obradom przewodniczy marszałek senior. Przyjęło się w tradycji, że jest nim najstarszy wiekowo poseł na Sejm.

Podczas pierwszego posiedzenia wybierani są Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie. Będą oni odpowiedzialni za przewodzenie obradom, przestrzeganie prawa przez posłów w ich trakcie oraz reprezentowanie władzy ustawodawczej na zewnątrz.

Podstawowym dokumentem, którego zasady muszą być przestrzegane podczas obrad, jest regulamin Sejmu. Określa organizację wewnętrzną i porządek prac tego organu. Posiedzenia Sejmu są jawne, chyba że wymaga tego dobro państwa. Wówczas posłowie bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów mogą uchwalić tajność obrad.

Sejm rozpatruje przede wszystkim projekty przedkładanych marszałkowi ustaw w trzech czytaniach. Warto w związku z tym nadmienić, że inicjatywa ustawodawcza, czyli prawo do przygotowania i przedkładania marszałkowi Sejmu projektu ustawy, przysługuje posłom, ale także senatorom, prezydentowi RP i Radzie Ministrów.

Jeśli chodzi o projekty obywatelskie, żeby były one rozpatrywane w tej niższej izbie parlamentu, muszą być podpisane dodatkowo przez co najmniej 100 000 obywateli mających prawo do wybierania do Sejmu.

W trakcie rozpatrywania projektów ustaw wnioskodawcom, posłom i Radzie Ministrów przysługuje prawo do wnoszenia poprawek. Głosowanie nad nimi nie musi się odbyć, jeśli uprzednio taka zmiana nie została przedłożona odpowiedniej komisji. Projekt ustawy może być także wycofany całkowicie do czasu zakończenia czytania drugiego projektu.

Ustawy uchwalane są większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (230 z 460). Wyjątkiem są przypadki, gdy Konstytucja przewiduje inną większość. Uchwalona w pierwszym czytaniu ustawa jest przekazywana przez Marszałka Sejmu do drugiej izby parlamentu, tj. Senatu. Musi on w ciągu 30 dni zdecydować o jej losie.

Senatorowie mają trzy możliwości:

• przyjąć ustawę bez zmian
• uchwalić poprawki do ustawy
• odrzucić ustawę w całości

Gdy ustawa nie zostanie rozpatrzona w tym okresie, uznaje się ją za uchwaloną, przez co trafia po raz kolejny do Sejmu. Gdy jednak uchwałą Senatu do tego aktu zostaną wniesione poprawki lub też w całości zostanie on odrzucony, Sejm będzie mógł ją odrzucić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Szczególny uprawnieniem, które ma Sejm, jest decydowanie w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie wojny i o zawarciu pokoju. Warto mieć na uwadze to, że ten organ władzy ustawodawczej może podjąć taką uchwałę jedynie w razie zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umów międzynarodowych (np. z NATO) wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji.

Jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie w związku z trudną sytuacją, o stanie wojny decyduje Prezydent Rzeczypospolitej.

Działalność Sejmu RP podlega regulacji art. 61 Konstytucji RP. Mówi on o tym, że każdy z obywateli ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej, a także osób pełniących funkcje publiczne. Obejmuje ono nie tylko dostęp do dokumentów oraz wstęp do sal kolegialnych, lecz również możliwość rejestracji dźwięku lub obrazu. Szczegółowe zasady udzielania informacji o działalności Sejmu określa jego regulamin.

Zgodnie z nim informacja publiczna na temat Sejmu i jego organów oraz Kancelarii Sejmu (w tym m.in. druków sejmowych, biuletynów z posiedzeń komisji sejmowych, opinii Biura Analiz Sejmowych czy też wyników głosowań) jest na bieżąco aktualizowana na stronie internetowej www.sejm.gov.pl.

To jednak jeszcze nie wszystkie możliwości śledzenia wiadomości na temat tego istotnego organu władzy ustawodawczej. Warto mieć bowiem na uwadze to, że od 2011 r. przebieg wszystkich obrad Sejmu, a także większości komisji oraz podkomisji sejmowych można śledzić na zakładce Transmisje. Gdyby nie udało się zdążyć na przekaz „na żywo”, możliwe jest jego odtworzenie z zapisów archiwalnych. Wystarczy wówczas skorzystać z zakładki Transmisje archiwalne.

Transmitowane nie są jedynie posiedzenia zamknięte. Wyjątkiem są także sytuacje, gdy regulamin Sejmu wprost przewiduje obowiązek obrad komisji w takim trybie. Do tych przypadków zaliczają się posiedzenia Komisji ds. Służb Specjalnych oraz Komisji Etyki Poselskiej.

Sejm RP przygotował także rozwiązania dla osób niepełnosprawnych. Od sierpnia 2012 r. internetowa transmisja z posiedzeń plenarnych Sejmu jest tłumaczona na żywo na język migowy.

Ponadto w zbiorach Biblioteki Sejmowej jest udostępniana dokumentacja papierowa Sejmu (jak np. biuletyny) oraz zapisy nagrań z posiedzeń komisji i podkomisji sejmowych. Dostęp do nich ma każdy obywatel, na takich samych warunkach.

Jeśli zdarzyłoby się, że informacja publiczna nie zostanie opublikowana w Systemie Informacyjnym Sejmu, jest ona udostępniana zainteresowanym osobom na specjalny wniosek składany do Biura Korespondencji i Informacji Kancelarii Sejmu.

Obrady Sejmu RP odbywają się w kompleksie budynków zlokalizowanym w Warszawie, przy ulicy Wiejskiej 4/6/8, nieopodal ulicy Piotra Maszyńskiego oraz Górnośląskiej. Był on budowany w latach 1925–1928 i rozbudowywany w latach 1949–1952.

Głównym miejscem posiedzeń Sejmu jest Sala plenarna. Wyróżnia się ona charakterystycznym wyglądem. W tej sali zbudowanej na bazie półkola znajdują się m.in. dębowe fotele i stoły dla posłów, mediów i gości, dębowe podium i stoły dla władz Sejmu oraz unikalna balustrada wykonana na bazie rysunków architekta Stefana Sienickiego z płaskorzeźbami Aleksandra Żurakowskiego.

Niekiedy do obrad Sejmu RP wykorzystywana jest także Sala Kolumnowa o powierzchni 600 m2 (która swą nazwę zawdzięcza symetrycznie rozstawionym stiukowym kolumnom wspierającym sufit), zlokalizowana na parterze budynku C, na lewo od Holu Głównego.

Tak było przy okazji remontu Sali plenarnej w sierpniu 2010 r., gdy zostało zwołane specjalne posiedzenie Sejmu VI Kadencji związane z usuwaniem skutków powodzi czy też w grudniu 2016 r., gdy w związku z zablokowaniem mównicy i fotela marszałka w głównej Sali posiedzeń nie było możliwe dokończenie obrad.

CZĘSTO ZADAWANE PYTANIA

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej to izba niższa polskiego parlamentu, odpowiedzialna za uchwalanie ustaw i kontrolowanie pracy rządu.

Organami Sejmu RP są Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie Sejmu, Komisja Skarg i Wniosków oraz Komisje Sejmowe.

460 posłów Sejmu RP jest wybieranych w równych, bezpośrednich i proporcjonalnych głosowaniach, odbywających się w sposób tajny raz na 4 lata.

Marszałek Sejmu jest odpowiedzialny za przewodzenie obradom, przestrzeganie prawa przez posłów w ich trakcie oraz reprezentowanie władzy ustawodawczej na zewnątrz.

Regulamin Sejmu to podstawowy dokument, którego zasady muszą być przestrzegane podczas obrad. Określa organizację wewnętrzną i porządek prac tego organu.

Interpelacje i zapytania poselskie to narzędzia kontrolne, które umożliwiają posłom zadawanie pytań rządzącym i uzyskiwanie odpowiedzi na nie.

Komisje śledcze to specjalne komisje powoływane do rozpatrzenia konkretnej sprawy. Mają one ułatwiony dostęp do dokumentów i zyskują możliwość wzywania osób na świadków.

Obywatele mają prawo do uzyskiwania informacji o działalności Sejmu RP, w tym do udziału w posiedzeniach otwartych, dostępu do dokumentów oraz do korzystania z transmisji i archiwów z posiedzeń.

Za naruszenie dyscypliny Sejmu posłowie mogą zostać ukarani m.in. upomnieniem, nagrodą pieniężną, zawieszeniem w prawach poselskich lub pozbawieniem mandatu.

Ustawy mogą być uchwalane w Sejmie w trybie zwykłym lub w trybie pilnym. Tryb pilny umożliwia uchwalenie ustawy w ciągu 3 dni roboczych.

Komisja Skarg i Wniosków zajmuje się rozpatrywaniem skarg i wniosków obywateli oraz podejmuje decyzje w sprawach związanych z działalnością Sejmu.

Komisje Sejmowe zajmują się rozpatrywaniem projektów ustaw, przygotowaniem opinii i raportów, a także przeprowadzaniem kontroli nad działalnością rządu.

Głosowanie w Sejmie odbywa się w sposób tajny lub jawny, w zależności od decyzji Marszałka Sejmu. Głosowanie może być przeprowadzone w trybie elektronicznym lub ręcznym.

Posłowie mają za zadanie reprezentowanie swoich wyborców, uczestniczenie w pracach Sejmu, inicjowanie ustaw i interpelacji, a także kontrolowanie pracy rządu i innych organów władzy publicznej.

rs