Turcja wybierze prezydenta. Ekspertka PISM: to rozgrywka o „ojczyznę”

W pierwszej turze wyborów prezydenckich w Turcji żaden z kandydatów nie uzyskał ponad połowy głosów, co oznacza dogrywkę. Wygrał urzędujący prezydent Recep Tayyip Erdoğan (49,50%), wyprzedzając Kemala Kılıçdaroğlu (44,89%) i Sinana Oğana (5,17%). W najbliższą niedzielę zmierzą się więc dwaj pierwsi. Kluczowe mogą okazać się głosy wyborców tego trzeciego. Kilka dni przed II turą oficjalnie poparł on Erdoğana.

Czy po deklaracji Oğana można już z całą pewnością powiedzieć, że Erdoğan wygra wybory prezydenckie? Co musiałoby się stać, żeby Kemal Kılıçdaroğlu mógł jeszcze marzyć o zwycięstwie?

Nie można tego powiedzieć na 100%, piłka nadal jest w grze, tym bardziej, że Oğan nie posiada skonsolidowanej bazy wyborców. W pierwszej turze wyborów opowiedzieli się za nim zwolennicy rządzącej Partii Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP), ale też opozycji między innymi sympatyzujący z Dobrą Partią (İP). Kılıçdaroğlu przed drugą turą musi zadbać o to, aby nie oddać całości płaszczyzny dyskusyjnej Erdoğanowi, dzięki temu może utrzymać mobilizacje wśród swoich sympatyków.

Jakie, jeśli w ogóle, ma w ręku atuty kandydat opozycji przed II turą głosowania?

Kemal Kılıçdaroğlu przed drugą turą wyborów odrzucił motyw tzw. „polityki miłości” i poszedł w przekaz nacjonalistyczny i antyimigrancki, a to spowodowało, że dla wielu Turków, przestał być wiarygodny, a zaczął być postrzegany jako ten o wielu obliczach, czyli „iki yüzlü”. Kılıçdaroğlu wzmocnił swój przekaz aby dotrzeć do wyborców Sinana Oğana, który w pierwszej turze uzyskał ponad 5% poparcia. Ostatecznie Oğan zadeklarował wsparcie dla Erdoğana, a Kılıçdaroğlu dogadał się z przywódcą Partii Zwycięstwa Ümitem Özdağiem. Özdağ to polityk o radykalnych poglądach, widzi siebie w robi ministra spraw wewnętrznych, który będzie prowadził twardą politykę wobec uchodźców

Dlaczego Erdoğan wygrał I turę i jest faworytem II tury? Co daje mu przewagę nad rywalem? Chodzi o wizję Turcji, o konkretne działania? Czy znaczenie ma to, że kandydata opozycji popierają różne siły, czasem mocno różniące się politycznie?

Erdoğan posiada niewątpliwą przewagę nad swoim kontrkandydatem. Jego ugrupowanie polityczne – czyli AKP podczas wieloletnich rządów zmonopolizowała turecką scenę polityczną i rozwinęła szerokie sieci patronackie. Wraz z przejściem Turcji do systemu prezydenckiego w 2018 roku, Erdoğan pełni centralna rolę w państwie, jego przekaz dominuje w mediach krajowych. Erdoğan i obóz władzy z powodzeniem może wykorzystywać zasoby państwowe na swoją korzyść, ograniczając przy tym pole manewru opozycji.

Jakie znaczenie dla wyniku wyborów prezydenckich będzie miało zwycięstwo związanej z Erdoğanem koalicji w wyborach do parlamentu? Przypomnijmy, że odbyły się one 14 maja, w tym samym dniu, co I tura wyborów prezydenckich…

Zwycięstwo Sojuszu Ludowego w wyborach parlamentarnych, gdzie dominującą rolę pełni Partia Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP) dało Erdoğanowi przewagę mobilizacyjną przed drugą turą wyborów. Co prawda AKP nadal może rozdawać karty, lecz jej samodzielna pozycja słabnie. Obecnie posiadają 35.4% poparcia, to najniższy wskaźnik poparcia od 2002 r. kiedy pierwszy raz doszli do władzy.

Dlaczego Erdoğanowi nie zaszkodziły problemy gospodarcze, w tym wysoka inflacja? Trzęsienie ziemi sprzed paru miesięcy też nie osłabiło urzędującego prezydenta.

Erdoğan dzięki wykorzystaniu retoryki polaryzującej, upowszechnił przekonanie o tym, że ewentualne zwycięstwo Kılıçdaroğlu może zagrozić przetrwaniu kraju. Wykorzystał także funkcjonujące w społeczeństwie obawy związane z niestabilnością rządów koalicyjnych wskazując na przewagę systemu prezydenckiego. Pamiętajmy, że Erdoğan to wytrawny gracz polityczny, wielokrotnie udowodnił, że potrafi obrócić kryzys na swoją korzyść. Wyniki badań sondażowych wskazują, że zwyciężył w siedmiu z dziesięciu miast, gdzie doszło do trzęsienia ziemi. Głosowali na niego konserwatywni wyborcy o stosunkowo niskim statusie ekonomicznym, których nie stać było na przeniesienie się do innych prowincji kraju. Dla nich Erdoğan jest nadal gwarantem stabilności, bo obiecał nowe domy, szpitale, odbudowę infrastruktury.

Czy i jaki wpływ na przebieg wyborów miał i ma „czynnik kurdyjski”? Czy poparcie ze strony co najmniej części partii kurdyjskich pomogło czy zaszkodziło (zaszkodzi) Kılıçdaroğlu?

Kılıçdaroğlu w nieoficjalny sposób uzyskał poparcie prokurdyjskiej HDP i dzięki temu w trakcie pierwszej tury wyborów w zdecydowany sposób zwyciężył między innymi w Diyarbakır - nieoficjalnej stolicy tureckiego Kurdystanu. Niemniej pozyskanie przez niego poparcia Özdağa, który głosi radykalne poglądy, może podczas drugiej tury wyborów zniechęcić wyborców kurdyjskich do Kılıçdaroğlu, a to działałoby na korzyść Erdoğana.

Czy możemy mówić o, w pewnym sensie, starciu dwóch nacjonalizmów? Konserwatywnego i islamskiego Erdoğana ze świeckim, kemalistowskim Kılıçdaroğlu? Jeśli tak, to co taki fakt mówi nam o Turkach? Jest tam w ogóle miejsce na lewicę i liberałów?

Owszem, to słuszne spostrzeżenie. Pierwsza tura pokazała, że była rozgrywka nie o „cebulę” symbolizującą inflację i rosnące ceny w Turcji, lecz o „ojczyznę”. Turcy w znacznej mierze opierają swoją tożsamość na nacjonalizmie. Za tym argumentem przemawia dobry wynik uzyskany przez Sinana Oğana. Jeśli przyjrzymy się wyborom parlamentarnym, to tutaj na uwagę zasługuje nacjonalistyczna Partia Ruchu Narodowego (MHP). Ugrupowanie osiągnęło zdumiewająco dobry wynik - 10,07 % poparcia. To lepszy rezultat od tego, uzyskanego przez opozycyjną Dobrej Partię, także odwołującą się do nacjonalizmu, lecz w wydaniu świeckim, w duchu wartości reprezentowanych przez Atatürka.

Co, jeśli w ogóle, zmieni się po prawdopodobnym zwycięstwie Erdoğana? Będą zmiany w polityce wewnętrznej, ekonomicznej, zagranicznej? W Szwecji nie brak głosów, że po reelekcji Erdoğana zniknie przeszkoda na drodze do NATO. Czy można oczekiwać zmian w polityce wobec Rosji i wobec konfliktu na Ukrainie?

Jeśli Erdoğan będzie kontynuował swoje rządy, to Turcja w dalszym ciągu będzie funkcjonować w systemie prezydenckim, a to w perspektywie długofalowej zwiastuje intensyfikację procesu de-demokratyzacji, co jednocześnie będzie oddalać Ankarę od Unii Europejskiej. W wymiarze polityki wewnętrznej z pewnością kontynuowane będzie formowanie aparatu administracyjnego wokół przywódcy, proces decyzyjny w dalszym ciągu będzie podporządkowany jednostce, co będzie też wpływać na politykę ekonomiczną. Nominacje szefów Banku Centralnego, będą obywać się na podstawie lojalności i podzielaniu wizji prezydenta Turcji. W zakresie polityki zagranicznej będziemy mieć do czynienia z kontynuacją tzw. „dyplomacji przywódczej”, Erdoğan zdaje sobie sprawę, że ze względu na szereg powiązań nie może zrezygnować z utrzymywania dobrych relacji z Rosją, niemniej w dalszym ciągu będzie chciał odgrywać rolę pośrednika w konflikcie między Rosją a Ukrainą. W tym kontekście warto zaznaczyć, że to Stambuł jest najbardziej prawdopodobnym miejscem ewentualnych negocjacji między skonfliktowanymi stronami.

Dziękuję za rozmowę.