Po otrzymaniu szczepionki organizm reaguje tak, jakby został zakażony drobnoustrojem. Nie występują objawy chorobowe, ale układ odpornościowy produkuje odpowiednie przeciwciała i w organizmie powstaje odporność na tę chorobę. Jeśli w przyszłości organizm zostanie zarażony drobnoustrojem, przeciwko któremu przeprowadzono szczepienie, to wytworzone przeciwciała
będą go skutecznie chronić przed zachorowaniem.
We współczesnej medycynie stosuje się kilka typów szczepionek. Ze względu na odpowiedź immunologiczną organizmu wyróżnia się:
- szczepionki swoiste, które zapobiegają określonym chorobom (np. błonica, krztusiec, świnka, różyczka, tężec, odra, wścieklizna),
- szczepionki nieswoiste, które podnoszą ogólną odporność organizmu (np. preparat Panodina lub Westatymina). Pod względem zastosowania formy antygenu szczepionki dzieli się na:
- żywe atenuowane, czyli pozbawione właściwości zakaźnych (np. szczepionka przeciwko różyczce, odrze, śwince),
- zabite (np. szczepionka przeciw krztuścowi),
- zawierające toksoidy, czyli produkty metabolizmu drobnoustrojów, pozbawione zjadliwości, ale mające określone działanie antygenowe (np. szczepionka przeciwko tężcowi, błonicy),
- szczepionki nowej generacji, otrzymywane dzięki inżynierii genetycznej (np. szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B),
- podjednostkowe, gdzie antygen jest połączony z większym nośnikiem, najczęściej białkowym (np. szczepionka zabezpieczająca przed zakażeniem Haemophilus influenzae typu b, bakterią, która wywołuje m.in. zapalenie opon mózgowych i posocznicę).
Ze względu na formę podawanego preparatu wyróżnia się szczepionki:
- płynne, gotowe do użycia (np. przeciwko polio),
- liofilizowane - mają postać proszku, który przed szczepieniem rozpuszcza się w odpowiednim rozpuszczalniku (np. szczepionka przeciwko odrze, różyczce, ospie wietrznej).
Szczepionki można podawać na różne sposoby:
- doustnie (np. przeciwko rotawirusom, chorobie Heinego- Medina),
- domięśniowo (np. szczepionka przeciw pneumokokom),
- śródskórnie (np. przeciw gruźlicy),
- podskórnie (np. szczepionka przeciw ospie wietrznej),
- wziewnie (np. niektóre szczepionki przeciwko grypie).
Ze względu na rodzaj zastosowanego drobnoustroju szczepionki dzieli się na:
- wirusowe (np. przeciw odrze, śwince, różyczce),
- bakteryjne (np. przeciw gruźlicy, pneumokokom), mieszane.
Szczepionki skojarzone
Występują także szczepionki skojarzone, czyli takie, które zawierają różne drobnoustroje. Dzięki swemu składowi powodują wytworzenie w organizmie odporności przed kilkoma chorobami. Mogą być trójskładnikowe (np. przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi czy przeciwko odrze, śwince i różyczce), pięcioskładnikowe (np. szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, chorobie Heinego-Medina i zakażeniom spowodowanym Haemophilus influenzae typu b), a nawet sześcioskładnikowe (przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, chorobie Heinego-Medina, zakażeniom spowodowanym Haemophilus influenzae typu b i wirusowemu zapaleniu wątroby typu B).
Szczepionki skojarzone mają wysoki próg bezpieczeństwa i skuteczności działania. Preparaty są
środkami leczniczymi, dlatego skuteczność i bezpieczeństwo ich działania jest wielokrotnie sprawdzane przed zarejestrowaniem i dopuszczeniem do użytku.
Badania kliniczne każdego leku kontrolują odpowiednie instytucje. W Polsce jest to Narodowy Instytut Leków, a na terenie Unii Europejskiej działa dodatkowo Europejska Agencja ds. Rejestracji Produktów Leczniczych.
Skuteczność działania szczepionek skojarzonych jest porównywalna ze skutecznością szczepionek pojedynczych.
Nie bez znaczenia jest także fakt, że szczepionki skojarzone nie nasilają niepożądanych odczynów poszczepiennych, a nawet je zmniejszają. Często szczepionki skojarzone są lepiej tolerowane przez dzieci. Niewątpliwą zaletą szczepionek skojarzonych jest to, że ograniczają liczbę wkłuć i wizyt u lekarza, co zmniejsza ból i stres nie tylko dziecka, ale i rodziców. Dodatkowo udaje się uniknąć pomyłek i błędów przy podawaniu leku, ułatwiają też prawidłową realizację programu szczepień ochronnych.
Preparaty tego typu nie przeciążają też układu odpornościowego, ponieważ zawierają znacznie mniejszą ilość antygenów.
Szczepionki monowalentne zawierają tylko jeden rodzaj antygenu z drobnoustrojem lub jeden drobnoustrój. Powodują one powstanie odporności przeciwko jednej, konkretnej chorobie zakaźnej (np. szczepionka monowalentna przeciwko tężcowi). Preparaty poliwalentne mogą zawierać kilka serotypów (podtypów) tego samego gatunku drobnoustrojów (np. szczepionka przeciwko grypie) lub też jeden rodzaj drobnoustroju, ale kilka serotypów (np. przeciw brodawczakowi ludzkiemu). Szczepionki poliwalentne uodporniają przeciwko jednej chorobie.
CZYTAJ TEŻ:
Jak czytać wyniki badań laboratoryjnych
Najpiękniejsze polskie uzdrowiska
Piramida zdrowego żywienia
