Sylwia Gawrońska: Wody pitnej kiedyś może nam zabraknąć również w Polsce

Wojciech Szczęsny
Wojciech Szczęsny
Fot. Pixabay
- Chcemy zwrócić uwagę, że działania związane z ratowaniem zasobów wody może podejmować każdy. Warto zacząć od najprostszych działań, takich jak oszczędzanie wody i energii elektrycznej w domu czy niemarnowanie żywności. - mówi Sylwia Gawrońska z Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Sekretariatu Konwencji Ramsarskiej – Krajowy Punkt Kontaktowy Konwencji Ramsarskiej w Polsce. 2 lutego obchodzony jest Światowy Dzień Mokradeł. Tegoroczne hasło brzmi: Działania na mokradłach dla ludzi i przyrody.

Większość Polaków na słowo „mokradło” reaguje odruchowo skojarzeniem z Biebrzańskim Parkiem Narodowym, którego pożar w 2020 roku relacjonowały wszystkie media. W jakiej kondycji są teraz biebrzańskie bagna?
Bagna biebrzańskie mają się relatywnie dobrze. Na pożar patrzyliśmy z przerażeniem, na szczęście objął on zasięgiem powierzchniową część gruntów, czyli nie dotarł do torfu. Gdyby stało się inaczej, pożar byłoby znacznie trudniej ugasić, a jego skutki byłyby znacznie poważniejsze.

Początkowo wśród ekspertów mówiło się właśnie o takim scenariuszu.
Na szczęście pożar został dość szybko ugaszony. Obecnie w Biebrzańskim Parku Narodowym prowadzony jest monitoring, który pokazuje, że przyroda szybko się regeneruje. W pierwszym roku po pożarze ptaków było znacznie mniej niż wcześniej, obecnie jednak sytuacja już się normalizuje. Pomaga fakt, że w ciągu ostatnich dwóch lat opady były w normie, w związku z czym poziom wody sprzyja regeneracji bagien.

Polskie mokradła to jednak nie tylko biebrzańskie bagna. Jakie miejsca tego typu w naszym kraju są szczególnie warte uwagi ze względu na walory przyrodnicze?
Pamiętajmy, że „mokradło” jest bardzo szerokim pojęciem. Wśród najważniejszych typów terenów należy wymienić torfowiska, rzeki, jeziora, ujścia rzek czy morskie obszary przybrzeżne. To wszystko są obszary wodno-błotne. Dziewiętnaście najcenniejszych mokradeł, mających znaczenie międzynarodowe, wpisanych jest na listę Konwencji Ramsarskiej. To m.in. parki narodowe, park krajobrazowy, obszary Natura 2000 czy rezerwaty przyrody. Polskie obszary Ramsar znajdują się m.in. w Narwiańskim Parku Narodowym, Ujściu Wisły, rezerwacie przyrody Stawy Milickie, czy wspomnianym już Biebrzańskim Parku Narodowym. Ale mokradła to nie tylko obszary Ramsar. Cenne obszary znajdują się chociażby w okolicach Warszawy – m.in. właśnie na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego, gdzie organizowaliśmy spacer mokradłowy.

Co można zaobserwować podczas takiego spaceru?
Życie czterdziestu procent gatunków zwierząt jest związanych z mokradłami. Są to przede wszystkim płazy, gady, ptaki i ssaki. To często bardzo rzadkie gatunki ptaków, które w trakcie swoich wędrówek i migracji mogą się zatrzymywać na obszarach związanych z wodą. Poza tym torfowiska magazynują wodę, ale także pomagają zapobiegać powodziom, spłycając falę powodziową. Do tego zapobiegają suszy, bo gromadzą wodę i oddają ją powoli. System korzeniowy roślin na mokradłach wychwytuje makroelementy i chemikalia spływające z pól uprawnych, przez co oczyszcza wodę. Mokradła odgrywają tez istotną rolę w procesie regulacji zmian klimatu. Naukowcy wykazali, że na torfowiskach gromadzi się dwa razy więcej dwutlenku węgla niż w lasach. Mokradła chronimy nie tylko dla przyrody, lecz także dla nas, ludzi. Jesteśmy w dużym stopniu zależni od tych cennych obszarów.

Tegorocznym hasłem „Światowego Dnia Mokradeł” przypadającego w środę 2 lutego są działania na mokradłach dla ludzi i przyrody. Jak to konkretnie rozumieć?
W tym roku chodzi głównie o wezwanie do działań, które można podejmować na różnych polach. Działania może podjąć każdy – od pojedynczego obywatela po decydentów politycznych. W ramach Światowego Dnia Mokradeł odbywa się wiele wydarzeń edukacyjnych. W ostatni weekend Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska wspólnie z Kampinoskim Parkiem Narodowym zorganizowała spacer po Puszczy Kampinoskiej i jej bagnach. Przewodnik Parku opowiadał m.in. o działaniach podejmowanych przez Park na rzecz ochrony mokradeł. Na terenie Parku, z czego nie każdy zdaje sobie sprawę, są bardzo ciekawe obszary wodno-błotne - bagna, olsy, podmokłe łąki. Wiem, że wydarzenia organizują też inni – np. Park Narodowy Ujście Warty. Park ten jest przede wszystkim obszarem ochrony ptaków. Tam też zaplanowano warsztaty i spotkania. Centrum Ochrony Mokradeł organizuje wydarzenie online dotyczące obszarów mokradłowych na Bliskim Wschodzie. Pandemia spowodowała, że ludzie rzadziej przemieszczają na duże odległości i bardziej otwierają się na tereny zielone znajdujące się w najbliższej okolicy. Uważamy, że warto jest uwrażliwiać na znaczenie i piękno mokradeł, edukować. Zachwyt mokradłami może zacząć się od doświadczenia, czyli spaceru, do czego zachęcam. Chodzi o to, żeby mokradła docenić i podjąć działania pożyteczne dla tych ekosystemów.

Jak docenić mokradła zimą?
Może się wydawać, że obecna pogoda nie sprzyja wyprawom, ale zima jest bardzo ciekawym okresem do obserwacji przyrody, bo w lasach łęgowych i olsach nie ma liści, więc dosyć łatwo jest zaobserwować gatunki zwierząt występujące na tych terenach. Jeśli jest śnieg, możemy też starać się tropić zwierzęta, ale tak, żeby ich nie płoszyć i nie niepokoić. Zimą możemy obserwować ptaki wodno-błotne, których jest dużo - kaczki, łyski czy łabędzie. Gromadzą się one na rzekach i zbiornikach wodnych tam, gdzie nie ma pokrywy lodowej.

To raczej nie pomoże w ich ochronie?
Jest wiele konkretnych działań podejmowanych przez różne instytucje. W tym miejscu można wskazać chociażby na działania regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, dzięki którym odtwarzane są naturalne warunki hydrologiczne cennych siedlisk przyrodniczych. W tym celu np. buduje się obiekty małej retencji. Ale edukacja też jest bardzo ważna. Tak naprawdę dopiero zaczynamy trudny proces budowania świadomości społecznej i zmiany pewnych przekonań. Przez wieki mokradła traktowano jako przeszkodę w rozwoju osadnictwa. Dlatego takie tereny były zwyczajowo osuszane. Było tak chociażby na terenie obecnej Białołęki, dzielnicy Warszawy, którą odwadniano przynajmniej od czasów Zygmunta III, a może i Bony Sforzy. Kiedyś przez Warszawę płynęło wiele rzek, które zostały skanalizowane albo wyschły. Mówienie o pokochaniu mokradeł może wydawać się infantylne, ale każdy, kto odwiedzi mokradło prawdopodobnie się nim zachwyci. Jako przykład można podać Stawy Milickie, które są chyba jedynym obszarem w Polsce, gdzie jelenie urządzają rykowisko na stawach. Obserwacja tego zjawiska to fantastyczne doświadczenie. Stawy Milickie na pewno są też bardzo ważnym obszarem w okresie migracji.

Z kim współpracuje Polska w zakresie międzynarodowej ochrony mokradeł?
Nasze państwo jest od 1978 stroną Konwencji Ramsarskiej na rzecz ochrony i zrównoważonego użytkowania wszystkich mokradeł poprzez działania na szczeblu krajowym i lokalnym oraz współpracę międzynarodową. Sygnatariuszami Konwencji są 172 kraje, czyli prawie wszystkie kraje świata. Dwa lata temu do tego grona dołączyła nawet Korea Północna. Pierwotnie głównym założeniem Konwencji była ochrona miejsc ważnych dla ptaków podczas przelotów. Obecnie większą uwagę przywiązuje się do ochrony torfowisk jako regulatorów zmian klimatu. Wszystkie strony Konwencji spotykają się raz na trzy lata i ustalają konkretny plan działań na przyszłość.

Możemy mówić o jakichś konkretnych inicjatywach międzynarodowych?
Konwencja zachęca do tworzenia regionalnych inicjatyw. Polska jest członkiem „Carpatian Wetland Initiative”. W jej ramach państwa, które znajdują się w łuku Karpat, kontaktują się ze sobą po to, żeby prowadzić wspólne projekty i badania. Strony Konwencji tworzą wspólnie transgraniczne obszary Ramsar. Takie obszary muszą znajdować się na styku co najmniej dwóch państw. W Polsce mamy dwa takie obszary, są to subatlantyckie torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym, które mają swój odpowiednik po czeskiej stronie granicy oraz Dolina rzeki Izery, znajdujący się w Górach Izerskich. Utworzyliśmy też grupę wspierającą Generalnego Dyrektora Ochrony i Środowiska w zakresie działań, czyli Komitet Mokradłowy, który skupia naukowców, organizacje pozarządowe oraz czołowe resorty, które mają swoje kompetencje w zakresie ochrony wód.

Podsumowując, głównym przesłaniem Światowego Dnia Mokradeł jest uświadomienie zwykłych obywatel co do ich piękna?
Piękno to jedno, ale usługi świadczone człowiekowi przez mokradła to drugie – znacznie ważniejsze. Tylko jeden procent światowych zasobów wody nadaje się do picia. Musimy tę wodę wykorzystywać mądrze. Powtórzę – należy ograniczyć konsumpcyjny styl. Pozyskiwanie wszystkich materiałów odbywa się kosztem wody. Warto o tym pamiętać. Proszę zwrócić uwagę na coraz dotkliwsze susze, które nawiedzają nasz kraj. Kiedyś tej wody może nam po prostu zabraknąć. Rozmaite siedliska się przesuszają, nie zalega też pokrywa śnieżna, a do tego dochodzi występowanie nowych inwazyjnych gatunków obcych, które zabierają składniki pokarmowe i przestrzeń naszym rodzimym gatunkom. Inwazyjne nawłocie i rdestowce, pojawiające się na przykład w dolinach rzecznych, nie pozwalają innym gatunkom przetrwać, bo rozrastają się w bardzo szybkim tempie i całkowicie zacieniają przestrzeń znajdującą się pod nimi. W ten sposób wypierają rodzime gatunki tworząc zupełnie nowy monokulturowy ekosystem. W takich obszarach nie możemy już mówić o różnorodności biologicznej.

Ten proces można odwrócić?
Trzeba zrobić wszystko, żeby obszary wodno-błotne chronić. To jest wspólna odpowiedzialność. Chcemy podkreślić, że działania związane z ratowaniem zasobów wody może podejmować każdy. Warto zacząć od najprostszych działań, takich jak oszczędzanie wody i energii elektrycznej w domu – tu z pomocą mogą przyjść programy Moja Woda i Mój Prąd, czy niemarnowanie żywności. Każdy może dołożyć swoją cegiełkę. Do sadzenia roślin doniczkowych możemy wykorzystywać kompost zamiast torfu. Możemy też gromadzić wodę deszczową i podlewać nią ogródki. Trawniki warto obsiać ziołami i dzięki temu zmniejszyć częstotliwość koszenia trawy, a przy okazji zwiększyć różnorodność biologiczną.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Michał Pietrzak - Niedźwiedź włamał się po smalec w Dol. Strążyskiej

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na i.pl Portal i.pl