Protest wyborczy w Polsce. Kluczowe aspekty, zasady i przepisy dotyczące wnioskowania i rozpatrywania

Protest wyborczy to wniosek dotyczący wyborów skierowany do właściwego sądu. Opisywane są w nim wszelkie nieprawidłowości, które wyborca zauważył w związku z przeprowadzeniem głosowania. Można się w nim domagać unieważnienia całości wyborów, ale także podważyć ich wiarygodność w okręgu lub w stosunku do konkretnej osoby. Prawo do przygotowania i przesłania protestu wyborczego ma każda osoba umieszczona w spisie wyborców. Skarg wyborczych nie mogą składać osoby prawne, jak np. stowarzyszenia lub fundacje, ponieważ nie są one uprawnione do głosowania. Protesty wyborcze to podstawowy instrument weryfikacji wyborów w Polsce.

Podstawowe uregulowania prawne dotyczące protestów wyborczych znajdują się w art. 82-83 ustawy Kodeks wyborczy. Zgodnie z nimi wniosek w sprawie unieważnienia wyników głosowania można złożyć w przypadku dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI Kodeksu karnego, jeśli miało to wpływ na przebieg głosowania, jak i ustalenia wyników głosowania.

Drugi z przypadków, w którym protest wyborczy jest zasadny, to taki, gdy doszło do naruszenia przepisów Kodeksu wyborczego dotyczących głosowania lub ustalenia jego wyników.

Jeśli chodzi o przestępstwa przeciw wyborom, Kodeks karny wymienia ich 5 rodzajów. Dotyczą one głosowania do Sejmu, do Senatu, w sprawie wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyborów do Parlamentu Europejskiego, wyborów organów samorządu terytorialnego lub referendum. Mogą one podlegać oprotestowaniu przez głosującego. Są to:

1. Naruszenia przebiegów wyborów przez m.in.:

   • sporządzanie listy kandydujących lub głosujących z pominięciem uprawnionych lub wpisaniem nieuprawnionych,

   • używanie podstępów w celu nieprawidłowego sporządzenia listy kandydujących lub głosujących, protokołów lub innych

     dokumentów wyborczych albo referendalnych,

   • niszczenie, uszkadzanie, ukrywanie, przerabianie lub podrabianie protokołów albo innych dokumentów wyborczych,

   • nadużycia lub dopuszczanie do nadużyć (np. jako członek Komisji wyborczej) przy przyjmowaniu albo obliczaniu głosów,

   • odstępowanie innej osobie przed zakończeniem głosowania niewykorzystanej karty do głosowania lub pozyskanie od innej

     osoby w celu wykorzystania w głosowaniu niewykorzystanej karty do głosowania,

   • nadużycia w sporządzaniu list z podpisami obywateli zgłaszających kandydatów w wyborach lub inicjujących referendum.

2. Zakłócenie przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem przebiegu wyborów przez przeszkadzanie m.in. w:

   • odbywaniu zgromadzeń poprzedzających głosowanie,
   • swobodnemu wykonywaniu praw do kandydowania lub głosowania,
   • głosowaniu lub obliczaniu głosów,
   • sporządzaniu protokołów lub innych dokumentów wyborczych po głosowaniu.

3. Bezprawne naruszenie swobody głosowania – wywieranie wpływu na sposób głosowania osoby uprawnionej albo zmuszanie jej do głosowania lub powstrzymania się od głosowania przez przemoc, groźbę bezprawną albo nadużycie stosunku zależności.

4. Łapownictwo wyborcze obejmujące:

   • przyjmowanie korzyści majątkowych lub osobistych albo żądanie takiej korzyści za głosowanie w określony sposób,
   • udzielanie korzyści majątkowej lub osobistej osobie uprawnionej do głosowania, aby skłonić ją do głosowania w określony sposób lub za głosowanie w określony sposób.

5. Naruszenie tajności głosowania – ujawnianie wbrew woli głosów wyborczych wskazanego głosującego osobom trzecim.

Kary za takie przestępstwa są surowe. Kształtują się one następująco:

• Naruszenie przebiegu wyborów – pozbawienie wolności do lat 3.
• Zakłócenie przebiegu wyborów – pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
• Bezprawne naruszenie swobody głosowania – pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
• Łapownictwo wyborcze – pozbawienie wolności od 3 miesięcy do 5 lat lub przy mniejszej wadze czynu – grzywna, ograniczenie lub pozbawienie wolności do 2 lat.
• Naruszenie tajności głosowania – grzywna, ograniczenie lub pozbawienie wolności do 2 lat.

Gdzie złożyć protest wyborczy? Odpowiedź na to pytanie znajduje się w Kodeksie wyborczym. Kwestię tego, gdzie jest wnoszony protest wyborczy i w jaki sposób jest on rozpatrywany, są uzależnione od rodzaju głosowania. Inaczej kształtują się one, jeśli chodzi o wybory do jednostek samorządu terytorialnego, władzy ustawodawczej, europosłów czy też na prezydenta.

Jeśli chodzi o wybory do Sejmu i Senatu RP, a także do Parlamentu Europejskiego, regulują to art. 241-246 Kodeksu wyborczego. W takim przypadku skargę wnosimy na piśmie do Sądu Najwyższego w terminie do 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą (PKW) w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Pismo powinniśmy nadać za pośrednictwem placówki pocztowej. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy jesteśmy wyborcą przebywającym za granicą lub na polskim statku morskim. Wówczas odpowiednie pismo składamy właściwemu terytorialnie konsulowi lub kapitanowi statku. Oprócz tego, gdy wniosek przekazuje za naszym pośrednictwem inna osoba, dołączymy do niego zawiadomienie o ustanowieniu swojego pełnomocnika zamieszkałego w kraju lub pełnomocnika do doręczeń zamieszkałego w kraju, pod rygorem pozostawienia protestu bez biegu.

Jeśli chodzi o skargę na wybory do Sejmu i Senatu RP lub Parlamentu Europejskiego, Sąd Najwyższy rozpatruje protest w składzie 3 sędziów w postępowaniu nieprocesowym. Następnie wydawana jest opinia w formie postanowienia. Musi ona zawierać obowiązkowo ustalenia co do zasadności zarzutów protestu oraz ocenę, czy przestępstwo przeciwko wyborom lub naruszenie przepisów kodeksu mogło istotnie wpłynąć na wynik wyborów.

Z kolei na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Państwową Komisję Wyborczą oraz opinii wydanych w wyniku rozpoznania protestów Sąd Najwyższy rozstrzyga o ważności wyborów oraz o ważności wyboru posła lub senatora, przeciwko któremu wniesiono protest.

W takim przypadku Sąd Najwyższy orzeka już w składzie całej właściwej izby. Takie rozstrzygnięcie musi nastąpić nie później niż w 90. dniu po dniu wyborów, na posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego i Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej. Po ogłoszeniu uchwały mogą być przeprowadzone częściowe lub ponowne wybory w całości, w zależności od skali problemu.

Kwestię składania skargi, jeśli chodzi o wybory prezydenckie, regulują przepisy art. 321-325 Kodeksu wyborczego. Zgodnie z nimi protest przeciwko wyborowi osoby na stanowisko Prezydenta Rzeczypospolitej musi być także wniesiony drogą pocztową do Sądu Najwyższego. W tym przypadku termin na złożenie odpowiedniego pisma jest jednak dłuższy, bo wynosi 14 dni od dnia podania wyników wyborów do publicznej wiadomości przez Państwową Komisję Wyborczą.

Podobnie jak to jest w przypadku wyborów parlamentarnych, gdy po głosowaniu przebywamy za granicą lub na polskim statku morskim, nasz protest musi zostać złożony odpowiednio właściwemu terytorialnie konsulowi lub kapitanowi statku, z ewentualnymi zaświadczeniami o pełnomocniku, jeśli takowy istnieje.

Tak samo jak w przypadku oprotestowania wyników wyborów parlamentarnych i do Parlamentu Europejskiego, Sąd Najwyższy rozpatruje skargę wyborczą w składzie 3 sędziów w postępowaniu nieprocesowym. Po rozpoznaniu protestów rozstrzyga o ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, orzekając w składzie całej właściwej izby. Uchwała w tej sprawie jest podejmowana w ciągu 30 dni od dnia podania wyników wyborów do publicznej wiadomości przez Państwową Komisję Wyborczą, na posiedzeniu z udziałem Prokuratora Generalnego i Przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej.

Gdy zgodnie z nią zostanie uznana nieważność wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, przeprowadzane jest ponowne głosowanie, na podstawie postanowienia Marszałka.

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Portal i.pl codziennie. Obserwuj i.pl!

Składanie skarg na wyniki wyborów do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego regulują natomiast przepisy art. 392-398 Kodeksu wyborczego. Zgodnie z nimi skargę wyborczą można wnieść na piśmie do właściwego sądu okręgowego za pośrednictwem właściwego sądu rejonowego. Jest na to 14 dni od dnia podania do publicznej wiadomości przez komisarza wyborczego wyników wyborów na obszarze województwa.

Sąd okręgowy rozpoznaje protesty wyborcze w postępowaniu nieprocesowym. Ma na to jednak aż 30 dni po upływie terminu do wnoszenia protestów. Orzeka w składzie 3 sędziów, z udziałem komisarza wyborczego, przewodniczących właściwych komisji wyborczych lub ich zastępców. Rozpoznając takie skargi, rozstrzyga o ważności wyborów oraz o ważności wyboru radnego. Orzekając o nieważności wyborów lub o nieważności wyboru radnego, stwierdza wygaśnięcie mandatów oraz postanawia o przeprowadzeniu wyborów ponownych lub o podjęciu innych, niezbędnych czynności wyborczych.

Co niezwykle istotne i nie pojawia się w przypadku skarg w innych rodzajach wyborów, na orzeczenia sądu okręgowego, wnoszącym protest wyborczy, komisarzowi wyborczemu, przewodniczącemu właściwej komisji wyborczej lub jego zastępcy przysługuje, w ciągu 7 dni od daty doręczenia, zażalenie do właściwego sądu apelacyjnego. Rozpoznaje on wówczas sprawę w ciągu kolejnych 30 dni.

Od takiego postanowienia sądu apelacyjnego nie przysługuje już jednak inny środek prawny. O zakończeniu postępowania jeśli chodzi o protest przeciwko ważności wyborów do danej rady lub ważności wyboru radnego tej rady i o treści ostatecznych orzeczeń sąd zawiadamia niezwłocznie wnoszącego protest, wojewodę, komisarza wyborczego i przewodniczącego właściwej komisji wyborczej. Ponowne przeprowadzenie wyborów zarządza wojewoda w ciągu 7 dni od dnia zakończenia postępowania sądowego.

Częstym pytaniem, które zadają sobie głosujący obywatele, jest to, ile musi być protestów wyborczych, żeby zmienić wynik wyborów. W kodeksie wyborczym pojawia się sformułowanie „wpływ na wynik wyborów”. Można je zinterpretować w ten sposób, że naruszenie przepisów musiałoby mieć taką skalę, żeby zmienić wynik.

Nie musi to być zatem jednoznaczne z tym, że do zmiany wyników lub konieczności przeprowadzenia ponownych głosowań Sąd Najwyższy lub sądy rejonowe muszą otrzymać i uznać kilkaset tysięcy protestów wyborczych. Z taką sytuacją mamy zwykle do czynienia przy głosowaniach decydujących o wyborze 1 z 2 kandydatów na skalę ogólnopolską (najczęściej zatem – prezydenckich).

Przed rozpatrzeniem kwestii, jak napisać protest wyborczy, warto zwrócić uwagę na jego rozpatrywanie w niedawno przeprowadzonym głosowaniu. Ostatnie powszechne wybory w Polsce odbyły się w 2020 r. Do Sądu Najwyższego wpłynęło po nich wówczas łącznie około 5,8 tys. protestów, z których wszystkie rozpatrzył. Jedynie 92 z nich zostało uznanych za zasadne. Sąd Najwyższy ocenił jednak, że nie miały one wpływu na sam wynik wyborów.

Większość z nich dotyczyła odmiennego sposobu traktowania kandydatów przez media publiczne. Ze względu na to, że takie skargi były tożsame, rozpoznawano je wspólnie. Jako niespełniające warunków formalnych, pozostawiono je jednak bez dalszego biegu.

Jak napisać protest wyborczy? To pytanie, które zadaje sobie wielu wyborców, którzy przygotowują się do kolejnych głosowań – do Sejmu i Senatu RP jesienią 2023 r. i do europarlamentu – na wiosnę 2024 r. Prawidłowo sporządzona skarga musi zawierać wszystkie niezbędne elementy. Najważniejsze z nich to:

1. Podstawa prawna – jest nią Kodeks wyborczy: art. 82 § 1 pkt. 1, jeśli doszło do przestępstwa wyborczego, lub art. 82 § 1 pkt. 2, jeśli doszło do naruszenia przepisów Kodeksu.
2. Zarzut – czyli opis tego, co się zdarzyło w trakcie wyborów oraz jaki miało naszym zdaniem wpływ na ich wynik.
3. Opisanie dowodów – czyli świadków, dokumentów, nagrań, które potwierdzą jednoznacznie to, co się zdarzyło. Jeśli nie mamy dostępu do takich dowodów (np. spisu wyborców), musimy wskazać, że chcemy, aby to sąd taki dowód przeprowadził i dlaczego o to prosimy.
4. Wniosek o stwierdzenie nieważności wyborów ze wskazaniem ich rodzaju – na przykład przeciwko ważności wyboru wskazanego kandydata w wyborach parlamentarnych na Sejm RP.
5. Podstawowe dane pisma procesowego – dane wyborcy: imię, nazwisko (protest nie może być anonimowy), miejsce zamieszkania i numer PESEL, miejscowość, data, nazwa sądu, do którego kierowany jest protest, rodzaj pisma (najlepiej w nagłówku) – protest wyborczy, wymienienie pozostałych uczestników postępowania tj. Prokuratora Generalnego i Przewodniczącego właściwej Komisji Wyborczej, umieszczenie podpisu wnoszącego lub pełnomocnika.

Co niezwykle ważne, protest wyborczy musi być wniesiony na piśmie w terminach określonych przepisami Kodeksu wyborczego, w zależności od rodzaju wyborów. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem będzie nadanie pisma na poczcie, za potwierdzeniem odbioru, lub też złożenie w biurze podawczym właściwego Sądu. Musimy jedynie pamiętać o tym, że protesty wyborcze składane mailem, serwisem ePUAP czy też faxem nie będą rozpatrywane. Istotne jest to, że wyborca nie ponosi z tytułu takiego protestu żadnych opłat i dodatkowych kosztów sądowych.

dś