Rzeczoznawcy MEN bez kontroli. NIK ujawnia nieprawidłowości w dopuszczaniu podręczników

Rzecznik praw obywatelskich wystąpił do ministry edukacji Barbary Nowackiej w związku z raportem Najwyższej Izby Kontroli dotyczącym dopuszczania podręczników do użytku szkolnego w latach 2020-2022, opublikowanym w styczniu 2023 r. Wcześniej RPO w sprawie dopuszczania podręczników do użytku szkolnego w związku z raportem NIK wystąpił do ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka.

Aby przygotowana przez autora i wydawnictwo książka stała się podręcznikiem, musi ją do użytku szkolnego dopuścić resort edukacji. Procedura jest wieloetapowa. Resort otrzymuje tzw. prototyp podręcznika i wyznacza recenzentów. Sporządzają oni opinie, które mogą one być: pozytywne, pozytywne warunkowo i negatywne. Pozytywnie zakończona procedura kończy się otrzymaniem numeru dopuszczenia i tym samy książka staje się podręcznikiem dopuszczonym do użytku szkolnego.

Przeczytaj też: Okno transferowe, ruch kadrowy, a braki jak były, tak są. Pierwszy tydzień września minął, nauczycieli wciąż brakuje

W raporcie NIK można przeczytać, że choć MEiN dopuszczał podręczniki do użytku szkolnego zgodnie z przepisami, to proces wyboru rzeczoznawców do opiniowania podręczników był nieprzejrzysty. Nie ustalono zasad ani kryteriów wyłaniania takich osób. W praktyce - jak podała NIK - o wyborze rzeczoznawców decydowały wiedza, doświadczenie i subiektywne opinie pracowników ministerstwa edukacji. Brak procedur skutkował m.in. opiniowaniem podręczników przez ograniczoną liczbę ekspertów. Jedynie 189 spośród 792 rzeczoznawców do kształcenia ogólnego, wpisanych na listę prowadzoną przez ministerstwo, miało możliwość zaopiniować zgłoszone podręczniki. Niektórzy sporządzali opinie wielokrotnie, co - w ocenie NIK - może prowadzić do zarzutów faworyzowania konkretnych osób.

RPO w wystąpieniu do szefowej MEN przypomniał odpowiedź udzieloną mu w ub.r. przez ówczesnego ministra Przemysława Czarnka. Podano w niej, że kryteriami wyboru rzeczoznawców do opiniowania konkretnego podręcznika, którymi kierowali się pracownicy ministerstwa była dyspozycyjność czasową rzeczoznawców, brak przesłanek wykluczających możliwość sporządzenia opinii o podręczniku, możliwość wskazania rzeczoznawców specjalizujących się w danym obszarze oraz możliwość wskazania osoby z tytułem naukowym. Poinformowano także, że nie ma ani prawnej, ani faktycznej możliwości weryfikacji prawdziwości oświadczeń o braku przesłanek do wyłączenia rzeczoznawcy z opiniowania podręcznika i podstaw do ich kwestionowania.

Rzecznik zwrócił się do ministry Nowackiej o odniesienie się do raportu NIK, w szczególności do potrzeby weryfikacji oświadczeń składanych przez rzeczoznawców i o informację na temat zmian podstaw programowych.

Odpowiadając rzecznikowi, szefowa MEN poinformowała, że stanowisko resortu do wyników kontroli NIK jest aktualne. Powtórzyła, że MEN nie ma możliwości ani prawnych, ani faktycznych, weryfikacji prawdziwości oświadczeń składanych przez rzeczoznawców. Nie ma też podstaw do ich kwestionowania, chyba że pojawi się informacja podważająca złożone przez rzeczoznawcę oświadczenie.

Przypomniała, że zgodnie z ustawą o systemie oświaty rzeczoznawca nie może opiniować podręcznika, jeżeli: jest autorem lub współautorem podręcznika, który jest przeznaczony do tych samych zajęć edukacyjnych na tym samym etapie edukacyjnym; jest małżonkiem, krewnym lub powinowatym osoby składającej wniosek o dopuszczenie podręcznika; pozostaje z podmiotem składającym wniosek w takim stosunku prawnym lub faktycznym, że może to budzić uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności. Ustawa zobowiązuje też rzeczoznawcę do złożenia, przed sporządzeniem opinii o podręczniku, oświadczenia, że nie zachodzą przesłanki wykluczające możliwość opiniowania podręcznika przez rzeczoznawcę.

– Przepisy ustawy o systemie oświaty nie nakładają na organ obowiązku weryfikowania takiego oświadczenia. Oświadczenia rzeczoznawca nie składa też pod rygorem np. odpowiedzialności karnej. Organ, przyjmując oświadczenie rzeczoznawcy, zakłada jego prawdziwość. Zaznaczyć należy, że obowiązujące przepisy nie określają narzędzi, przy pomocy których organ miałby weryfikować złożone przez rzeczoznawców oświadczenia – czytamy w odpowiedzi.

Odnosząc się zaś do kwestii zmian podstaw programowych kształcenia ogólnego ministra edukacji poinformowała RPO, że choć od 1 września br. w klasach IV–VIII szkoły podstawowej oraz wszystkich klasach szkół ponadpodstawowych obowiązują podstawy programowe z uszczuplonym o ok. 20 proc. zakresem treści nauczania, to zmiany zostały przygotowane tak, aby nie było konieczności wymiany podręczników. Wyjaśniła, że w roku szkolnym 2024/2025 i w latach kolejnych uczniowie mogą korzystać z dotychczasowych podręczników.

Nowacka poinformowała też, że wdrażanie kompleksowej reformy podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego jest zaplanowane od 2026 roku. Wcześniej, bo od września 2025 r. planowane jest wdrożenie dwóch nowych przedmiotów szkolnych: edukacji obywatelskiej (która zastąpi historię i teraźniejszość, likwidowaną sukcesywnie od 1 września 2024 r.) i edukacji zdrowotnej (która zastąpi zajęcia wychowanie do życia w rodzinie). Podała, że przedmiot edukacja zdrowotna będzie dla uczniów obowiązkowy. Przekazała też, że projekty podstaw programowych nowych przedmiotów przekazane zostaną do konsultacji publicznych jesienią tego roku.

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Strefę Edukacji codziennie. Obserwuj StrefaEdukacji.pl!