Trybunał Konstytucyjny zdecydował o wezwaniu MSZ do udziału w sprawie immunitetu obcych państw przed polskimi sądami

Na razie nie ma kolejnego terminu sprawy. Jak poinformowała prezes TK Julia Przyłębska, data kontynuacji rozprawy zostanie wyznaczona z urzędu.

TK rozpoczął w składzie pięciorga sędziów badanie wniosku posłów PiS odnoszącego się do dwóch przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (Kpc), z których wywodzi się zasadę immunitetu sądowego obcych państw w sprawach o odszkodowania z tytułu m.in. zbrodni wojennych. Oznacza on, że w Polsce ewentualny pozew o odszkodowanie od kraju obcego za zbrodnie wojenne musiałby zostać odrzucony.

We wtorek przed Trybunałem swoje stanowiska przedstawili przedstawiciele wnioskodawców, Sejmu oraz Prokuratora Generalnego, rozpoczęto też fazę pytań sędziów do uczestników sprawy.

W złożonym pod koniec 2020 r. wniosku posłowie PiS zaznaczali, że "powołując się na zwyczaj międzynarodowy dotyczący immunitetu sądowego państwa, sądy powszechne w Polsce odmawiają przyjęcia do rozpoznania spraw dotyczących dochodzenia od obcego państwa roszczeń z tytułu zbrodni wojennych, ludobójstwa i zbrodni przeciwko ludzkości, w szczególności dochodzenia odszkodowań w tym zakresie".

W praktyce okazuje się, że najwięcej odszkodowań za działania III Rzeszy dostali sami Niemcy, mniejszą kwotę państwa Europy Zachodniej, zaś Europa Środkowa i Wschodnia została de facto i de iure pominięta w tych odszkodowaniach - mówił we wtorek przed TK reprezentujący wnioskodawców poseł Arkadiusz Mularczyk (PiS), wskazując na obecną "asymetrię" w wypłacie przez Niemcy odszkodowań za zbrodnie II wojny światowej.

Jak dodał Mularczyk, w Polsce "z racji tragicznej historii ciągle istnieje szereg grup społecznych znajdujących się w sytuacji, kiedy zamknięcie im możliwości pozwania obcego państwa w kraju spowoduje brak jakiejkolwiek możliwości uzyskania odszkodowania za popełnione na ich osobach zbrodnie wojenne".

Jednocześnie poseł PiS zastrzegał, że intencją wniosku nie jest eliminacja immunitetu przysługującego obcym państwom przed pozwami cywilnymi, tylko jego "zawężenie" w odniesieniu do spraw zbrodni wojennych.

Sędzia Krystyna Pawłowicz, która jest sprawozdawcą w tej sprawie, pytała m.in. o skutki - także w aspekcie międzynarodowym - ewentualnego wyroku stwierdzającego niekonstytucyjność zaskarżonych przepisów we wnioskowanym zakresie.

Jeśli TK uznałby racje wnioskodawców w tej sprawie, to spór sądowy wytoczony przez polskiego obywatela przed polskim sądem o roszczenie odszkodowawcze i zakończony pozytywnym dla powoda wyrokiem, tworzy sytuację, że wtedy państwo polskie zobowiązane byłoby do doprowadzenia do egzekucji tego wyroku - odpowiedział drugi z przedstawicieli wnioskodawców, poseł Marek Ast (PiS).

Sędzia Pawłowicz zapytała w związku z tym o ewentualny międzynarodowy skutek dla Polski takiego wyroku "na zasadzie wzajemności w sytuacji wnoszenia podobnych sporów przed sądami amerykańskimi".

Nie przypominam sobie sytuacji, aby w minionym wieku Polska była agresorem popełniającym zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości, a w tej sytuacji ten skutek byłby żaden - ocenił w odpowiedzi Ast.

Większość pytań sędziów odnosiło się do kwestii istoty zaskarżonych przepisów i tego, na ile immunitet obcych państw w sprawach cywilnych wynika z tych przepisów, a na ile z prawa i zwyczaju międzynarodowego. W przypadku tej drugiej ewentualności przepisy polskiego Kpc miałyby bowiem tylko charakter proceduralny.

Przedstawiciele Sejmu i Prokuratora Generalnego podtrzymali we wtorek pisemne stanowiska złożone przez te organy. W stanowiskach tych PG i Sejm wnieśli, aby jeden z dwóch zaskarżonych przepisów Kpc uznać za niekonstytucyjny "w zakresie, w jakim bezwarunkowo nakazuje odrzucenie pozwu lub wniosku albo umorzenie postępowania w sprawach dotyczących zbrodni wojennych, ludobójstwa i zbrodni przeciw ludzkości", zaś w pozostałej części sprawę umorzyć. Zgodnie z przepisem, który według tych organów jest niekonstytucyjny sąd ma bowiem brać pod rozwagę kwestię immunitetu z urzędu w każdym stanie sprawy, a w razie stwierdzenia istnienia takiego immunitetu sąd ma odrzucić pozew.

Z kolei w pisemnej opinii Krajowej Rady Sądownictwa oceniono, że należy podać w wątpliwość obowiązywanie immunitetu państwa w sprawie cywilnej odszkodowawczej stanowiącej przecież jedynie element szerszej odpowiedzialności za zbrodnie wojenne, ludobójstwa i zbrodnie przeciw ludzkości. Jednocześnie KRS zaznaczyła, że liczy na to, iż "rozstrzygnięcie TK - z poszanowaniem zasady godności ludzkiej - pozwoli na zapewnienie realnej ochrony praw ofiar zbrodni międzynarodowych w polskim systemie prawa".

Po ponad dwóch godzinach rozprawy i krótkiej przerwie przewodnicząca składowi prezes Przyłębska poinformowała, że "TK postanowił wezwać do udziału w sprawie ministra spraw zagranicznych i wobec powyższego odroczyć rozprawę".

Sprawa ma swoją historię przed TK sięgającą jeszcze 2017 r. Pięć i pół roku temu - w poprzedniej kadencji - grupa posłów PiS po raz pierwszy złożyła bowiem taki wniosek. Przedstawiciel tego ugrupowania, a obecnie także wiceszef MSZ, Arkadiusz Mularczyk mówił wtedy, że głównym celem wniosku jest "otwarcie drogi sądowej przed polskimi sądami dla polskich obywateli będących ofiarami zbrodni wojennych, zbrodni ludobójstwa i zbrodni przeciwko ludzkości", co umożliwiłoby im dochodzenie indywidualnych roszczeń odszkodowawczych m.in. od Niemiec za II wojnę światową.

Z uwagi jednak na zasadę dyskontynuacji prac nad wnioskami złożonymi przez grupę posłów lub senatorów, tamto postępowanie zostało umorzone. W związku z tym grudniu 2020 r. posłowie PiS złożyli wniosek w tej sprawie ponownie.

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Portal i.pl codziennie. Obserwuj i.pl!

dś