Język śląski? Rada Języka Polskiego jest na nie

Prof. Walery Pisarek (honorowy przewodniczący Rady Języka Polskiego) powiedział niedawno w Katowicach, że gdyby w bitwie pod Legnicą wygrali Polacy, to polski język ogólny byłby wywodzony z gwar śląskich. W XIII wieku właśnie gwary śląskie były najbardziej nośne. Pod Legnicą, niestety, przegraliśmy i Śląsk stracił pozycję regionu, w którym gwary rozwijały się w kierunku języka literackiego. Tę pozycję zyskała najpierw Wielkopolska, a potem Małopolska.

- Niemniej jednak nie ma żadnych faktów językowych, które by wskazywały na to, że język mieszkańców Śląska jest czymś innym niż gwary języka polskiego - uważa prof. Andrzej Markowski, obecnie przewodniczący Rady Języka Polskiego, która właśnie wydała oficjalne stanowiska w sprawie "języka śląskiego". O opinię na ten temat poprosił ją minister spraw wewnętrznych i administracji.

Od końca października 2010 roku leży w Sejmie nowelizacja ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Na początku lutego marszałek Sejmu, Grzegorz Schetyna, skierował ją do pierwszego czytania w sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Choć pod poselskim projektem ustawy w sprawie nadania mowie śląskiej statusu języka regionalnego podpisali się posłowie wszystkich klubów, budzi on kontrowersje.
Czy opinia naukowców zmieni prace nad nowelizacją?

- Mam nadzieję, że nie - mówi poseł Marek Plura, inicjator tych zmian i zwolennik stworzenia nowego języka regionalnego - śląskiego. - Przyjmuję do wiadomości stanowisko językoznawców, ale nadanie śląszczyźnie statusu języka regionalnego będzie decyzją polityczną, a nie naukową. Mam więc nadzieję, że w czerwcu, zgodnie z planem, dojdzie do pierwszego czytania projektu w komisji.

Językoznawcy skupieni w Radzie Języka Polskiego uważają jednak, że zgodnie z ustawą o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym, a także z ustawodawstwem europejskim nie można uznać, że mowa mieszkańców Śląska jest językiem regionalnym.

- Z punktu widzenia ściśle naukowego nie można powiedzieć, że śląszczyzna jest językiem innym niż polszczyzna - twierdzi prof. Markowski.

Podczas środowego wystąpienia w Senacie profesor wyraził zdziwienie, dlaczego właśnie gwara górnośląska, z okolic Katowic, miałaby być tą gwarą podstawową, a nie, na przykład, gwara cieszyńska, która jest o wiele lepiej zachowana.

- Należy szanować odrębność śląszczyzny, należy pisać w tym języku, należy propagować folklor śląski, ale stanowisko Rady Języka Polskiego przekazane ministrowi spraw wewnętrznych administracji jest takie, że nie można uznać śląszczyzny za język regionalny - powtarza Markowski.

Czy politycy wsłuchają się chociaż w głos naukowców?

- Myślę, że prośba o opinię nie była tylko kurtuazyjna, czemuś ma służyć - mówi dr Katarzyna Kłosińska, sekretarz Rady Języka Polskiego.

Część dialektu śląskiego
Mowa rodowitych mieszkańców Śląska uważana była i jest przez bodaj wszystkich polskich językoznawców za dialekt języka polskiego, obejmujący wiele różnych gwar.

Śląszczyzna odmianą dialektalną języka polskiego.
W mowie Ślązaków nie znajdziemy żadnych poważniejszych cech gramatycznych, które by nie występowały równolegle czy to w Małopolsce, czy Wielkopolsce.

Brakuje kodyfikacji ortografii
Kodyfikacja ortografii jest w świetle ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym ważnym elementem funkcjonowania języka regionalnego jako języka pomocniczego.

Świadomość nosicieli i użytkowników
Status mowy Ślązaków powinien zależeć od tego, jak ją traktują sami Ślązacy, ale także i od tego, jak jest ona postrzegana przez użytkowników ogólnego języka polskiego. Mowa Ślązaków czy Górnoślązaków uważana jest przez użytkowników języka polskiego - także na Śląsku - za jego odmianę terytorialną.

Zgodność z przepisami
Język używany tradycyjnie przez mieszkańców Górnego Śląska nie spełnia ani zapisów ustawy o mniejszościach narodowych, ani Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych.

Z senator Marią Pańczyk-Pozdziej, twórczynią konkursu "Po naszymu, czyli po śląsku", rozmawia Teresa Semik

Politycy słuchają naukowców?
Powinni słuchać, przecież nie znają się na wszystkim. Posiłkowanie się opiniami ekspertów jest częścią pracy parlamentarnej.

Co po opinii Rady Języka Polskiego w sprawie śląszczyzny powinni zrobić posłowie, którzy byli projektodawcami zmian w ustawie o mniejszościach narodowych?
Powinni wycofać projekt z Sejmu. Byłby to dowód na to, że nie kierują się polityką, tylko zdrowym rozsądkiem. Słuchają mądrzejszych od siebie. Przecież pod tą opinią podpisali się najwybitniejsi polscy językoznawcy. Nie można ich głosu bagatelizować. Nie można powiedzieć, że "my wiemy lepiej".

A jednak są językoznawcy, którzy sprzyjają dążeniom przyznania śląszczyźnie statusu języka regionalnego.
Nie ma ich w Radzie Języka Polskiego, a to jest jednak gremium opiniotwórcze, z bogatym dorobkiem naukowym. Zaufajmy ich wiedzy.

Panią senator nie zaskoczyła ta opinia?
Nie, bo mam ogromny szacunek dla gwar śląskich i wiem, że ich kodyfikacja byłaby ze szkodą dla nich. Różnorodność jest ich bogactwem.

Jakie argumenty naukowców są najbardziej przekonujące?
Nie ma żadnych faktów językowych, które by wskazywały na to, że język mieszkańców Śląska jest czymś innym niż gwary języka polskiego. Podobieństwa znajdziemy w Małopolsce czy w Wielkopolsce.

Jak, pani zdaniem, sami Ślązacy zareagują na stanowisko Rady Języka Polskiego?
Ślązacy wcale nie są za przyznaniem gwarze śląskiej statusu języka śląskiego. Za tym stoi nieliczna grupka i jej polityczne ambicje.