Baba Jaga straszy Rosjan. Inwazja na Ukrainę dała początek wojnie dronów

Od tych mieszczących się w dłoni po ważące blisko pół tony - Ukraina zbudowała i nabyła zróżnicowaną flotę zdalnie sterowanych pojazdów powietrznych, aby skomplikować i udaremnić postępy Rosji. Stale ewoluujący zakres technologii UAV i rosnące jej wykorzystanie sygnalizują nie tylko potencjał w wojnie rosyjsko-ukraińskiej, ale także ich zdolność wpływania na sposób prowadzenia przyszłych konfliktów.

Jeszcze dwa lata temu, mówiąc o wojskowych bezzałogowych statkach powietrznych (UAV) miało się na myśli duże drony zwiadowcze i uderzeniowe typu MQ-1 Predator i MQ-9 Reaper patrolujące niebo na Bliskim Wschodzie i uderzające w cele precyzyjnymi pociskami Hellfire. W momencie inwazji na pełną skalę na Ukrainę, zaopatrzenie wojsk w drony było wyraźnie niewystarczające, a proces od wykrycia celu do jego zabicia (kill chain) był nieracjonalnie wydłużony.

Wykorzystanie wojskowych dronów na Ukrainie ewoluowało wraz ze zmieniającym się polem bitwy. Na wcześniejszych etapach wojny - gdy rosyjska obrona powietrzna i zdolności w zakresie walki elektronicznej były dość słabe - Ukraina polegała na większych dronach, takich jak turecki TB2 Bayraktar. Zdolność TB2 do przenoszenia wielu rodzajów amunicji powietrze-ziemia i utrzymywania się w powietrzu przez długi czas pozwoliła siłom ukraińskim na penetrację rosyjskiej obrony przeciwlotniczej i atakowanie ciężkich celów. Na cześć drona komponowano piosenki, nadawano imiona dzieciom, a jego imieniem nazwano lemura w kijowskim zoo. Jednak po względnym ustabilizowaniu się frontu Rosjanom udało się w końcu wdrożyć na okupowanych terytoriach rozbudowany system obrony powietrznej, po czym w sieci zaczęło pojawiać się coraz więcej zdjęć zestrzelonych tureckich dronów.

Jednak w miarę upływu czasu i przejmowania przez Rosję większej kontroli nad niebem, była ona w stanie łatwiej wykrywać i zestrzeliwać większe modele UAV. Ukraina przestawiła się na korzystanie z technologii mniejszych dronów, aby dostosować się do rosyjskich postępów. Większa liczba mniejszych dronów okazała się poważnym czynnikiem zmieniającym zasady gry, ponieważ dały one Ukrainie lepszą świadomość przestrzeni bitewnej i większą zdolność do trafiania w cele.

Ukraińcy wykorzystali technologię komercyjną - te same produkty rekreacyjne, które są dostępne dla cywilów - aby szybko wprowadzić tanie, gotowe drony na pole bitwy. Wiele z tych "hobbystycznych" dronów zostało nabytych dzięki oddolnym wysiłkom (crowdfunding) lub "dronacjom". Przy cenie zaledwie tysiąca dolarów za sztukę, małe drony mogą być szybko gromadzone i zmieniane przez operatorów w celu uzyskania określonego efektu.

Na przykład, popularne drony z widokiem z pierwszej osoby (FPV), powszechnie używane do wyścigów lub kręcenia filmów, są doposażone w prowizoryczne materiały wybuchowe i latają, by atakować stałe cele przy stosunkowo niskich kosztach. Drony te mogą przeprowadzać jednorazowe ataki z dużą precyzją, pozostając mniej podatnymi na rosyjskie systemy obrony powietrznej.

Ponadto Ukraińcy zmienili przeznaczenie istotnych aspektów swojej krajowej gospodarki, aby wspierać nowy łańcuch dostaw dronów, zwiększając swoje możliwości w zakresie produkcji dronów poprzez partnerstwa publiczno-prywatne. Rok temu Ukraina miała siedmiu krajowych producentów dronów, a obecnie ma ich co najmniej osiemdziesięciu.

Jeśli chodzi o rosyjską technologię dronów, Moskwa wdraża rodzime modele, takie jak Orion, Eleron-3, Orlan-10 i Lancet, ale zachodnie sankcje nałożone na kluczowe rosyjskie łańcuchy dostaw uniemożliwiły Moskwie osiągnięcie doskonałości w produkcji dronów. Zamiast tego Rosja zwróciła się do Iranu w celu zapewnienia stałych dostaw. Rosjanie mogą obecnie pochwalić się rozległą flotą irańskich dronów Shahed-136, które mogą przenosić 45,4 kg materiałów wybuchowych na odległość 1931 km.

W ramach niedawno ujawnionego projektu partnerskiego z Iranem Rosja zakończyła budowę fabryki dronów w Tatarstanie, 805 km na wschód od Moskwy, gdzie do połowy 2025 roku może wyprodukować około sześciu tysięcy prototypów Shahed-136 (przemianowanych przez Moskwę na Geran-2). Rozszerzona produkcja dronów może być wystarczająca, aby przeciwdziałać niedoborowi dronów w Rosji na liniach frontu i odwrócić losy konfliktu na jej korzyść. Jednak zdolność Ukrainy do pozyskiwania i crowdsourcingu komercyjnej technologii dronów, taktycznego modyfikowania dronów w terenie w oparciu o informacje zwrotne w czasie rzeczywistym oraz zmiany taktyki w celu pokonania systemów antydronowych okazały się kluczowe dla jej wysiłków wojennych.

Konflikt rosyjsko-ukraiński pokazał zalety dronów na polu bitwy, które stały się mniejsze, bardziej śmiercionośne, łatwiejsze w obsłudze i dostępne dla niemal każdego. Zmniejszają one tak zwany łańcuch zabijania, skracając czas od wykrycia celu do jego zniszczenia. Drony o dłuższych profilach wytrzymałości mogą skutecznie prowadzić wielogodzinne rozpoznanie, umożliwiając innym, bardziej zaawansowanym dronom przeprowadzanie precyzyjnych ataków głęboko na terytorium wroga. Inne modele umożliwiają pojedynczym żołnierzom monitorowanie ruchów przeciwnika bez narażania życia żołnierza.

Wyłaniającym się wyzwaniem dla obrony przeciwdronowej jest potrzeba opracowania i zastosowania systemu, który jest tańszy niż jego cel. Co najważniejsze, mniejsze drony, które mogą zbijać się w rój podążający w kierunku celu, są trudniejsze do zestrzelenia, ponieważ mogą przytłoczyć systemy obrony powietrznej. Kluczowym środkiem zaradczym było wykorzystanie wojny elektronicznej w postaci zagłuszaczy, spooferów i laserów wysokoenergetycznych, które uniemożliwiają dronom dotarcie do celu. Zagłuszacze - używane zarówno przez Rosję, jak i Ukrainę - wysyłają potężne sygnały elektromagnetyczne, które mogą spowodować, że docelowy dron spadnie na ziemię, zboczy z kursu lub zawróci i zaatakuje swojego operatora. W miarę postępu wojny obie strony nieustannie inwestują i dostosowują taktyki wojny elektronicznej, aby przeciwdziałać innowacjom przeciwnika.

Na początku wojny na pełną skalę Ukraina zaczęła masowo wykorzystywać zrzuty amunicji z dronów. W warunkach częstego niedoboru pocisków artyleryjskich i innych środków rażenia, "płozy", jak nazywa się je w ukraińskiej armii, zaczęły być wykorzystywane nie tylko do "swobodnego polowania" na Rosjan, ale także do eskortowania ukraińskiej piechoty podczas szturmu na rosyjskie pozycje. Produkcja i rozwój amunicji do dronów stała się całą gałęzią przemysłu wojskowego i jest na tyle rozproszona, że nie może zostać sparaliżowana przez rosyjskie ataki rakietowe. Amunicja o dużej mocy, zarówno odłamkowa, jak i kumulacyjna, jest produkowana w celu pokonania pojazdów opancerzonych. Stabilizatory ogona są drukowane na drukarkach 3D, aby zapewnić płynny lot w dół bez "przewracania się", a tym samym uruchamiany jest bezpiecznik nosowy. Rosyjscy ochotniczy wytwórcy dronów, którzy początkowo pozostawali w tyle za Ukraińcami, nadrabiają zaległości i rozwijają własną produkcję i logistykę.

Wraz z amunicją ewoluowały same drony "bombowce". Wśród rosyjskich żołnierzy duże drony ukraińskie, nazywane Baba Jaga, budzą respekt. Drony te mają wystarczającą ładowność, by zrzucić na wroga pociski moździerzowe kalibru 82 mm lub miny przeciwpancerne TM-62. Amunicja zrzucana precyzyjnie na cel ma niszczycielski wpływ na rosyjski sprzęt. Mogą niszczyć ciężarówki, lekko opancerzone pojazdy, takie jak APC i MT-LB, a nawet czołgi.

Pomimo skuteczności "zrzutów" najbardziej znaczący wkład w sytuację na froncie w ciągu ostatniego roku został wniesiony nie przez nie, ale przez drony FPV. Skrót ten oznacza First Person View, czyli widok z perspektywy pierwszej osoby. Operator takiego drona steruje urządzeniem za pomocą kamery zainstalowanej wzdłuż toru ruchu i specjalnych okularów. Typowy dron FPV to quadrocopter wyposażony w amunicję (np. granat przeciwpancerny PG-7), która eksploduje w momencie zderzenia z celem. Ważną zaletą takich dronów jest ich wysoka celność.

Drony FPV są montowane w warsztatach z chińskich komponentów, co obniża ich koszt. Według jednego z ukraińskich producentów cen waha się od 300 do 700 dolarów. Dla porównania, koszt zwykłego, nie precyzyjnego pocisku artyleryjskiego w Europie na początku roku wynosił 1400 USD, a obecnie sięga 9300 USD. Wykorzystanie dronów FPV na linii frontu rozpoczęło się w 2022 roku i początkowo było dość ograniczone: praktyczny zasięg trwałej komunikacji z operatorem nie przekraczał 2 kilometrów. Niemniej jednak wykorzystanie takich dronów szybko się rozszerzyło. Dzięki specjalnym dronom powtarzalnym, zasięg lotu został zwiększony. Ogólna skuteczność dronów FPV jest tak duża, że zachodni analitycy postrzegają rozwój ich produkcji jako szansę dla Ukrainy na przetrwanie nadchodzącego głodu pocisków. Jednak nawet oni dostrzegają trudności w zwiększeniu produkcji: Ukrainie brakuje inżynierów, a według szacunków branży, produkcja dronów FPV w Rosji sześciokrotnie przewyższa ukraińską.

Wykorzystanie UAV w wojnie rosyjsko-ukraińskiej nie ogranicza się do pola bitwy i płytkich tyłów. Obie strony używają dronów, które można sklasyfikować jako poziom strategiczny, ponieważ są one w stanie uderzyć w obiekty na prawie całym terytorium Ukrainy i dużej części europejskiej Rosji. Już jesienią ubiegłego roku Rosja zaczęła używać irańskich dronów kamikadze typu Shahed na terytorium Ukrainy. Początkowo próbowali używać tych dronów na polu bitwy, ale według USA nie spełniły one oczekiwań, więc celami stały się obiekty na ukraińskich tyłach. Nie jest to zaskakujące, ponieważ w przeciwieństwie do Lancetów, irańskie drony nie komunikują się z operatorem, ale latają po zaprogramowanej trajektorii do danego punktu.

Podobnie jak w przypadku Lanceta, ukraińscy twórcy UAV próbują symetrycznie odpowiedzieć Rosjanom. Państwowy Ukroboronprom poinformował o stworzeniu dronów dalekiego zasięgu w październiku 2022 r. - teraz projekt rzekomo wszedł już do masowej produkcji. Oprócz ataków na rosyjską stolicę, które mają raczej charakter psychologiczny, ukraińskie drony uderzyły w dość ważne rosyjskie obiekty wojskowe. Najbardziej imponujące były "przyloty" na lotniska w regionach Pskowa i Riazania, gdzie trafiono rosyjskie bombowce strategiczne Tu-22M3.

Pojawienie się jakiejkolwiek nowej broni na polu bitwy stymuluje rozwój środków do jej zwalczania: działa przeciwpancerne i granatniki zostały stworzone przeciwko czołgom, działa przeciwlotnicze i radary przeciwko samolotom, sonary i bomby głębinowe przeciwko łodziom podwodnym. Różnorodne bezzałogowe statki powietrzne w wojnie rosyjsko-ukraińskiej nie są wyjątkiem, ale twórcy samych dronów z kolei zaczęli je ulepszać, aby bronić się przed nowymi zagrożeniami. Środki walki z dronami można podzielić na pasywne i aktywne. Te pierwsze obejmują różne rodzaje obrony, które uniemożliwiają dronowi zniszczenie celu. Te drugie to środki obrony powietrznej i wojny elektronicznej, których celem jest zestrzelenie lub stłumienie wrogich UAV. Najczęściej środki te nie są używane samodzielnie, ale wzajemnie się uzupełniają.

Najbardziej znanym pasywnym środkiem obrony jest tak zwany "kocioł". Takie konstrukcje po raz pierwszy pojawiły się na rosyjskich czołgach przed inwazją na Ukrainę. Najwyraźniej w tamtym czasie zostały one zaprojektowane do ochrony przed pociskami Javelin ATGM, które były już w służbie ukraińskiej i których pociski wchodzą w cel od góry. Ich skuteczność prawdopodobnie pozostawiała wiele do życzenia, ale później przydały się przeciwko ukraińskim dronom. Wraz z rozprzestrzenianiem się tych ostatnich, "kotły" zaczęły pojawiać się nie tylko na czołgach, ale także na innych pojazdach. Następnie Rosjanie zaczęli instalować daszki na nowych i zmodernizowanych czołgach już w fabryce, gdzie nazwano je "modułem ochrony dynamicznej Dach". Można zauważyć, że schematy sugerują montaż ochrony nie tylko od góry, ale także z boku, co jest związane z rozprzestrzenianiem się dronów FPV.

Do "pasywnych" środków obrony należy również zaliczyć makiety różnego sprzętu używanego przez obie strony. Takie działania są podejmowane tak długo, jak istnieje lotnictwo, ale obecnie zadanie komplikuje fakt, że kamera drona zwiadowczego wyraźnie widzi wszystkie szczegóły, więc makiety muszą być wykonane blisko oryginału, a samo stanowisko musi być zaaranżowane w taki sposób, aby wyglądało na zamieszkane (na przykład rozrzucenie skrzynek z łuskami i łusek wokół).

Wraz z takimi metodami przeciwdziałania dronom, aktywnie rozpowszechniane są również nowoczesne, głównie elektroniczne środki walki. Rosjanie mieli tu również znaczną przewagę, ponieważ w ciągu ostatnich dziesięcioleci w Rosji opracowano "duże" systemy walki elektronicznej. Wiosną brytyjscy eksperci oszacowali, że ich praca odpowiada za znaczną część ukraińskich strat dronów.

źr. The Insider, ECFR

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Portal i.pl codziennie. Obserwuj i.pl!

ag