Jak specjalna jednostka wywiadu Rosji prowadzi wojnę  hybrydową z Zachodem

W grudniu ub. r. Unia Europejska nałożyła sankcje na niewskazany z nazwy departament rosyjskiego wywiadu za organizowanie „zamachów stanu, zabójstw, zamachów bombowych i cyberataków” w Europie i innych krajach. Także w grudniu Stany Zjednoczone postawiły pracownikom tegoż departamentu podobne zarzuty. Departament Stanu zaoferował zaś nagrodę w wysokości do 10 milionów dolarów za wszelkie informacje o pięciu członkach jednostki oskarżonych o cyberataki na Ukrainę.

„Wall Street Journal” ustalił, że chodzi o Departament ds. Zadań Specjalnych (DSS), który ma siedzibę w kwaterze głównej wywiadu wojskowego GRU, znanym jako Akwarium. DSS został utworzony w 2023 roku w odpowiedzi na wsparcie Zachodu dla Ukrainy. Zgromadzono w nim weteranów niektórych z najbardziej śmiałych tajnych operacji Rosji w ostatnich latach – twierdzą informatorzy „WSJ” w zachodnich służbach wywiadowczych, ale też rosyjskie źródła bezpieczeństwa.

- Rosja uważa, że jest w konflikcie z tym, co nazywa „kolektywnym Zachodem” i działa zgodnie z tym, aż do grożenia nam atakiem nuklearnym i budowania swojej armii - mówi James Appathurai, zastępca asystenta sekretarza generalnego NATO odpowiedzialny za wojnę hybrydową. SSD stoi za wieloma niedawnymi atakami na Zachód, w tym za próbą zabicia dyrektora generalnego niemieckiego producenta broni Rheinmetall i spiskiem mającym na celu umieszczenie urządzeń zapalających w samolotach używanych przez giganta spedycyjnego DHL.

Co szczególnie ważne, SSD jest przykładem ścisłego współdziałania rosyjskich służb wywiadowczych, które wcześniej nie raz ze sobą rywalizowały. To pokazuje, jak wysokim priorytetem dla reżimu Putina jest podziemna wojna z Zachodem. Departament przejął bowiem niektóre uprawnienia od FSB, i wchłonął Jednostkę 29155, specjalny oddział GRU, który stał za otruciem Siergieja Skripala i wieloma innymi głośnymi akcjami w Europie, od Hiszpanii po Bałkany.

Według zachodnich urzędników wywiadu SSD ma co najmniej trzy szerokie zadania:

• przeprowadzanie zabójstw i sabotażu za granicą;

• infiltracja zachodnich firm i uniwersytetów;

• rekrutacja i szkolenie zagranicznych agentów.

Departament stara się rekrutować agentów z Ukrainy, krajów rozwijających się i krajów postrzeganych jako przyjazne Rosji, takich jak Serbia. Departament prowadzi również Centrum Operacji Specjalnych „Sienież”. W tym elitarnym ośrodku nad jeziorem o tej samej nazwie w obwodzie moskiewskim szkolony jest specnaz. Tutaj szkoli się też agentów, którzy stali za wieloma głośnymi aktami sabotażu i dywersji w Europie.

Szefem SSD jest generał Andriej Awerjanow, jeden z najważniejszych i najbardziej zasłużonych oficerów GRU (za udział w operacji zajęcia Krymu dostał od Putina najwyższe odznaczenie: tytuł Bohatera Rosji). Absolwent akademii wojskowej w Taszkencie (1988), weteran dwóch wojen czeczeńskich. Zaczynał jak wielu innych oficerów wywiadu wojskowego – jako pracownik rezydentur GRU w placówkach dyplomatycznych. Wiadomo, że był m.in. sekretarzem ambasady w Warszawie (2004). Latem 2008 MSZ Rosji planowało umieścić (wówczas) pułkownika Awerjanowa na stanowisku zastępcy attaché wojskowego w ambasadzie w Oslo. Ale tak się nie stało.

Akurat nowy minister obrony Anatolij Sierdiukow robił czystki w GRU po niezbyt udanej (acz wygranej) wojnie z Gruzją. Awerjanow dostał zadanie zbudowania i potem kierowania elitarnym zespołem głównie młodych agentów, w sumie około 60 ludzi z GRU i specnazu, do ofensywnych operacji sabotażowych za granicą. Tak powstała Jednostka 29155. Awerjanow nie tylko nadzorował działania tego oddziału (jeszcze do niego wrócimy), w związku z czym jest zresztą poszukiwany przez czeską policję za udział w operacji wysadzenia składu amunicji w Vrbeticach w 2014 r. Od 2023 roku generał odgrywa ważną rolę w działaniach rosyjskiego najemniczego Korpusu Afrykańskiego (który wchłonął część wagnerowców), jest prawą ręką wiceministra obrony Junus-beka Jewkurowa, odpowiedzialnego za działania najemników i wojskowe Rosji w Afryce.

O ile Awerjanow jest postacią doskonale znaną zachodnim służbom już od wielu lat, to jego zastępca Kasjanenko „wypłynął” dopiero niedawno. A przecież od dawna wiele znaczy w GRU. Urodził się w 1975 r. w Kazachstanie, będącym wówczas częścią Związku Sowieckiego. Znany w GRU pod inicjałami KIS, dołączył do wywiadu wojskowego po służbie w siłach powietrznych. Zna perski, swego czasu działał pod przykryciem w ambasadzie w Teheranie (attaché wojskowy od 2008 roku). Był ostatnio zaangażowany w ułatwianie transferu technologii wojskowych z Rosji do Iranu. Kasjanenko został wcześniej zidentyfikowany przez Christo Grozewa, dziennikarza śledczego, w raporcie dla internetowego serwisu informacyjnego The Insider o tym, jak GRU płaciło talibom za zabijanie żołnierzy zachodnich w Afganistanie. Generał Kasjanenko, wówczas zastępca dowódcy Jednostki 29155 (czyli Awerjanowa), był szefem programu finansowania ataków na Amerykanów i nie tylko. W latach 2014-2020 często podróżował między Moskwą a Kabulem.

Zachodni urzędnicy wywiadu mówią, że Kasjanenko koordynował również operację otrucia Skripala i jego córki, Julii, w Wielkiej Brytanii. Trzecia kobieta zmarła po podniesieniu butelki perfum skażonej trucizną, którą wyrzucili napastnicy. Rosja zaprzeczyła udziałowi w zatruciu. Kasjanenko również był zaangażowany w przejęcie operacji Grupy Wagnera w Afryce po zabiciu Prigożyna. Zresztą wiele wskazuje na to, że właśnie GRU stało za zamachem na „kucharza Putina” w sierpniu 2023 r.

W maju 2024 SBU poinformowała, że udaremniła rosyjski plan podpalenia kilku supermarketów i kawiarni. Plan był koordynowany przez mjr. Jurija Sizowa, oficera wspomnianego ośrodka „Sienież”, obecnie części SSD. Kilka dni później Sizow koordynował inną operację, mającą na celu podpalenie centrum handlowego w Warszawie. Od tego czasu został objęty sankcjami przez UE. W lipcu 2024 urządzenia zapalające, które zostały wysłane za pośrednictwem DHL, zapaliły się w węzłach tranzytowych w Lipsku w Niemczech i Birmingham w Anglii. Były szef niemieckiej agencji wywiadowczej Thomas Haldenwang powiedział potem, że gdyby jedno z tych urządzeń zapaliło się podczas lotu, mogłoby doprowadzić do zniszczenia samolotu. Nie stało się tak tylko dlatego, że opóźnił się lot łączony, a urządzenie wybuchło na lotnisku.

Wiadomo, że SSD szczególnie koncentruje się na Niemczech, ponieważ Rosja postrzega ten kraj jako słabe ogniwo NATO, ze względu na jego zależność od rosyjskiej energii, rosnące obawy o eskalację nuklearną i sympatię dla Rosji wśród niektórych polityków i wyborców. W maju ubiegłego roku agenci podpalili fabrykę w Berlinie należącą do Diehl, firmy dostarczającej systemy uzbrojenia do Ukrainy. Mniej więcej w tym samym czasie amerykański wywiad poinformował Niemcy, że odkrył plan zabójstwa liderów europejskiego przemysłu zbrojeniowego, w tym Armina Pappergera, dyrektora generalnego Rheinmetall, największego dostawcy amunicji artyleryjskiej do Ukrainy, który buduje również fabrykę czołgów w tym kraju. Ataki miały miejsce również w innych częściach Europy. Według amerykańskich i europejskich urzędników, wrogie działania SSD osiągnęły szczyt latem ubiegłego roku, ale ostatnio wyraźnie się zmniejszyły. Według dwóch europejskich szefów wywiadu, może mieć to na celu stworzenie przestrzeni dyplomatycznej dla Moskwy do negocjacji z nową administracją USA.

Departament ds. Zadań Specjalnych jest przede wszystkim kontynuacją Jednostki 29155. Nie tylko z powodu tego samego szefostwa (Awerjanow-Kasjanenko). SSD jest nową elitarną jednostką odpowiedzialną za działania hybrydowe, ale z jeszcze większymi uprawnieniami i możliwościami. Bynajmniej nie pierwszą. W 2006 roku Putin podpisał ustawę upoważniającą służby specjalne Rosji do dokonywania zamachów na życie przeciwników politycznych Kremla poza granicami Rosji. Trzy lata później zaczęła działać Jednostka 29155. Po raz pierwszy świat poznał ją dopiero po 10 latach, dzięki publikacji „New York Timesa” w 2019 roku.

Jednostka 29155 była odpowiedzialna za przeprowadzenie kilku poważnych, pozornie tylko niezwiązanych ze sobą operacji. W listopadzie 2011 roku agenci wywiadu wysadzili w powietrze skład amunicji w Łownidole, 150 km na wschód od Sofii. Amunicja artyleryjska miała trafić stamtąd do Gruzji. Ten zamach stanowi pierwszy znany akt zbrojnego sabotażu Rosji przeciwko państwu członkowskiemu NATO i UE. Potem były kampania destabilizująca Mołdawię i wysadzenie w powietrz składu amunicji w Czechach (2014), zamach z użyciem nowiczoka na bułgarskiego handlarza bronią Emiliana Gebrewa (2015 rok), nieudany pucz w Czarnogórze (2016 rok) i zamach w Wielkiej Brytanii na życie byłego podwójnego agenta GRU i wywiadu brytyjskiego Siergieja Skripala i jego córki Julii (2018 rok). Jednostka była też zaangażowana w destabilizację Katalonii w okresie tzw. referendum niepodległościowego (październik 2017). W operację na terenie Hiszpanii zaangażowany był Denis Siergiejew, podejrzany o co najmniej dwie próby zabójstw w innych krajach Europy. Z artykułu „NYT” wynika, że po raz pierwszy zachodnie służby zidentyfikowały jednostkę GRU dopiero w 2016 roku. A więc siedem lat od momentu powstania. W przypadku SSD można więc mówić o postępie: powstał w 2023 roku, a sankcje nałożono w 2024 roku. Jednostkę służby zachodnie musiały więc zidentyfikować jeszcze wcześniej.

źr. Wall Street Journal, New York Times, The Insider, i.pl