Krajowy Plan Odbudowy. Wszystko, co warto wiedzieć o ważnym planie rozwojowym Polski

Na samym początku warto wyjaśnić, czym tak naprawdę jest KPO i jakie zadania stawia przed Polską, by następnie przejść do historii jego wdrażania w Polsce oraz poglądów poszczególnych partii na temat głównego punktu spornego.

Informacje na temat Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (pełna nazwa KPO) można znaleźć na stronach rządowych.

Zgodnie z nimi jest to program składający się z inwestycji i reform, którego celem jest wzmocnienie polskiej gospodarki tak, by łatwiej znosiła ona wszelkie kryzysy. Jego wdrożenie wynikało ze skutków kryzysu wywołanego przez pandemię COVID-19. Horyzont czasowy realizacji programu określony został na sierpień 2026 r. KPO dotyczy wszystkich krajów Unii Europejskiej. Każdy z nich dostał swoje wytyczne. Niektóre z krajów spełniły warunki otrzymania unijnej pomocy i otrzymały już pomoc z KPO.

Realizacja Krajowego Planu Odbudowy ma służyć promowaniu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej przez:

• zwiększenie odporności społeczeństwa,
• zapewnienie gotowości gospodarki na wypadek sytuacji kryzysowych,
• poprawę zdolności dostosowawczych i wzrost potencjału wzrostu gospodarczego,
• łagodzenie społecznych i gospodarczych skutków kryzysu po pandemii COVID-19, w szczególności dla kobiet,
• wspieranie unijnych celów w zakresie klimatu oraz transformacji cyfrowej.

W ramach KPO Polska ma otrzymać łącznie 158,5 mld złotych. Z tego 106,9 mld złotych będą stanowić dotacje, a 51,6 mld złotych preferencyjne pożyczki. Środki otrzymane z KPO Polska musi przeznaczyć na określone cele. Jeśli chodzi o dotacje, mają zostać one przeznaczone na:

• 30,6 mld złotych na zieloną, inteligentną mobilność,
• 25,5 mld złotych na zieloną energię i zmniejszenie energochłonności,
• 20,0 mld złotych na odporność i konkurencyjność gospodarki,
• 18,3 mld złotych na efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia,
• 12,5 mld złotych na transformację cyfrową.

Z kolei środki z preferencyjnych pożyczek muszą być przeznaczone w kwotach:

• 3,1 mld złotych na zieloną, inteligentną mobilność,
• 36,7 mld złotych na zieloną energię i zmniejszenie energochłonności,
• 1,1 mld złotych na odporność i konkurencyjność gospodarki,
• 1,3 mld złotych na efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia,
• 9,4 mld złotych na transformację cyfrową.

Miliardy złotych z Krajowego Planu Odbudowy wpłyną korzystnie na polską gospodarkę, poprawiając także sytuację wielu obywateli.

W kluczowej części KPO wskazano jego cele oraz komponenty wraz z ich szczegółowym omówieniem. W ramach tych komponentów określone zostały także tzw. kamienie milowe i wskaźniki. Mają one odzwierciedlać postępy we wdrażaniu reform i inwestycji oraz będą powiązane z wypłatami.

Jeśli chodzi o dotacje z KPO, zostały dla Polski wskazane następujące kamienie milowe:

1. Odporność i konkurencyjność gospodarki – Zapewnienie odporności gospodarki na kryzysy, wzrostu produktywności oraz tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy przez:

   • ograniczenie wpływu COVID-19 i skutków spowodowanego przez niego kryzysu na przedsiębiorstwa,
   • rozwój narodowego systemu innowacji: wzmocnienie koordynacji, stymulowanie potencjału innowacyjnego oraz
   • współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami i organizacjami badawczymi, w tym w zakresie technologii środowiskowych,
   • doskonalenie systemu edukacji, mechanizmów uczenia się przez całe życie w kierunku lepszego dopasowania do potrzeb
   • nowoczesnej gospodarki, wzrostu innowacyjności, zwiększania transferu nowych technologii oraz zielonej transformacji,
   • zwiększenie dopasowania strukturalnego, efektywności i odporności kryzysowej rynku pracy.

2. Zielona energia i zmniejszenie energochłonności – Ograniczenie negatywnego oddziaływania gospodarki na środowisko przy jednoczesnym zapewnieniu konkurencyjności i bezpieczeństwa energetycznego oraz ekologicznego kraju przez:

   • poprawę efektywności energetycznej gospodarki,
   • zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii,
   • adaptację do zmian klimatu oraz ograniczenie degradacji środowiska,

3. Transformacja cyfrowa – Wzmocnienie przemian cyfrowych w sektorze publicznym, społeczeństwie i gospodarce przez:

   • poprawę dostępu do szybkiego internetu,
   • rozwój e-usług i ich konsolidację, tworzenie warunków dla rozwoju zastosowań przełomowych technologii cyfrowych w sektorze publicznym, gospodarce i społeczeństwie, usprawnienie komunikacji między instytucjami publicznymi, obywatelami i biznesem oraz wyrównywanie poziomu wyposażenia szkół i podnoszenie kompetencji cyfrowych obywateli,
   • wzrost bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni, zabezpieczenie infrastruktury przetwarzania danych oraz cyfryzacja infrastruktury służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo.

4. Efektywność, dostępność i jakość systemu ochrony zdrowia – Sprawne funkcjonowanie systemu ochrony zdrowia przez:

   • poprawę efektywności funkcjonowania służby zdrowia, dostępności oraz jakości świadczeń zdrowotnych, w szczególności w kluczowych obszarach ze względu na zagrożenia epidemiologiczne, choroby cywilizacyjne oraz sytuację demograficzną,
   • rozwój kadr systemu ochrony zdrowia oraz wzmocnienie potencjału uczelni medycznych i podmiotów leczniczych biorących udział w kształceniu kadr medycznych,
   • rozwój badań naukowych i sektora farmaceutycznego w odpowiedzi na wzmocnienie odporności systemu ochrony zdrowia.

5. Zielona, inteligentna mobilność – Rozwój zrównoważonego, bezpiecznego i odpornego systemu transportowego zapewniającego odpowiednią obsługę potrzeb gospodarki i społeczeństwa przez:

   • zwiększenie udziału zero- i niskoemisyjnego transportu oraz przeciwdziałanie i zmniejszenie negatywnego oddziaływania transportu na środowisko,
   • zwiększenie dostępności transportowej, bezpieczeństwa i cyfrowych rozwiązań.

6. Poprawa jakości instytucji i warunków realizacji Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności – Poprawa klimatu inwestycyjnego i stworzenie warunków dla skutecznej realizacji Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności przez:

   • reformę systemu sprawiedliwości (obejmującą m.in. wzmocnienie niezależności i bezstronności sądów i naprawienie sytuacji sędziów dotkniętych orzeczeniami Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych i immunitetów sędziowskich),
   • usprawnienie procesu stanowienia prawa.

W ramach celów dotyczących wyżej wymienionych punktów określone zostały także w szczegółowy sposób niezbędne reformy i inwestycje.

Spełnienie tzw. kamieni milowych jest również warunkiem wypłaty pożyczek z KPO dla Polski. Jeśli chodzi o poszczególne komponenty, działania, które należy w ich ramach podjąć, są tożsame z tymi, które dotyczą dotacji. W ich przypadku zostały wyznaczone jedynie inne reformy i inwestycje, niezbędne do wykonania w celu uzyskania środków z KPO.

Historia Krajowego Planu Odbudowy sięga początku 2021 r. Od 26 lutego do 2 kwietnia 2021 r. trwały bowiem konsultacje społeczne, w których udział brały podmioty publiczne, samorządy terytorialne, przedsiębiorcy, a także przedstawiciele środowisk akademickich i opiniotwórczych oraz społeczeństwa obywatelskiego. Takie konsultacje przybierały różną formę – debat, wysłuchań publicznych, a także uwag zgłaszanych online.

Po wielomiesięcznych dyskusjach na płaszczyźnie technicznej i politycznej Krajowy Plan Odbudowy dla Polski został zaakceptowany przez Komisję Europejską po ponadrocznych negocjacjach, w dniu 1 czerwca 2022 r. 17 czerwca z kolei polski KPO zatwierdziły państwa członkowskie UE na posiedzeniu ministrów finansów państw UE w Luksemburgu.

W wymiarze technicznym ustalono ostateczny kształt wskaźników i kamieni milowych programu dotyczących reform. Dokonano także aktualizacji harmonogramów realizacji poszczególnych reform i wiązek inwestycyjnych oraz zrewidowano budżety poszczególnych inwestycji. Jeśli chodzi natomiast o płaszczyznę polityczną, dyskusja skupiła się wokół tematów dotyczących reform krajowego systemu sądownictwa, w szczególności dwóch obszarów: likwidacji izby dyscyplinarnej SN (wg rzecznika rządu projekt w tej sprawie zostanie upubliczniony po ostatecznym ustaleniu zapisów KPO) oraz przywrócenia do orzekania sędziów.

We wrześniu 2022 r. Komisja Europejska podpisała z Polską umowy dotyczące finansowania z Funduszu Odbudowy. Mimo tego środki z Krajowego Planu Odbudowy nie zostały pod koniec ubiegłego roku wypłacone. Trzeba będzie jeszcze bowiem podpisać porozumienia operacyjne. Wówczas Polska będzie mogła złożyć pierwszy wniosek o płatność. Unia Europejska wskazała jednak dwa warunki. Pierwszy to wsparcie krajów w zakresie zwalczania nadużyć finansowych, a drugi zmiany w sądownictwie. Jak podkreślała Komisja Europejska, bez spełnienia tych kamieni milowych żadna płatność nie będzie możliwa. 

5 grudnia 2022 r. Grzegorz Puda, minister do spraw rozwoju regionalnego w imieniu Rządu RP podpisał z kolei ustalenia operacyjne w sprawie KPO. W piątek 9 grudnia 2022 r. podpis pod tymi ustaleniami złożył także Paolo Gentiloni, komisarz Unii Europejskiej ds. gospodarczych.

Projekt ustawy o zmianach w sądownictwie, stanowiących kamień milowy niezbędny do wypłaty pierwszych środków z KPO, był przedmiotem głosowania w Sejmie RP w dniu 13 stycznia 2023 r. Po jego skutecznym przegłosowaniu prace nad ustawą zostały skierowane do Senatu. W najbliższych tygodniach powinny pojawić się poprawki, które pozwolą na dalsze procedowanie projektu.

Choć generalnie Krajowy Plan Odbudowy dla Polski jest popierany przez większość ugrupowań, to w toku uzgodnień pojawiają się pewne wątpliwości. Centralna oś sporu między poszczególnymi partiami polskiego Sejmu, jeśli chodzi o Krajowy Plan Odbudowy, dotyczy reformy sądownictwa. Poglądy ugrupowań w tej kwestii są różne. Zgodnie z projektem, uzgodnionym z Unią Europejską, sprawy dyscyplinarne i immunitetowe sędziów ma rozstrzygać Naczelny Sąd Administracyjny, a nie tak jak obecnie Izba Odpowiedzialności Zawodowej Sądu Najwyższego.

W projekcie jest m.in. mowa o poszerzeniu testu niezawisłości i bezstronności sędziego, który mogłaby inicjować nie tylko strona postępowania, ale także z urzędu sam sąd. Warto przypomnieć o tym, że projekt ustawy o Sądzie Najwyższym był procedowany w Sejmie 13 stycznia 2022 r. Wyniki głosowania były zaskakujące, bo za projektem głosowało 203 polityków, przeciw 52, a wstrzymało się aż 189. Projekt trafił do Senatu, który zaproponował poprawki, ale Sejm 8 lutego poprawki ws. SN odrzucił.

Zmiany w sądownictwie popiera Prawo i Sprawiedliwość, które wynegocjowało warunki odblokowania środków KPO z Brukselą. Rozmowy polskiego ministra do spraw europejskich z przedstawicielami Komisji Europejskiej trwały ponad miesiąc. Unijni komisarze przyjęli ostatecznie propozycję rozwiązań w polskim systemie prawnym, będące warunkiem do wypełnienia tzw. kamieni milowych. Krajowy Plan Odbudowy popiera również Partia Republikańska. Jak przekonuje jej przewodniczący – Adam Bielan, środki unijne są potrzebne, aby kontynuować program modernizacji armii i podtrzymać inwestycje. 

To dlatego działacze tego ugrupowania apelują o jak najszybsze zakończenie prac nad nowelą ustawy o Sądzie Najwyższym. Dopiero po podpisaniu jej przez prezydenta będzie można bowiem złożyć wniosek o wypłatę środków z KPO. Za jak najszybszym wprowadzeniem zmian w sądownictwie w ramach Krajowego Planu Odbudowy opowiada się ponadto Partia Zieloni. Jej działaczom zależy przede wszystkim na wymianie wszystkich 3,5 mln pieców, tzw. kopciuchów, w Polsce na pompy ciepła. Pieniądze na ten cel znajdują się w KPO.

Proponowanym po uzgodnieniach z Unią Europejską zmianom w sądownictwie sprzeciwia się m.in. Solidarna Polska. Choć tworzy ona z Prawem i Sprawiedliwością rządzącą krajem Zjednoczoną Prawicę, to jej działacze uważają, że KPO zbyt mocno uzależnia Polskę od instytucji unijnych. Przeciwni reformom sądownictwa w ramach tego programu są także posłowie reprezentujący ugrupowanie Kukiz’15. Jego przewodniczący – Paweł Kukiz, stwierdził, że Unia Europejska nie może narzucać Polsce prawa i powinna działać jako wspólnota ojczyzn.

Jego zdaniem nasz kraj powinien pożyczyć środki w innym miejscu, nie prowadząc sporu z UE. Również Polska 2050 jest przeciwna zmianom w sądownictwie. Jej lider – Szymon Hołownia, uważa, że projektowana ustawa jest niezgodna z konstytucją i wbrew zapowiedziom wcale nie przyniesie Polsce i Polakom pieniędzy na KPO, lecz wyrządzi wiele szkód.

Za zmianami w sądownictwie pozwalającymi na wdrożenie KPO nie głosowali ponadto posłowie Konfederacji. Wnieśli oni o odrzucenie projektu ustawy w tej sprawie w pierwszym czytaniu, określając ją wręcz „bublem prawnym”. Posłowie Konfederacji ogólnie źle wypowiadają się na temat KPO, określając ten program jako próbę sprzedaży długookresowych interesów państwa polskiego w zamian za krótkookresową korzyść finansową. Ich zdaniem nakładanie na Polskę realizacji wielu tzw. kamieni milowych, z których część jest dla Polaków kompletnie niekorzystna, jest niepotrzebne i trzeba szukać innych dróg rozwoju.

Neutralne podejście do kwestii zmian w sądownictwie względem KPO prezentuje Lewica Razem. Jej posłowie chcieli dla poparcia projektu ustawy przegłosowania kilku poprawek, w tym przeniesienia spraw dyscyplinarnych do Izby Karnej SN (czyli powrotu do stanu przed reformami sądownictwa PiS), wymogu siedmioletniego stażu dla sędziów, którzy będą zajmować się sprawami dyscyplinarnymi, zlikwidowania przepisów ustawy o ustroju sądów powszechnych z 2019 r., zwanej dyscyplinującą, oraz unieważnienia orzeczeń Izby Dyscyplinarnej.

Część z nich głosowała w związku z tym przeciw ustawie projektowanej przez PiS, a druga część wstrzymała się od głosu. Podobnie wyglądała sytuacja, jeśli chodzi o trzy inne ugrupowania – Polskie Stronnictwo Ludowe, Platformę Obywatelską i Nowoczesną. Ich działacze stwierdzili, że poprą zmiany w sądownictwie po wprowadzeniu niezbędnych zmian w projekcie ustawy Prawa i Sprawiedliwości. W kwestii zmian w przepisach dotyczących sądownictwa wypowiadała się ponadto przewodnicząca Porozumienia – Magdalena Sroka. Jej zdaniem ustawa o sądownictwie powinna zostać tak zaprojektowana, by przywróciła praworządność. Zanim parlament podejmie decyzję, niezbędne są konsultacje ze specjalistami i opinia prawna.

iPolitycznie - Marek Ast i Marek Sawicki o KPO i nowelizacji ustawy o SN

lena