"Serce, serce, musisz się uprościć!
Wpierw niech w tobie rezygnacja zagości,
Po czym raj ci się nowy otworzy.
Serce rzekło: Biję dla Przeszłości!
Chcecie mnie głodem zamorzyć?”
Tak pisała Maria Pawlikowska-Jasnorzewska w wierszu „Rozmowa z sercem”. „Wczoraj kwitło moje serce. Dziś jaśmin” - to inny cytat z poezji tej najpopularniejszej poetki okresu międzywojennego, która do dziś rozpala zmysły, umysły i emocje nastolatek w Polsce. Jej sylwetkę przybliża nam Małgorzata Czyńska w biografii „Zgiełk serca”, pokazując w niej, na czym polegał fenomen niezwykłej wrażliwości i emocjonalności Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej.
Dobrane powyżej cytaty z jej wierszy nieprzypadkowe, bo też poezja Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej ogniskowała się przede wszystkim wokół serca. Tradycyjnie jest ono traktowane jako synonim miłości, jako symbol emocji, jako awatar (a może powinienem napisać „emotikon”?) życia emocjonalnego.
Ale czym w sumie serce w rzeczywistości jest? Każdy z nas automatycznie odpowie, że pompą do krwi. Czy rzeczywiście? jeśli jest zwykłą pompą, to czemu tyle z nim skojarzeń? Właśnie na te pytania odpowiada książka Jauhara Sandeepa - a ją Państwu polecam w tym miejscu, bo bardzo tego typu książki lubię. Cenię autorów, którzy biorą się za temat - wydawałoby się - ograny i wyświechtany do granic możliwości i potrafią go opisać w sposób nieoczywisty. A to Sandeepowi udało się w sposób znakomity.
Jak to osiągnął? Przede wszystkim miał świadomość, że o sercu wiemy bardzo wiele - bo każdy rozumie, że ono jest pompą, bo każdy kiedyś poczuł w nim ukłucie, to każdy czytał wiersze Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (albo ich odpowiedniki). Także autor nawet próbował przekonywać nas o tym, jak istotny jest to narząd. Od razu poszedł dalej - i skupił się na tym, skąd właściwie czerpiemy o nim wiedzę. Bo jeśli o sercu każdy z nas wie wiele, to prawie nikt nie wie, skąd my to wiemy. Właśnie na tym się skupił autor w swojej historii serca. Skrupulatnie w niej zrekonstruował nasz stan wiedzy o tym mięśniu, reasumując jak zmieniał się nasz stan wiedzy o nim. Od pierwszych badań nad tym narządem prowadzonych w starożytnym Egipcie po współczesne odkrycia, pozwalające korzystać z takich rozwiązań jak rozrusznik czy sztuczne serce. Intrygujące rozwinięcie koncepcji Mickiewicza: „Miej serce i patrzaj w serce”.
Małgorzata Czyńska „Zgiełk serca. Opowieść o Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2025
Jauhar Sandeep „Serce. Historia”, wyd. W.A.B., Warszawa 2025, cena 74,99 zł
